Exlibris
Boek en bibliotheek als thema in de exlibriskunst I
IN DE ALGEMENE beeldende kunsten speelt het boek zelden een hoofdrol. Boek en exlibrisgrafiek zijn echter zo nauw met elkaar verbonden dat het haast niet anders kan dat beide elkaar regelmatig ontmoeten.
Een exlibris wordt in het boek gekleefd els eigendomsmerk, maar deze oorspronkelijke bedoeling speelt bij hedendaagse bibliofielen soms een bijkomende rol. In meer en meer gevallen wordt een exlibris in het boek gekleefd om de artistieke én de bibliofiele verzamelwaarde van het boek te verhogen. Een mooi en artistiek waardevol exlibris in een mooi boek streelt de zin voor schoonheid van de kunstminnende verzamelaar.
In de eerste aflevering van deze reeks artikels bekijken we enkele exlibris waarop het boek als voorwerp wordt uitgebeeld: alleen of in groep, gerangschikt in een verzorgde huisbibliotheek. Ook enkele symbolische interpretaties van het boek zullen we belichten.
In de volgende afleveringen zullen exlibris voorgesteld worden waar de lezer en de bij de lezer uit het boek opgewekte fantasie een rol spelen. Ook exlibris over de geschiedenis van het boek, over de boekhandel en exlibris voor openbare en wetenschappelijke bibliotheken zullen besproken worden.
De rug van een dik boek is een ideale plaats om er een exlibristekst op uit te smeren. Op het exlibris voor Roland Roveda heeft Kurt Werner [1] de tekst op een wat speelse wijze tot een puzzel verwerkt. Ook het voorplat van een boek wordt soms voor een gepaste tekstverwerking gebruikt. Exlibris als dit van Kurt Werner zijn zeer geschikt voor algemeen gebruik in een hedendaagse huisbibliotheek. Dit is zeker niet het geval bij het exlibris dat Zbigniew Ogielski [2] voor de Duitse bibliothecaris Herbert Schwarz heeft gemaakt. Dit heeft gedeeltelijk te maken met de gebruikte techniek (een combinatie van ets en aquatint) en de daaraan verbonden beperkte oplage, maar de oude en verbrokkelde ruggen van de hier getoonde boeken doen vermoeden dat het exlibris niet voor algemeen gebruik bedoeld is. Dergelijk exlibris past alleen in boeken over sommige historische of technische achtergronden van het boek, bv. in werken over de restauratie van oude drukken.
De huisbibliotheek is een dankbaar onderwerp voor een exlibriskunstenaar. Vooral in het verleden werden prachtige kopergravures over dit thema gemaakt. De voorgestelde bibliotheken zijn soms zeer bescheiden van omvang, zoals op het Bernheim-exlibris van Edwin Davis French [3]; op het boekmerk voor Jaroslav Bloch [4] beperkt de zichtbare verzameling zich tot één rek en een boekenkist. De vakbibliotheek van Stefan Kellner is veel uitgebreider. De boeken reiken tot het plafond en staan in twee kamers. Dit exlibris van Gyula Conrad [5] maakt niet duidelijk over welke gespecialiseerde vakbilbiotheek het hier gaat. Alleen biografische opzoekingen over het beroep van de titularis kan een en ander verduidelijken.
Op het exlibris van Mihaly Gacsi [6] ziet men de onverzadigbare bibliofiel met een kruiwagen vol nieuwe aanwinsten. Elke hoek van zijn huis is al volgepropt met boeken en welk gevolg overdaad kan hebben werd zwierig uitgebeeld door Helmut Arndt [7]: het overvolle boekenrek schijnt een moordpoging op de verzamelaar te beramen.
In het boek gaat een wereld schuil, in het boek ontdekt de lezer de wereld in al haar aspecten. Op het exlibris van en voor Jaap Kuyper [8] wordt daar niet nader op ingegaan, op dat van Ainslie Hewett [9] wordt de wereld van het boek een betere wereld in de gewone wereld genoemd. Het boekmerk dateert van 1919, wellicht heeft de toen pas voorbije wereldoorlog iets met de keuze van het citaat te maken. Het exlibris voor Emma Pudor [10] suggereert ook het ontdekken van een wereld via het boek; van uit het open raam van de huisbibliotheekkamer is een door zonsopgang verlicht landschap te zien.
Op het exlibris van Paul Koch [11] wordt er niet zo wereldwijd gekeken.
Auteursrechtelijk beschermd
