De Vlaamse Gids. Jaargang 65

[p. 9]

Willem M. Roggeman
Vlaanderen? Nooit van gehoord

De culturele integratie van Nederland en Vlaanderen is een sprookje. Ondanks alle inspanningen, die reeds op dit gebied werden geleverd, is Vlaanderen in Nederland veel minder gekend dan Chili, Uruguay of Bolivië, landen met een dictatoriaal regime, met folteringen en censuur, die de Nederlandse gemoederen heftiger in beroering brengen dan de schilderkunst en de literaire werken, die beneden de Moerdijk worden voortgebracht.

De thematiek, die tijdens de jongste ‘Dagen van De Vlaamse Gids’ werd behandeld, beslaat twee luiken. Het eerste behandelt de ontvangst en de - doorgaans gebrekkige - kennis van Vlaamse boeken in Nederland; het tweede luik de eveneens onbekende nieuwe schrijversgeneratie in Vlaanderen, zo er al van een nieuwe generatie sprake kan zijn, want zelfs dit wordt betwist.

De inspanningen om te komen tot een culturele integratie werden steeds hoofdzakelijk geleverd op het gebied van de literatuur. Dit is logisch vermits de literatuur het gebied bij uitstek is, waar gebruik wordt gemaakt van de gemeenschappelijke taal.

De laatste jaren maken wij echter - ondanks de geboorte van de Taalunie - een flinke achteruitgang van deze gedachte mee. Dat men zich hiervan op verschillende niveaus bewust is, bewijst het feit dat het probleem weer volop in de actualiteit komt. Het Algemeen Nederlands Congres, dat binnenkort in Brussel plaats heeft, zal de verspreiding van het boek over de staatsgrens bespreken. En de Conferentie der Nederlandse Letteren, die volgende maand in Brugge wordt gehouden, heeft dit probleem zelfs als hoofdthema van haar jaarlijkse vergadering gekozen.

In het tijdschrift ‘Dietsche Warande en Belfort’ heeft prof. Marcel Janssens onlangs deze problematiek behandeld in een opstel, getiteld ‘Wuustwezel terminus’. Hij stelt hierin vast dat er in beide richtingen zeer weinig informatie over de grenzen komt. In de Nederlandse kranten staat zeer weinig over Vlaanderen te lezen, en het omgekeerde is even waar.

[p. 10]

Bij de voorbereiding van dit panelgesprek is alvast één ding duidelijk gebleken. Er bestaat zo iets als een aparte Vlaamse literatuur. Hoe zeer men dit ook kan betreuren en hoe vaak ook beweerd wordt dat er slechts één Nederlandse literatuur bestaat, waartoe zowel de schrijvers uit Vlaanderen als de auteurs uit Nederland behoren, toch zal men voortaan wat meer met dit feit moeten rekening houden. Ofwel zal men grotere inspanningen moeten leveren om hieraan te verhelpen.

Zowat negentig procent van wat in Vlaanderen wordt geschreven en gepubliceerd, blijft in Nederland onbekend. De Nederlandse criticus Frans de Rover, die aanvankelijk had toegezegd om aan het panel deel te nemen, heeft zich achteraf teruggetrokken omdat hij tot de vaststelling was gekomen dat hij eigenlijk niets of nagenoeg niets afwist van wat er in Vlaanderen op literair gebied gebeurt. En Frans de Rover mag als medewerker aan ‘Vrij Nederland’ nochtans tot de belangrijkste Nederlandse critici gerekend worden. Wel heeft hij beloofd voortaan meer aandacht te schenken aan wat er in Vlaanderen verschijnt. Zo hebben deze Dagen alvast één positief resultaat opgeleverd.

Het kan niet geloochend worden dat de belangrijkste Vlaamse schrijvers bij een Nederlandse uitgever een onderkomen hebben gezocht, of althans toch het overgrote deel onder hen. Maar anderzijds dient ook erkend dat het niet allemaal onbelangrijk is wat in Vlaanderen wordt uitgegeven en onbekend in Nederland blijft. Hetzelfde verschijnsel in omgekeerde richting is ondenkbaar. Er zijn natuurlijk wel een aantal publikaties uit Nederland, die niet over de grens komen, maar ieder Nederlands auteur van enig niveau kan op een lezerskring in het Zuiden rekenen.

Onlangs nog verscheen in ‘De Morgen’ een interview met Jeroen Brouwers, waarin deze erop wijst dat de Nederlanders niets afweten van de literatuur, die in Vlaanderen wordt voortgebracht. Hij zegt o.m.:

‘In Nederland, en dat is zonder overdrijving gezegd, ben ik de énige kenner van de Vlaamse literatuur; niet alleen van die nu geschreven wordt, maar ook van de geschiedenis van de Vlaamse literatuur. In Nederland weet men van Vlaamse literatuur zoveel als een vrome non weet van jenever-stoken. In de talloze literaire bijlagen en bijvoegsels die in Nederland verschijnen wordt doorgaans geschreven over welke literatuur je ook maar zou kunnen verzinnen, behalve ooit over Vlaamse literatuur. Nooit zie ik daar een boek in besproken van Walter van den Broeck of van Alstein of van Luuk Gruwez. Zelfs is daar een vooraanstaand kritikus, meester K.L. Poll van het N.R.C. Handelsblad die, als hij het heeft over Herman De Coninck, durft te schrijven: Herman De Coninck, daar heb ik nog nooit van gehoord. Welke Vlaming zou ooit hebben gehoord van meester K.L. Poll?’

Boeken van Vlaamse uitgeverijen worden inderdaad zelden gerecenseerd in Nederland. Daar komt nog bij

[p. 11]

dat deze boeken ook in de boekhandel maar zelden worden geaccepteerd. Het een volgt natuurlijk uit het andere. Welke boekhandelaar wil nu boeken verkopen waar niemand ooit over gehoord heeft?

Dit verklaart dan ook weer waarom Vlaamse auteurs proberen bij een Nederlandse uitgever onderdak te vinden. Dan worden hun boeken immers wel gerecenseerd en komen zij ook overal in de boekhandel. Maar de Nederlandse uitgevers stoten dan ook weer de Vlaamse auteurs af. Alleen De Bezige Bij vormt hierop een uitzondering. Daar kunnen soms zelfs Vlaamse debutanten terecht. Maar Querido heeft geen enkele Vlaamse schrijver in zijn fonds. De Arbeiderspers heeft sedert het overlijden van Boon ook geen enkel levend Vlaams schrijver meer. Van Oorschot verkeert in een gelijkaardig geval. Meulenhoff heeft slechts één Vlaming: Hubert Lampo.

In geen enkel groot Nederlands literair tijdschrift zal men een Vlaams redacteur aantreffen. Meer nog, verscheidene tijdschriften plaatsen nooit werk van een Vlaming. In ‘Maatstaf’ blijken Vlaamse schrijvers taboe. In ‘Hollands Maandblad’ eveneens. In ‘De Revisor’ is het niet beter’. ‘De Gids’ brengt af en toe enkele gedichten van een Zuiderling en ‘Raster’ laat bij gelegenheid even Daniel Rob-berechts aan het woord.

Bekijken we daarentegen de grote Vlaamse tijdschriften. ‘Dietsche Warande en Belfort’ had vroeger Anton van Duinkerken in de redactie en heeft thans nog Karel Meeuwesse, hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen; ‘De Vlaamse Gids’ had vroeger Pierre H. Dubois en nadien Jeroen Brouwers in de redactie; het Nieuw Vlaams Tijdschrift heeft op dit ogenblik Bert Schierbeek en Wim Hazeu als redactieleden.

Het lijkt wel verdacht veel op een éénrichtingsverkeer. Is dit een afstotingsverschijnsel in Nederland of is het te wijten aan apatie of aan het chauvinisme van de Nederlander? Er is op zijn minst sprake van onverschilligheid.

En in deze ongunstige omstandigheden moet een nieuwe generatie auteurs in Vlaanderen starten. Geen wonder dat deze jongeren zich op hun beurt van Nederland gaan afkeren en uitroepen dat de Vlaamse literatuur op zichzelf staat, een eigen identiteit heeft en dat de literatuur uit Nederland tot de buitenlandse behoort, net als deze uit Engeland, Frankrijk en Duitsland.

Daar komt nog bij dat deze nieuwe generatie in eigen land vaak niet wordt erkend. De jonge Vlaamse auteurs manifesteren zich niet, behalve door het publiceren van hun boeken, die al of niet goed zijn. ‘Wanneer gebeurt er eindelijk nog eens wat?’ is dan ook de kreet die men steeds weer hoort. Inderdaad verschijnen er geen manifesten, worden er geen bitsige polemieken gevoerd en worden ook geen oudere schrijvers meer in de grond geboord.

Het Vlaamse tijdschrift ‘Kreatief’

[p. 12]

wijdde vorig jaar een speciaal nummer aan het jonge Vlaamse proza en gaf dit de titel ‘Een stille generatie’ mee, naar een uitlating van Alstein, die tot een slogan uitgroeide.

Er verschijnen geen belangrijke debuten meer in Vlaanderen, wordt door sommigen beweerd. Waar blijven de Vlaamse tegenhangers van Biesheuvel, Nikolaas Matsier, Frans Kellendonk, Oek de Jong, Maarten 't Hart en de andere Nederlandse jongeren?, vragen anderen.

Er breken in Vlaanderen inderdaad geen nieuwe namen door. Maar komt dit door gebrek aan nieuw talent, door gebrek aan herrieschoppers of door gebrek aan een goede begeleiding? Een nieuwe stroming in de literatuur breekt pas door wanneer zij door bekwame critici en theoretici wordt gepropageerd. De Vijftigers zouden nooit zo'n snelle en grootscheepse doorbraak hebben gekend indien zij niet waren gesteund geworden door theoretici zoals Paul Rodenko in Nederland en Jan Walravens in Vlaanderen.

In Nederland is er nu een nieuwe generatie schrijvers doorgebroken omdat hun werk door een aantal bekwame critici werd bekend gemaakt. In Vlaanderen daarentegen staan de debutanten alleen. Er is geen enkele gezaghebbende stem, die hen de nodige steun kan verlenen.

De neo-realistische poëzie in Vlaanderen is doorgebroken door een frontvorming onder leiding van een militante criticus als Lionel Deflo, die in tijdschriften als ‘Kreatief’ en ‘Yang’ deze nieuwe dichters op een combatieve manier heeft gesteund en die zich krachtig heeft afgezet tegen de Vijftigers, die nog steeds de literaire scene bezet hielden. Maar Lionel Deflo was blijkbaar de laatste van zijn soort.

De jongere dichters, de neo-romantici of hoe ze zich ook willen noemen, hebben geen vaandeldrager meer. Geen enkele theoreticus of gedegen criticus zet zich voor hen in. Zo gebeurt er inderdaad niets meer in onze literatuur, behalve de geregelde publikatie van nieuwe dichtbundels, nieuwe romans en verhalenbundels, die zelf hun weg naar de lezers moeten vinden. Er wordt vaak gesproken over een crisis in de creativiteit. Of deze inderdaad bestaat moeten de leden van het panel beantwoorden.

In Vlaanderen is er een duidelijk gebrek aan kritiek, met het gevolg dat heel wat minderwaardige boeken schaamteloos en achteloos worden aanvaard, goedgepraat. Het gebrek aan onderscheidingsvermogen is schrijnend. In Nederland is de kritiek tegenover Vlaanderen daarentegen al te sterk aanwezig, en vaak onrechtvaardig omdat zij steunt op vooroordelen, op reeds lang geëvolueerde situaties en dus ook weer op een gebrek aan kennis. Dat althans hebben wij dus gemeenschappelijk.