Exlibris
Literaire thema's in de hedendaagse exlibris-grafiek VIII
HET MIDDELNEDERLANDSE dierenepos Van den Vos Reynaerde, in de dertiende eeuw neergeschreven door ‘Willem die Madocke makede’, blijft een in zijn genre niet geëvenaard meesterwerk.
Het Reinaertverhaal heeft internationale wortels; een Duitse tak ontstond ca 1200 in de Elzas (Reinhart Fuchs) en een ongeveer gelijktijdige Franse versie is bekend als de Roman de Renart. In Vlaanderen is de Reinaert altijd vrij populair geweest. Dat het boek ook nu nog met graagte gelezen wordt bewijzen de regelmatig opduikende nieuwe, al dan niet diepgaand bemerkte edities. O.a. Jan Frans Willems (1834), Stijn Streuvels (1907), Paul De Keyser (1938) en Karel Jonckheere (1978) hebben er met liefde aan gewerkt.
In de exlibriskunst is de Reinaert een geliefkoosd thema en ook Vlaamse grafici hebben talrijke opdrachten gekregen voor een exlibris waarop een episode uit het Reinaert-verhaal moest uitgebeeld worden. Gerard Gaudaen en Antoon Vermeylen spanen daarbij de kroon.
Onder de jongeren kan Michel Wieczerniak uit Genk vermeld worden. [1] Op een kleurets voor Willy Feliers zit de vos dominerend op de voorgrond. Hij straalt van levenslust, hij is en voelt zich een vrijbuiter. Tibeert de Kater zit op de achtergrond, in de nabijheid van koning Nobel. Hij wacht op het ogenblik van de wraak.
Een van Reinaert's misdaden is de moord op Canticleer's dochter Coppe. Op het exlibris voor Michiel Raeymaekers, een tweekleurige houtgravure van Antoon Vermeylen heeft de vos de jonge kip reeds in het vizier. [2] Het likkebaarden nabij en met van drift trillende staart sluipt hij met voorzichtige en onhoorbare poten naar zijn slachtoffer. Het vervolg is te zien op een exlibris voor Georg Meussgeier, een houtgravure van de Duitse graficus Herbert Ott. [3] De hen is gegrepen en Reinaert staat op het punt haar de kop af te bijten. Oren en staart van de vos staan omhoog van opwinding.
Een ironische kijk op een van Reinaert's andere misdaden tekende de Duitser Helmut Arndt voor iemand die zich ‘Reineke’ Fuchs noemt. [4] De titularis van dit exlibris zal wel iemand zijn die Fuchs als familienaam heeft en het leuk vindt om zichzelf af en toe als ‘Reineke Fuchs’ te betitelen. Ook in het nederlandse taalgebied wordt de vos in het algemeen of Reinaert in het bijzonder op een exlibris soms gekoppeld aan de familienamen Vos, Devos of Reynaert.
De illustratie van Arndt herinnert aan de moord op de haas Cuwaert. Reinaert zit naast een met hazekoppen versierde kookketel en is in het kookboek op zoek naar een goed recept. Aan de wand hangt een prent waarop de haas gastronomisch is ingedeeld... Op een houtgravure voor Johan De Batist heeft Antoon Vermeylen de ter dood veroordeelde vos onder de galg gezet. [5] Reinaert spreekt er een afscheidsrede aan het leven op aarde uit. In werkelijkheid is hij een uitweg aan het zoeken. Hij verzint het bestaan van een schat van koning Ermerijc, waarmede hij o.a. ook de hebzuchtige Nobel zand in de ogen strooit. Dat Reinaert van schatten droomt heeft Gerard Gaudaen trefzeker uitgebeeld op een houtgravure voor W.J.C. Van Eyck. (6]
De verzinsels van Reinaert hebben hem van de galg gered. Hij zet zichzelf een masker van berouw op en aanvaardt als pelgrim op boetetocht te gaan. Uit de rug en de poten van Bruun de Beer, Ysegrim de Wolf en Herswint de Wolvin worden stukken pels geknipt, waarmede een pelgrimstas wordt gemaakt. Voor Christian F. Verbeke maakte Gerard Gaudaen een houtgravure, waarop we Reinaert in boetekleed gehuld zien, met een zeer treurig gezicht en met berouwvolle ogen. [7] De pelgrimstas is vervangen door een rieten mand vol boeken - een verwijzing naar de relatie boek-exlibris én een verwijzing naar het beroep van de titularis, een bekend antikwarisch boekhandelaar.
Op het exlibris voor Dolf Spil-
Auteursrechtelijk beschermd
