De Vlaamse Gids. Jaargang 63

[p. 75]

W. Prevenier Algemeen Secretaris Willemfonds
Het Willemsfonds en de Vlaamse problematiek in 1978

Was 1977 het jaar van de bittere ontgoocheling over en van de grote verdeeldheid onder Vlaamsgezinden rond het in mei '77 afgesloten Egmontpakt, dan werd 1978 een jaar van verbeten strijd tegen dit pakt, met op het eerste gezicht gunstig resultaat, vermits althans de Vlaamse politieke partijen het pakt afgezworen schijnen te hebben. Al blijft vrees bij ons knagen, zolang niet duidelijk wordt in welke richting een nieuw communautair akkoord in 1979 zal gaan, en zolang niet zeker is of het een beduidend betere en aanvaardbare tekst zal worden. Er zijn onrustwekkende tekens aan de wand langs franstalige zijde, maar positiefis dat men in Vlaamse politieke hoek geneigd lijkt de Vlaamse strijd- en kultuurverenigingen werkelijke inspraak te geven in de voorbereiding tot een politieke besluitvorming, waarbij het accent nu meer bij het parlement zal liggen dan wel bij de voorzitters-junta onzaliger gedachtenis.

Vooraleer naar de toekomst te blikken, wil ik vooraf de balans opmaken van één jaar harde en efficiënte Vlaamse strijd, waarin het Willemsfonds een onbetwistbaar aktieve en stimulerende rol heeft gespeeld.

In het opdoeken van de Egmont- en Stuivenberg-akkoorden tijdens het najaar 1978 is slechts één zaak duidelijk, nl. dat ze gesneuveld zijn. Het is veel moeilijker te bepalen wat het aandeel daarbij geweest is van de aktie van het anti-Egmontkomitee, waarvan het Willemsfonds met kordaatheid deel uitmaakte, enerzijds, het aandeel van politieke intriges, van de taktiek en de strategie van een aantal politieke partijen anderzijds. Men kan wel stellen dat zonder het koppige en schier ononderbroken verzet van de Vlaamse drukkingsgroepen, sommige promotoren van Egmont zonder twijfel vrij gemakkelijk hun plan ten uitvoer hadden kunnen leggen, en anderen onder hen (met name de C.V.P.) het moeilijk zouden gehad hebben het plan te laten vallen (in feite omdat hun dat tactisch goed uit kwam) met het motief dat de Vlaamse achterban het niet kon verteren. M.a.w. de houding van het anti-Egmont-komitee was principieel zuiver op de graat, en was op de koop toe ook zeer opportuun en succesvol op het tactische vlak.

Waarom? Vooreerst omdat deze aktie bij het apatische grote publiek in Vlaanderen een latent wantrouwen

[p. 76]

wakker hield; een ca. 1 maart '78 gepubliceerde opiniepeiling bewees dat slechts 1 op 10 Belgen geregeld de Egmontonderhandelingen heeft gevolgd.

Ook de Vlaamse pers werd er toe gebracht van een aanvankelijk overwegend welwillende houding tegenover Egmont, geleidelijk naar een kritische instelling over te schakelen.

Ten tweede irriteerde de anti-Egmont-groep permanent de schijnbaar zelfverzekerde partijvoorzitters, door hen voor hun waarheid te plaatsen, en het spookbeeld op te roepen van de komende confrontatie met het kiezerspubliek. Trouwens ook vóórde complete val, bracht de actie de Vlaamse voorzitters er toe te pogen het inschrijvingsrecht uitdovend te maken, wat met beperkt succes in de Stuivenberg-aanpassing geschiedde.

Ten derde irriteerden de acties vooral de francofone partijen, die er toe verleid werden dergelijk onaanvaardbare bijkomende eisen te stellen, dat de Vlaamse regeringspartners voor steeds uitzichtlozer problemen stonden.

Ten vierde brachten ze in het midden van 1978, door prikacties op de basis der partijen, een grote verwarring teweeg, die via opeenvolgende kortsluitingen en een escalatie, geleid hebben tot de val der regering-Tindemans, verkiezingen en de begrafenis de facto van Egmont door de ene na de andere Vlaamse partij.

Tenslotte heeft de aktie een consensus van 54 verenigingen veroorzaakt die groter was dan ooit, vermits in het anti-Egmont-komitee verenigingen zaten die nooit van het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen deel wilden uitmaken; al was het ontbreken van het Vermeylenfonds een spijtig hiaat, waaraan o.m. het Willemsfonds steeds heeft gepoogd een oplossing te geven.

Dank zij welke actiemiddelen haalden het Egmont-komitee en het Willemsfonds hun anti-Egmont-slag thuis?

Toen in februari '78 het aangepaste Egmont-pakt in de Kamer ter bespreking kwam, stond de hoop van de Vlaamse verenigingen op een zeer laag pitje, vermits alle dreigingen, o.m. de betoging te Dilbeek in het najaar van 1977, blijkbaar vruchteloos waren gebleven. Op de vooravond van de Kamerdiscussie, stuurde het Komitee een brief naar alle Vlaamse parlementsleden om hun te vragen het pakt af te wijzen op grond van vijf fundamentele bezwaren:

nl. de verruiming der faciliteiten, de erkenning van Brussel als een franstalige stad, de verzaking van de pariteit in de Brusselse gewestregering, het ondoorzichtig karakter van de staatshervorming, een voor Vlaanderen nadelige verdeling der financiële middelen. Op een persconferentie op 27 februari legden de anti-Egmontverenigingen met nadruk de Achillespees van Egmont bloot, nl. de machteloosheid van de twee Vlaamse leden van het Brussels gewestkollege. Bij een conflictsituatie, ten nadele van de

[p. 77]

Vlamingen, moeten ze er op rekenen dat de Franstalige meerderheid haar standpunt herziet; doet ze dat niet dan kunnen de Vlamingen de betwiste beslissing niet blokkeren. Ze kunnen wel ontslag nemen, maar ook hun plaatsvervangers kunnen de zaak niet oplossen, zodat de francofone wil na enkele procedure-strubbelingen toch wet wordt. Een deel der Vlaamse pers - met name Het Laatste Nieuws - was het daar van meet af aan mee eens, en op 1 maart '78 blokletterde ook De Standaard dat de ‘Brusselse pacifikatie duivels ingewikkeld is’, en toonde zich uiterst sceptisch of Stuivenberg zelfs tot pacifikatie kon bijdragen.

Op 12 april ‘78 berekende een Vlaamse schepen uit Ganshoren (Beghin), op grond van de analyse van de begrotingen van de 19 gemeenten, dat slechts 9,6% daarvan tot de culturele en persoonsgebonden materies behoort blijkens de Stuivenberg-interpretatie en onder Vlaamse kontrole zou komen, terwijl dus meer dan 90% der budgetten in handen blijft van de franstalige meerderheden in de Brusselse gemeenten.

In februari-maart leek het er op dat de Vlaamse parlementairen weinig oor hadden voor deze en voor de andere bezwaren van de anti-Egmonters. De regering kon dus starten met het opstellen van wetsontwerpen. Toen de kans er in zat dat dit een maandenlange discussie van juristen zou vergen, haalde H. Schütz zijn karwats te voorschijn, en lieten ook het FDF en PSB voorzitter Cools hun ongeduld blijken.

In het licht van die dreigende stroomversnelling meende het anti-Egmont-komitee zijn actie te moeten opdrijven, om de twijfel in Vlaamse politieke kringen te doen groeien.

In de eerste plaats werd gedacht aan het organiseren - zoals het Overlegcentrum vroeger bij herhaling deed - van een Vlaamse Staten-Generaal. Hierover ontstond een lange en onvruchtbare polemiek tussen VU-voorzitter H. Schütz en het anti-Egmont-komitee, daar Schütz dacht aan het bijeenbrengen van vooraanstaande Vlamingen uit sociale, economische, academische en politieke kringen, die zich niet militant vóór of tegen Egmont hadden uitgesproken, terwijl de anti-Egmonters meenden dat de verenigingen van het Komitee (zowat 90% van het geheel) wel degelijk meer representatief waren om de Vlaamsgezinde publieke opinie te verwoorden.

Dit laatste standpunt werd doorgeduwd.

Op 23 mei '78 werd in de Brusselse Magdalena-zaal een grootse meeting georganiseerd door het Komitee, ‘één jaar na het Egmont-bedrog’. Willemsfondsvoorzitter Verhulst wees er op dat de definitieve drieledige gewestvorming (op grond van 107 quater) het tweedelig federalisme teniet doet en meebrengt dat elke verdere stap naar ruimere autonomie voor Vlaanderen na Egmont zal moeten betaald worden met nieuwe toegevingen, en eiste tot slot dat de opinie zich snel, via verkiezingen, zou mogen uitspreken over de staatshervorming.

[p. 78]

In de zomer van 1978 kwamen tussen de meerderheidspartijen tegenstellingen aan het licht, die normaal tot fatale kortsluitingen hadden kunnen leiden, en die de val van Egmont lieten verhopen. Toen echter na de nachtsessie van 5 juli ‘78 een zestal knelpunten - die cirkelden rond de vraag of de Brusselse gewestregering bij ontslag van de Vlaamse leden geheel, of slechts ten dele lam ligt, en of de kultuurcommissies uit Brussel in de 6 randgemeenten kunnen optreden - voor de zoveelste maal door een compromis tussen de partij-voorzitters weggewerkt waren, leek het er op dat nu een snelle parlementaire goedkeuring zou volgen.

Op 10 juli was de bijzondere kamerkommissie voor de staatshervorming reeds samengesteld. Tegenover deze nu wel ultieme bedreiging heeft het anti-Egmont-komitee prompt en fel gereageerd: de publicatie der lijst van 317 anti-Egmont-prominenten (8 juli), een TV-debat van het Komitee met staatssecretaris De Bondt (9 juli), persconferentie en deponeren der 70.000 groene anti-Egmontkaarten, en het dreigen met een nationale betoging ev. zelfs te Brussel (10 juli). Eind juli bleek echter de parlementaire bespreking van de 406 artikelen van de wettekst geen sinecure, vooral daar de Raad van State er zijn advies over moest geven. Via Kamervoorzitter Leburton, stelden de partijvoorzitters dit hoge orgaan onder zware druk om een versneld advies te geven, en over delen van de tekst, naarmate deze stuksgewijs door de commissie kwamen. De Raad wou alles ineens bekijken, en dat tegen 15 september, doch

zwichtte met tegenzin. Toch zou dit (vooral in CVP-kringen) de tijdbom worden die Egmont zou doen springen. Op 18 juli had minister van State F. Grootjans in de Kamercommissie reeds gewezen op een zestal fundamentele bezwaren van grondwettelijke aard, o.m. tegen de activiteit van franstalige gemeenschapscommissies in de 6 faciliteiten-gemeenten.

Op 5 september beslisten de Vlaamse Verenigingen tot een betoging te Brussel, aanvankelijk gepland onmiddellijk na de eventuele goedkeuring in de Kamer, en vóór de bespreking in de Senaat; nadien kreeg dit een vaste datum, nl. 3 december. Op 10 september begon de ware escalatie in politieke kringen, aanvankelijk met incidenten rond interpretaties van minster De Bondt die afweken van die van andere, vooral Waalse politici; men probeert topfiguren in de CVP tegen elkaar uit te spelen; premier Tindemans distantieert zich voor de zoveelste keer van het Egmont-pakt. Meer en meer ging de discussie draaien rond de ongrondwettelijkheid van art. 75, reeds door de heer Grootjans met de vinger gewezen, doch dat nu ook door een aantal CVP'ers werd aangegrepen, om zich uit de moordkuil die Egmont aan het worden was, tijdig terug te trekken. Op 20 september bracht het Egmont-komitee zijn grieven in de kijker door met een 100-tal anti-Egmonters de trappen van het Parlement te bezetten en er een onderhoud af te dwingen met de fraktieleiders van de Vlaamse partijen. Op 10 oktober start de organisatorische aanpak van de betoging te Brussel. De krachtmeting - voor

[p. 79]

sommigen een wanhoopsdaad die niet veel illusies overlaat voor het dernier carré der Vlaamse Beweging - lijkt in zicht.

De dag daarna - 11 oktober - volgt een coup de théâtre; premier Tindemans kondigt het ontslag van zijn regering aan, na een vrij emotionele toespraak, toen gebleken was dat de CVP haar grondwettelijke bezwaren handhaafde, en de voorzitters der coalitie-partners aangedrongen hadden op een uitspraak van de premier over het regeringsstandpunt.

In het licht van deze plotse afloop kon het anti-Egmont-komitee zich verheugen in het falen der Egmontplannen, en werd bijgevolg de betoging te Brussel op 3 december afgelast, of beter opgeschort ingeval een nieuw ontwerp van staatshervorming opnieuw nadeling zou uitvallen voor Vlaanderen. De Staten-Generaal van 4 november werden wel gehandhaafd en diende nu overigens als een feestelijke begrafenis van het Egmontpakt. De bijeenkomst, waarop Willemsfondsvoorzitter Verhulst er aan herinnerde dat deze Staten-Generaal het meest representatieve orgaan is der Vlaamse Beweging, een uiting van ‘het levend geweten van Vlaanderen’, heeft niet enkel systematisch op een rijtje gezet welke bezwaren in Vlaanderen zoal bestonden tegen het Egmont-akkoord, maar tevens een coherente politieke visie geformuleerd, nl. een zuivere situatie waarbij Vlaanderen homogeen eentalig blijft, en waarbij Vlaanderen en Wallonië autonomie verwerven, met voor Brussel een speciaal statuut, waardoor het tweetalig hoofdstedelijk gebied tot de beide gemeenschappen behoort.

Inmiddels had de heer Van den Boeynants een tijdelijk kabinet gevormd dat o.m. als functie had de artikelen aan te duiden die voor herziening vatbaar waren in de e.k. legislatuur, na de verkiezingen. Op de Vlaamse Staten-Generaal van 4 november werd dan ook krachtig gepleit voor een zo ruim mogelijke lijst van artikelen. Met name werd de herziening gevraagd van art. 59 bis (die de Vlaamse deelstaat bevoegdheid zou kunnen geven inzake het taalgebruik in de zes randgemeenten) en van art. 107 quater, om de gewestvorming met drie ongedaan te maken. Tevens werd de afschaffing der faciliteiten geëist. Om geen risico te lopen bij de verkiezingen en de daarop volgende regeringsprogramma's werden van 23 november tot 8 december gesprekken gevoerd tussen het Egmont-komitee en de vier Vlaamse partij-voorzitters. Meer bepaald werd hun een lijst van zeven essentiële punten voorgelegd (de tweeledigheid, de eigen fiskaliteit, de totale bevoegdheid van de Vlaamse deelstaat in geheel Vlaams-Brabant, de afbouw der faciliteiten, de afwijzing der inschrijvingsrechten, de betrokkenheid der Vlaamse verenigingen in de komende onderhandelingen). De reactie was in zeergrote mate positief, doch op de persconferentie van 12 december liet het Komitee blijken dat men er scherp zal op toezien dat deze beloften ook in praktijk zullen gebracht worden. Na de verkiezingen liet het Egmontkomitee (22 dec.) blijken dat de verkiezingen bewijzen dat Vlaanderen de drieledige gewestvorming

[p. 80]

en elke aantasting van zijn grondgebied afwijst, en dat Vlaanderen geen prijs wil betalen voor een staatshervorming die evenzeer in het belang van Wallonië is.

Wat is in dit alles de eigen inbreng van het Willemsfonds geweest?

Het is nogal evident dat het Willemsfonds een zeer groot deel van zijn Vlaamse activiteit ontplooid heeft binnen het kader van, en solidair met het anti-Egmont-Komitee.

Op een aantal punten heeft het Willemsfonds de zaken inhoudelijk duidelijk mede bepaald. Ik denk aan diverse teksten ter voorbereiding van de Staten-Generaal (en die later opnieuw operationeel zullen worden), over de bescherming der ideologische minderheden, en over de onmogelijkheid om de hele onderwijssector zonder garanties te federaliseren. Ik denk aan de reeds vermelde uitspraken van onze voorzitter resp. op de anti-Egmont-meeting van 24 mei en de Staten-Generaal van 4 november, die het nodig politiek effect veroorzaakten. Ik denk aan het felle afbijten van het Willemsfonds toen bepaalde politici en kranten in juni voorstelden aan de kultuurverenigingen subsidies te ontnemen die ze krijgen op grond van overigens door de overheid streng gecontroleerde kulturele activiteiten, een toestand die sinds de 19e eeuw niet verhinderde dat de vereniging daarenboven als ideologische drukkingsgroep optrad, tot ontsteltenis nu van autoritaristisch en monopolistisch aangelegde politieke milieus. Een eigen klank tenslotte met de motie van 2 november, na het mislukken van Egmont, waarbij het Willemsfonds de kans groot achtte op een eensgezinde houding van de Vlaamse partijen op communautair gebied in de komende kiesstrijd. Deze niet mis te verstane oproep tot een nieuw Vlaams eenheidsfront werd ook door voorzitter Verhulst op de persconferentie van 12 december vertolkt met uitbreiding tot een gesprek met de sociale organisaties. In de Willemsfondsmotie van 2 november stond evenwel een nog typischer eigen klank: ‘in het licht van de radicalisering van de politieke opvattingen over een toekomstige staatsstructuur, doet het Willemsfonds een beroep op alle vrijzinnigen zonder partijpolitiek onderscheid om zich over de beveiliging van hun belangen te beraden.’

Dag van de Vlaamse Gids 1979 Zaterdag 8 september
Houd reeds die datum vrij!