De Vlaamse Gids. Jaargang 64

[p. 25]

Rudolf Geel
Een familieportret

Mijn vader was de kampioen. Als je hem mocht geloven was hij in alles de beste. Dat laatste is trouwens niet helemaal juist: de beste, dat was hij geweest, in zijn jeugd, die voor mij zo onbereikbaar ver weg lag.

Over de jeugd van mijn vader dacht ik een enkele keer na. Daarbij werd ik geholpen door de illustraties in de ouderwetse kinderboeken die ik las. Mijn vader droeg dus een schort toen hij klein was en de onderwijzer die hem leerde optellen kuierde de klas door met een Spaans rietje.

Toch kon ik mij moeilijk een voorstelling maken van mijn vaders jeugd. Het ging er nogal kinderachtig toe, als je het mij vraagt. Zijn vrienden waren oude heertjes met plusfours. Zij maakten voettochten naar de Vogezen. In hun knapzak niet veel meer dan een tandenborstel en een schone lange witte onderbroek. En maar wandelen. Onderweg natuurlijk zingen uit de liederenbundel van de jeugdherbergcentrale. Als je die verschrikkelijke dingen voor je zag dan was het niet minder dan een wonder dat hij op latere leeftijd nog vrij rondliep.

Toen ik dit bedacht was ik een jaar of tien. Zojuist had ik vernomen over de onpeilbare geheimen van de lichamelijke Hefde. Ik stapte door de straat met een hoofd vol meisjes. Wat zongen mijn vader en zijn vrienden wanneer zij flink doorstapten in het Duitse landschap? Zeg kwezelken wildet gij dansen? Nou, ik wilde wel wat anders.

Ook in wandelen moet hij overigens de beste zijn geweest.

Dat laatste is misschien wel waar. Want in die tijd wandelden wij samen elke zondag, uren lang. Die tochtjes langs de zoom van Amsterdam, soms tot aan het Kalfje, hadden wij nodig. Want altijd viel er veel te bespreken, vooral aangaande de toekomst, degene die ik zou worden.

Mijn vader was een burgerlijke man, in de door mij beminde zin van het woord. Toen ik twintig wa gebruikte ik het woord burgerlijk om mijn verachting te tonen, en terecht. Burgerlijkheid heeft twee kanten. Burgerlijk is de verstarring, het vasthouden aan waarden die allang niet meer bestaan.

[p. 26]

De keerzijde van de burgerlijkheid is het maatschappelijk elan. Ambitie zonder oplichter te zijn. De weigering omhoog te klauteren over de rug van een ander.

De goede kant van de burgerlijkheid is het vertrouwen dat er morgen weer een dag aanbreekt, die niet in ledigheid zal worden doorgebracht.

Mijn eigen vermogen het polderlandschap te blijven doorkruisen, in het vaste vertrouwen dat ik de plaats zal bereiken waarop ik mijn zinnen heb gezet, dat heb ik te danken aan de opvoeding van mijn ouders, die ik gelukkig slechts in beperkte zin zal doorgeven aan mijn eigen kinderen, want anders zou de kwade kant van de burgerlijkheid het in mij hebben gewonnen. Bovendien: ik sprak daar over een polderlandschap, onontgonnen gebied. Maar hoe verder ik kwam, hoe geplaveider de weg. Langs de kant verschenen obers met uitgelezen gerechten. De wereld waar je vandaan komt blijft nu eenmaal voor niemand hetzelfde.

Hoe zat het nu met mijn vader? Begreep hij intuïtief dat het vertellen van overdreven verhalen over zijn sportieve prestaties tegemoet kwam aan mijn behoefte gezellig te worden beziggehouden? Of wou hij werkelijk boven zichzelf uitstijgen, de toppen bereiken waarop hij de lakens kon uitdelen.

Ik denk eigenlijk allebei. En hij bezat het vermogen te ironiseren. Hij mocht trouwens graag iemand te grazen nemen via zijn grappen.

‘Kon jij goed stuiteren pappa?’ vroeg ik als kind, tijdens het balspel voor de deur, toen hij juist kwam aanlopen uit kantoor.

‘Of ik stuiteren kon! Ik stuiterde elke bal tot boven het topje van de kerktoren.’

‘Je liegt.’

‘Vraag het aan de burgemeester’, zei mijn vader.

In deze kleine scène doen zich een paar opmerkelijke zaken voor die een toelichting behoeven. Alles wat mijn vader beter deed dan een ander dat deed hij ‘boven de kerktoren uit’. Niet alleen stuiteren, maar bij voorbeeld ook to lien. Daarbij is het opvallend dat de kerktoren op zich niet hoog genoeg was. Het bijzondere van mijn vader was dat hij er steeds bovenuit kwam.

‘Had jij nou veel vriendinnetjes vroeger?’

‘Boven de kerktoren uit.’

En wie kon dat alles beter weten dan de burgemeester?

Burgemeesters vertegenwoordigen het gezag. En tot het gezag stond mijn vader zijn leven lang in een merkwaardige verhouding. Ik wil het hier nu niet hebben over mijn broer, die in zijn soldatentijd een eng dienstkloppertje was, waarmee hij zich de woede van mijn vader op de hals haalde. Want dat verhaal zou erop wijzen dat mijn vader gezag afwees. En dat nu was niet het geval. Mijn vader was zeer autoritair.

[p. 27]

Ik herinner mij dat wij een keer een museum binnenliepen in een vestingplaatsje. Zo te zien waren wij de enige bezoekers. De plaats van de kaartjesverkoper was leeg.

‘Dan lopen we maar door’, zei pa.

Wij waren nog geen vijf meter gevorderd of achter ons klonk een barse stem die ons gelastte terug te keren.

In dit soort dingen ben ik ofwel te laf dan wel veel te verstandig om niet aan het bevel te voldoen en mij desnoods uit te putten in verontschuldigingen. Helaas moet ik hierbij opmerken dat het toenemen van het aantal van mijn jaren gelijk opgaat met het stijgen van mijn gram, zodat ik een weerbarstigheid begin te ontwikkelen die mij sterk doet denken aan mijn vader, die wat dit betreft ook nog niet helemaal uit de groei is.

Pa bleef staan, keerde zich om en schatte zijn belager, een geheel onaanzienlijke man, die het beste deel van zijn leven niet eens achter de rug had omdat hij het nooit had gekend. Een treurige sloof, die van zijn vrouw de baas mocht zijn over de ingang van het museum dat ze na zijn pensionering als broodslijter voor hem had uitgezocht.

‘Oat gaat zo maar niet!’ riep de wakkere suppoost.

‘Wat gaat hier zo maar niet?’ informeerde mijn vader, die zijn vorm voelde groeien.

‘Dat je hier probeert binnen te komen zonder betalen!’

Ik werd al een beetje zenuwachtig.

‘Waarom zat je dan niet op je plaats?’ vroeg mijn vader.

‘Omdat ik er niet zat’, verduidelijkte de ander.

‘Nou dan loop ik toevallig door.’

‘Jij loopt niks door. Jij wacht netjes tot ik terug ben’, zei de beambte. ‘Oat is een kwestie van innerlijke beschaving.’

Nu moest je mijn vader niets vertellen over innerlijke beschaving. Want daar wist hij toevallig alles van. Hij bezat een groot gevoel voor rechtvaardigheid en een niet geringe eerbied voor maatschappelijke posities. Iemand die iets in zijn leven had bereikt, wist hij altijd te waarderen. Daarbij had hij zelf iets bereikt. Hij was bereid iemand die boven hem gesteld was desnoods te bekampen met al het elan dat hem eigen was. Maar hij verloor nooit het respect. Andersom verwachtte hij hetzelfde.

Tijdens het zich nu ontwikkelende twistgesprek ging het erom de eenvoudige suppoost dit respect op een natuurlijke wijze bij te brengen. Maar de man was door het dolle heen en de aderverkalking deed er nog een schepje bovenop.

Daarom ging mijn vader over tot een list. ‘Ik zal jou eens wat vertellen’, zei hij opeens. ‘Toevallig ben ik een vriend van de burgemeester hier en daar zal ik

[p. 28]

nu meteen wel eens even naartoe gaan om hem te vertellen wat zich hier afspeelt.’

‘Toe nou pa’, zei ik, in de geest van mijn moeder.

‘Je gaat maar!’ riep het mannetje.

Mijn vader deed een stap in de richting van de straat, waar ik mij in gedachten reeds waande.

Bij het waarnemen van mijn vaders vastberadenheid voer, als door een wonderlijke inblazing, het respect in de suppoost.

Hier was een geest aan het werk, sterker dan hij. Een vriend van de burgemeester. Misschien wel de burgemeester van een naburige gemeente, want dat soort hoge heren was toch allemaal één pot nat.

‘Nou, zo bedoel ik het ook weer niet’, riep mijn vaders belager. ‘Laten we nou redelijk zijn meneer.’

‘Ik was anders heel redelijk’, zei mijn vader.

En hij vond echt dat hij dat was.

Zij scheidden even later als de beste vrienden. Want zo ging dat altijd. Als de vijand ingesnoerd als een rolmops aan zijn voeten lag, was er geen reden tot nakaarten. Hij deed dan zelfs zijn best de ander in diens zelfrespect te sterken.

‘Uiteindelijk is het natuurlijk alleen maar goed dat je opkomt voor de belangen van je baas.’

De suppoost tikte tegen zijn pet.

Het was duidelijk wie hier de baas was.

Al met al gelukkig dat mijn vader zelf een leidinggevende positie innam, anders was het lecht met hem afgelopen. Hoewel: wat kon hij anders dan de baas zijn? Het was pompen of verzuipen. En hij pompte. Respect was iets dat de mens moest verdienen. Daarin lag de reden dat het uniform hem tegenstond. Het uniform gelast ontzag, al is de inhoud ervan in het geheel niet in staat dat op te wekken. Een van mijn vaders vrienden is commissaris van politie. Diens persoon heeft het uniform overschaduwd en derhalve overbodig gemaakt.

Het gemak waarmee mijn vader de wereld naar zijn hand zette, had hij te danken aan zijn moeder, die de dochter was van een Groningse hereboer. Zij had haar eigen doorzettingsvermogen aan hem doorgegeven, en haar fantasie. Zelf maakte zij zich voorstellingen over de inhoudelijke rijkdom van de wereld die nooit verder werden uitgebouwd, want mijn grootvader was administrateur.

Mijn eigen moeder was afkomstig uit een arbeidersmilieu. Zij had de schraalheid gekend en hield daarom haar leven lang de teugels strak in handen, hoewel zij zich als compensatie voor haar weinig verkwistende aard, geducht liet meezwiepen door de toenemende welvaart. Maar door haar opvoeding fungeerde zij geregeld als een parachute om mijn vader in de vrije val van zijn geblufte

[p. 29]

bestaan af te remmen. ‘Doe niet zo gek’, zei mijn moeder. ‘Kom laten we hier weggaan.’

Zij stond eens op het punt Oostenrijk te verlaten na het proeven van haar eerste Nudel. Zonder ook maar een ogenblik te aarzelen had zij begrepen dat een land waar men Nudeln serveerde in plaats van aardappelen, niks goeds kon voortbrengen, behalve Sacher Torte.

Wie zich zo opstelt tegenover de menigvuldige verschijnselen in deze wereld, kan het nooit verkeerd gaan. En wie dit vermogen met het moederinstinct weet te verbinden om uit de tienduizenden zonder aarzelen haar kind te herkennen en te koesteren, is de best mogelijke trainster van huidige en toekomstige kampioenen.

Zo zijn vrouwen, denk ik wel eens. Zij trekken de man, die zich een vogelmens waant, terug naar de aarde. Verankeren hem aan zijn plichten, herinneren hem aan zijn ambitie, zwepen hem op om dagelijks weer tegen de stroom in te roeien die hij zichzelf op de hals heeft gehaald, dat wel.

Zo trok mijn moeder ijlings aan het klokgetouw wanneer mijn vader zich weer eens boven de kerktoren dreigde te verheffen. Maar stel eens dat het anders was geweest.

Mijn vader had zich wellicht al spoedig burgemeester van heel Nederland gewaand. Zonder vrouwen als mijn moeder had de wereld er heel anders uitgezien. Een onafzienbaar cirkus volgestouwd met burgemeesters, Wat dit laatste betreft is het volgende stomdronken acrobaten en zeepkistredenaars.

Wat dit laatste betreft is het volgende nog van belang:

Als kind wilde mijn vader dominee worden. Hij trok een jak aan van zijn moeder, stelde zich op voor de spiegel en voerde tot zichzelf het woord. Hij had toen al iets te vertellen, wilde zijn stem laten klinken, beklom als een soort rare fladderende vogel de kerktoren en bestreek op die wijze met zijn stem een heel stadje.

Zonder mijn moeder hadden we hem nog op de Eiffeltoren zien staan, de wereld verkondigend op welke wijze een heer zich in dit leven diende te gedragen.

Mijn moeder wou niet op de Eiffeltoren, die wou een goed gebouwd en aangenaam verwarmd huis. Mijn moeder wilde kinderen en spulletjes, mensen om zich heen die haar vertrouwd waren.

Zij was voor mijn vader de belofte en tegelijk de ontkenning daarvan.

Daarin was zij precies als iedere andere vrouw. En hoe kan het anders? Het volmaakte dat voortdurend met zichzelf in harmonie verkeert, is saai en levenloos. Uit het volmaakte komt geen nieuw elan voort, de ambitie gaat erin verloren, de lucht is niet langer bezaaid met stuurloos rondvliegende kampioenen die denken dat ze beter kunnen stuiteren, tollen en meiden versieren dan het treurige volk op de grond.

Pas als het vliegende volkje omlaag

[p. 30]

wordt gehaald door een vrouw die hen de enig juiste richting leert, kunnen zij uitgroeien tot Bazen.

Ik vertel dit alles omdat ik op mijn beurt natuurlijk weer de eigenschappen van mijn ouders in de een of andere nog niet geheel bekende mengvorm weerspiegel.

Mijn hoofd vol voorstellingen van mogelijke genietingen die later allemaal niet doorgingen, maakte ik mij vroeger op om naar een feestje te gaan. Ik betrad de kamer waar mijn ouders zaten, terwijl meisjes, gedichten en jazzmuziek in willekeurige volgorde door mijn hoofd floten.

Op zo'n moment informeerde mijn moeder of ik mijn oren wel had schoongemaakt.