De Vlaamse Gids. Jaargang 68

[p. 39]

Kris Peeraer
Tropendroom

KRIS PEERAER
Geboren te Leuven op 3 augustus 1957.
Na zijn humaniorastudies reisde hij in 1976 naar Turkije en Afghanistan. Gedurende de vijf daaropvolgende jaren reisde hij driemaal naar India en Zuid-Oost-Azië. Nadien werkte hij een jaar op een kantoor en schreef de nog onuitgegeven roman ‘Tropendroom’, waaruit hierbij een fragment volgt.
Deze publikatie is zijn literair debuut.

Zelfs nu behield het rivierwater zijn groenblauwe schijn. De nipahpalmen verdrongen mekaar rond de oevers, stonden tot in het water. Dino liep stroomopwaarts naar de houten brug over de rivier en bleef in het midden staan, leunend op de reling. De maan was boven de hoogste bomen geklommen en verlichtte het landschap. Onder hem vloeide het groenblauwe water dat hij in deze rivier alleen had gezien. Achter hem stroomde het uit een brede meander. Daar begon de felle glinstering die zich dichterbij rond een nipaheiland splitste. Voor zich uit zag hij het brede lint naar de zee lopen, erin vervormd worden. Hij hield van deze plaats. Hier kwam hij wanneer hij alleen wilde zijn om de drukte van het dorp te vergeten. Gedurende de eerste weken van hun verblijf waren ze dikwijls naar deze brug gekomen. Nina, meer nog dan hij, kwam hier de privacy zoeken die in Pantai Senok niet te vinden was.

Hij ging op de brug zitten, liet zijn benen door het houtwerk over de rand hangen, rookte een joint en liet zijn gedachten uitvloeien, met het water mee naar de monding. ‘Dit was me wel de echte vollemaansdag’, stroomden zijn gedachten, ‘grillig lunatiek, zowel in weer als in gebeurtenissen’. Hopelijk was ook de beheksing weggewassen door het onweer. Morgen zou men de nasmaak van deze dag kunnen proeven. De kruinen van de ontwortelde kokospalmen zouden opengesneden worden en de kinderen zouden vechten voor het witte vlees. Hij vroeg zich af of ook Dillah haar deel zou krijgen en aanvaarden. Dan

[p. 40]

bleef het stil in zijn hoofd en hij keek. Van de pracht van deze plaats kon hij niet genoeg drinken. Een lange, heel lange en stille tijd bleef hij kijken naar de overgangen tussen rivier en nipah's, zand en zee. Hij verstilde tussen de nachtgeluiden, hoorde gesmoord gepiep - slang en prooi - en dacht aan Esah. Ze was gefascineerd door slangen. Wanneer ze rommel vanonder het huis wegsleepte, hoopte ze er steeds één te vinden. Dan speelde ze ermee en joeg het beest een boom in met het onveranderlijke bevel ratten te vangen en zo Joha de stuipen op het lijf te jagen, zodat hij in Aminah's boezem zou duiken en er onder het voorwendsel van angst mee zou spelen.

Zij twee en ook Idah, Aminah's tweede dochter, zaten nu waarschijnlijk aan de zijde van Dillah. Idah zou zoals steeds klagen dat ze niet kon studeren. Liep er teveel volk rond in huis, dan was het te lawaaierig. Wanneer alleen de familie thuis was, klaagde ze erover dat zij het was die steeds de huishoudelijke taken diende te verrichten. Was er 's avonds geen huishoudelijk werk, dan gaf ze te kennen dat er bij een olielamp onmogelijk viel te studeren. Waar bleef toch de al zolang beloofde elektriciteit? Idah had het lastig. Ze was lelijk en wilde dat goedmaken door te studeren. Aminah zag daar het nut niet van in, maar hield haar niet tegen. Anderzijds, vond de ibu, had haar dochter de leeftijd waarop ze het huishoudelijk werk moést leren. Zelf had ze de beste tijd van haar leven ermee doorgebracht. Ze was getrouwd op haar dertiende, was na twee maanden van haar man weggelopen en bij haar huidige echtgenoot ingetrokken. Ze vertrouwde hem echter niet en was er bijna zeker van dat hij in Singapore naar de hoeren liep. Maar ze klaagde niet. Allah had haar veel dochters gegeven zodat ze niet meer in de keuken hoefde te werken en zelf geld kon verdienen. Wat er ook met haar en haar man mocht gebeuren, ze zou zich kunnen redden zolang de orang China verzot waren op gedroogde vis. Idah was daar niet gelukkig mee en vond dat ze het slachtoffer was van een te zelfstandige moeder. Nu Dillah zou trouwen, stond ze helemaal alleen voor het huishouden tot het aan Esah's beurt was om over te nemen. Dino begreep haar standpunt, maar aangezien hij met te luide stap door het huis ging en zich naakt aan de waterput waste, slaagde hij er niet in goed met haar overeen te komen.

Dillah had van bij hun aankomst opgekeken naar Nina. Ze was een braaf Maleis meisje en toonde veel interesse voor Nina's liefdesverhalen en schmink, kleren en toiletbenodigdheden, hoe weinig Nina er ook bezat. Ze zat soms urenlang aan haar zijde terwijl Nina naaide of schreef. Ze hield ervan Nina's blanke huid te strelen en raadde haar aan zich meer te wassen. Na een week gebruikte ze dezelfde haarzeep - Nina kocht steeds de goedkoopste, steeds andere - en ging zich overdag, wanneer niemand het zag, wassen met Nina's washandje. Ze had dergelijk ding nooit eerder gezien. Het gebruik ervan wond haar zo op dat ze eraan verslaafd werd. Juist voor Nina naar Indonesië was vertrokken, kwam ze op een avond de ommuurde ruimte bij de waterput binnen, waar

[p. 41]

Dino en Nina zich aan het wassen waren, beval Dino een sarong aan te trekken en kondigde fier aan dat ze binnenkort zou trouwen. Ze was gekomen om te leren kussen. De twee hielden hun lach in. ‘Wel dan, toon me hoe het moet’, vroeg ze. Ze wreven hun neuzen over mekanders kaken en lachten toen ze zagen hoe teleurgesteld Dillah was. ‘Een orang putihliefdeskus wil ik zien’, fluisterde ze, ‘geen Maleise’. Ze kusten mekaar. ‘Niet zo vlug’, zei Dillah.

‘Ik zal jou kussen, dan weet je hoe het gaat’. Dino kreeg een slag in het gelaat als antwoord op zijn vriendelijke uitnodiging. Ze deden het nog eens traag over, Dillah's ogen plakten tussen hun monden. Ze stak haar tong uit, bewoog haar mond en sloot tenslotte haar ogen terwijl ze haar armen op hun schouders legde. Ze keken haar aan terwijl ze verder bleef oefenen. Dan was Aminah binnen gekomen.

‘Dillah!’

‘Ze heeft leren kussen’, suste Dino haar. ‘Ze is klaar om te trouwen’.

Er was blijkbaar meer nodig om te trouwen, mijmerde Dino op de brug en herinnerde zich haar waanzinnig gehuil van daarstraks. Ze had bittere air mata geweend omdat ze een eerste mata air - minnaar - had afgewezen.

Hij hoorde verscheidene keren het schrille geschreeuw van vleermuizen eer hij hun schaduwen zag boven het nipahbos. Zijn gedachten werden weggelokt en hij bleef weer kijken naar de belichte wereld van schaduwen. Het kontrast maakte hem rustig. Rond hem waren tweemaal water, maan, een gebroken en een horizontale lijn. Hij voelde de schijnbare kalmte van de landschapsstruktuur. Hij zag klaar over de rivier langs de geronde monding de zee in, de verte tegemoet. Daarin herkende hij zichzelf, herkende hij herinneringen van herinneringen van bijna vergeten, stille momenten die in zijn hati opgestapeld waren en slechts op andere stille ogenblikken weer opgerakeld werden. De zetel van emoties was voor Maleiers de lever, hati. Voor een volk dat niet hoorde te drinken was dat begrijpelijk, maar voor Dino die ooit een leveraandoening had gehad, was het een vies woord. Toch gebruikte hij het vaak want hati had hij in het begin verward met api, vuur, en sedertdien had het woord hem steeds vurig geklonken.

Dino hield van deze stilte. Het was voor hem een uitdaging geweest in een praatgrage gemeenschap te verblijven, maar van nature was hij wereldvreemd en verlegen. Verlegenheid werd hem echter vlug ontnomen door de Maleiers. Zonder zijn natuurlijke verlegenheid had hij de gewoonten van de Senokmensen uit het oog verloren. Eens hij zich thuis voelde, gedroeg hij zich zoals thuis. Het was de nooit aflatende nieuwsgierigheid van de Maleiers die hem tenslotte dwong hun gewoonten voor eens en voor altijd te leren: linkerhand voor de aars, rechterhand om mee te eten, kleermakerszit wanneer er volk was, buigend handgebaar om tussen twee zittende mensen door te lopen. Zo werd de orang putih langzaam gekneed en merkte hij na al die maanden nauwelijks het verschil tussen zijn en deze samenleving op. Hij was ondergedompeld in het Senokleven. Zonder

[p. 42]

het te beseffen handelde, sprak en dacht hij meer en meer als een Maleier. Nu pas was hij zich daar van bewust en hij stond erover versteld dat het zo vlug was gegaan. Dat kwam omdat hij en Nina waren vertrokken om te reizen, meer niet, om landen te ervaren zonder vooroordelen. Het boeiende van zo een reis was het niet voorbereid zijn, het moeten slikken van gebeurtenissen zoals ze kwamen. Ze wilden zich door het lot en de omstandigheden naar plaatsen laten leiden. Deze ingesteldheid had hem visser gemaakt, Nina naar Indonesië gebracht. Verhalen van reizigers hadden hen tot in Zuid-Oost-Azië geleid. Eens daar was het de streek zelf die hen haar aard toonde.

Dino zag Zuid-Oost-Azië's aard vanop de brug. Het was - daar alleen kon hij aan denken - een tropendroom, een licht-schaduwwereld; licht, de gewone gang van zaken, de openheid van de mensen, hun vertrouwen, en schaduw, de terreur van de ilmu hitam, het dreigende bovennatuurlijke dat steeds een hand boven de gemeenschap hield en soms haar vingers op één van de hoofden drukte. Het was die zwarte magie, een lelijke uitschieter in de lijn, die voor evenwicht zorgde, een evenwicht gedirigeerd door de magiërs, bomoh's. De ilmu hitam, meer nog dan Allah, zorgde ervoor dat de mensen niet zonder risiko voor hun eigen gezondheid anderen onrecht zouden aandoen. Wie haar aanwendde om anderen te schaden, liep het gevaar er zelf aan ten onder te gaan. In moslimogen was oog om oog, tand om tand een gezond en bovendien natuurlijk principe. Toch bleef zwarte magie een terreur, de bomoh een handige speler in ziek maken en genezen, het volk het slachtoffer van de onbegrijpbare geweldpleging en de betaler om ze te overkomen. De mensen geloofden zo sterk in het bovennatuurlijke dat ze een gemakkelijk te intimideren prooi waren voor de bomoh's. De grens tussen intimidatie, bijgeloof en echte magie was vaag. Niet verklaarbare feiten stapelden zich op in de hoofden van de gemeenschap en de angstpsychose hield stand: een schaduw over een andere ongekomplekseerde en lichte wereld. En toch, wat Dino had meegemaakt die dag was een echte schaduw. De hand had Dillah's hoofd geraakt.

Volgens Dino was er licht en schaduw, vertikaal en horizontaal, maar niet, goed en kwaad. Hij had een afkeer van elk waardeoordeel. Licht, schaduw, vertikaal en horizontaal waren woorden zonder morele bijbetekenis. Er moest schaduw zijn. Schaduw was een zegen in de tropen, licht soms een marteling. Hij trachtte alles als louter feit te beschouwen zonder er over na te denken. Denken over handelingen maakte knopen, moeilijk ontwarbare knopen. Wel dacht hij graag over theoretische stellingen zoals de lijn. Zijn gedachten met de eigen wil en naar goeddunken kunnen stoppen, idealiseerde hij, zou voor hem een hele stap vooruit betekenen. Hij slaagde er echter zelden in zijn hoofd leeg te maken. Toch was denken voor hem de oorzaak van elk waardeoordeel. Ideaal zou het zijn gedachten te kunnen stoppen op het ogenblik dat ze zich bezighielden met goed en kwaad.