De Vlaamse Gids. Jaargang 63

[p. 43]

Hugo Brutin
Snoek schildert wat verborgen bestaat

Meer wellicht dan bij veel andere kunstenaars is het werk van Paul Snoek voor wie er op aandachtige wijze kennis mee wil maken een reis in een onbekend en veelal onbetreden gebied.

Wat hij tijdens een vraaggesprek ooit eens infra-realisme noemde valt inderdaad tussen de plooien van het reële, huist ergens onder een bepaalde gedaante die niet zegbaar, maar tastbaar en voelbaar en zichtbaar is en in haar zichtbaarheid emoties aanspreekt die men niet in zichzelf aanwezig meende.

Hoewel hij er niet voor terugdeinst een aantal namen van artiesten te vermelden die hem geïnspireerd hebben, toch staat hij vrij alleen in zijn beschrijven van het onbeschrijfbare, in zijn entoesiast ondervragen van tinten, in zijn graven naar schaduwen en warmte die uit de diepte opstijgt.

Tijdens zijn legerdienst in West-Duitsland werkte hij af en toe op het atelier van Paul Werth en Ernst Wilhelm Nay. In die periode ontstonden en groeiden tussen Lucebert en hem heel wat affiniteiten. Men kan hun relatie wellicht best omschrijven als de ontmoeting van twee kreatieve geesten begiftigd met een analoog temperament en een gelijkaardige kijk op de realiteit en wat erachter groeit en bloeit en met een entoesiasme dat een gelijke richting uitgaat.

Zoals eenieder wel zal weten kan het plastische werk van Paul Snoek op uiterst primaire wijze in twee perioden worden ingedeeld. Die twee perioden zouden dan van elkaar gescheiden zijn door een twintigtal dichtbundels (1958-1972) die zonder overdrijven de hedendaagse Vlaamse en Nederlandse poëzie tot in haar diepste diepte hebben geraakt en beïnvloed. Unieke en fel nagebootste bundels met de daaraan verbonden prijzen (Driejaarlijkse Staatsprijs voor poëzie, Jan Campertprijs, Eugene Baieprijs. e.a.).

In die eerste periode was de materie belangrijk en zo ook het koloristische dialoog van die materie, een cobra-nederzetting, een niet figuratief tasten naar aanwezigheden in een getemperde liriek. Snoek schreef er zonnen neer in korrelige luchten, hij bouwde schrale kastelen van kleur waarin vertakkingen groeiden als grijparmen van nauwelijks geschreven machines. Van die periode is niet zoveel werk meer te vinden temeer daar Snoek toen hij weer begon te schilderen tal

[p. 44]

van die werken overschilderde of elementen ervan gebruikte in zijn nieuwe werken.

Zijn huidige schildersperiode start met een entoesiaste met fantastiek bestrooide figuratie waarin beurtelings dieren, planten, machines uit een andere realiteit, uit wat niet eerder in onze ervaring bestond geschapen worden. Soms worden sistematisch temata uitgewerkt. Meestal gebeurt dat dan in funktie van een komende tentoonstelling zoals ‘Het vliegt’ voor de Zwarte Panter, het zwelt, en de vrouw of wellicht Venus voor l'Orangerie in Oostende. Later verdwijnt de figuratie of lijkt zij niet meer belangrijk of nadrukkelijk omdat zij in feite al overstegen is, overspeeld door het vreemde, het onnoembare.

Wij herinneren ons heel goed die tweede start. Een van de eerste bijna in spontane verwondering gegroeide werkjes was het ‘Zweeds orgel’, een relatief kleine tekening waarin zijn liefde voor kleur en schittering al duidelijk af te lezen stond naast een gelukkig makende verrassing omwille van wat langzaam naar een struktuur toegleed, in zijn gedaante een andere gedaante aannam.

Het werd voor Paul Snoek een tijd van reëel kreatief geluk. Hij kon weer anders en voor anderen spreken. Hij kon nu een hem eigen liriek veruit-wendigen of nieuwe vorm geven aan wat hem lief was en is: planten en dieren, het huis, meubels en Objekten, allemaal dingen met een ziel die hij met grage ogen en vingers betastte.

Het was een prettige tijd waarin het werken en het ontplooien van zichzelf, het bewust zijn van eigen innerlijke rijkdom, de aanwezigheid van kinderen en vrienden hun rol speelden, het feit zich schepper te voelen op veel terreinen en het besef te leven in een wereld of een midden waarin tal van mensen met bezieling zichzelf ontdekten elkaar daarmee verrijkten een bestendige aanmoediging was.

De wereld lag wijds open, hij betrad nieuwe terreinen, iedere dag was een ontdekking, hij bespeelde zijn hart en zijn geest en verdrong alle nakend onheil, verborg wat in hem knaagde. Zo groeide in tengere en elkaar overspoelende vormen de nieuwe wereld van Paul Snoek, in liefde voor de dingen, in verbazing voor eigen kunnen, in een zorgvuldig afmeten en oppoetsen van eigen mogelijkheden, in een ontdekken van banden en geestesgenoten.

Sommigen van die geestesgenoten voedden al vroeger zijn denken en zijn beeldentaal zoals Klee, Max Ernst, Yves Tanguy; anderen kwamen wat later zoals Korab en Hundertwasser.

Hij werd een voortzetter van het teken, het prille signaal, de geladen verschijning van de enen en schepper van zijn infra-werkelijkheid zoals de anderen. Geestelijke en vormelijke trance vloeiden in een enkele ritmegolf samen.

Zo gaat het kreatieve proces nog steeds verder, getemperd en gelouterd door tal van plastische en menselijke ervaringen en ontgoochelingen.

Een duidelijk rangschikken van zijn tematiek lijkt ons voor het ogenblik minder belangrijk dan het benaderen van zijn unieke situatie in de Belgische hedendaagse schilderkunst. Dat uniek zijn is niet gewild en ook niet de vrucht van een komplot van wijzen of marktonderzoekers, wat wel eens gebeurt.

[p. 45]

Le champignon est une plante extra terrestre, me disait un ange.
Schilderij uit 1974.

[p. 46]

Zijn schilderen is immers niet zozeer ontstaan uit een bewuste keuze, uit een behoefte een tweede bron aan te boren omdat de eerste zou zijn uitgedroogd. Het beeldende is altijd in zijn schrijvende hand aanwezig geweest. Men moet in die optiek de manuskripten van zijn gedichten maar eens bekijken. Het ene heeft rustig en als vanzelfsprekend de plaats van het andere ingenomen. Nu is het zo ver dat het ene (schrijven) niet meer moet gebannen worden opdat het andere (schilderen en tekenen) uitbundig zou kunnen bloeien.

In groeiende mate heeft zich dan ook de kreatieve ernst gevestigd. Naarmate in zijn geest de overtuiging of het weten groeide dat hij ook op het gebied van het beeldende, het visuele, zo veel te ‘vertellen’, te suggereren, te onthullen had, groeide ook het verlangen zich uitsluitend aan het puur kreatieve te gaan wijden.

Een moeilijke beslissing was dat.

Het besluit beroepsschilder te worden of beter gezegd artiest met brede visie en talrijke mogelijkheden die van de opbrengst van zijn eigen kreativiteit zou moeten leven is langzaam uit de dagelijkse realiteit gegroeid en vanzelfsprekend uit de behoefte ook de beste ogenblikken van de dag te besteden aan het vorm geven aan die onbeschrijfbare drang brokjes van een ‘jardin extraordinaire’ in poëtische titels te wikkelen.

De eerste schijnbaar meer figuratieve hoewel reeds met wolken van irrealiteit omfloerste werken zijn ontstaan in een laaiend entoesiasme waarin wat vlug verdrongen maar heel even bang vragen. Verbazing en bewondering wandelden naast elkaar.

Die eerste werkjes waarin de hartstocht bloeide werden gemaakt en opnieuw gemaakt en aangevuld in ogenblikken van vrije tijd op het atelier onder de dakpannen van het zelf gebouwde huis waarvan de kleine vensters uitkeken naar vlakten vol planten en bloemen, naar polders en bomen, water en gras waarin nog dieren en insekten leefden, kruip- en kwaakdieren, naar een natuur die leeft, naar het vuile ongerepte van een boerenlandschap. Daar is de stuwkracht geboren of daar heeft de kracht zich bevrijd die nu nog steeds in weliswaar wisselende gedaanten voortleeft. Daarom ben ik geneigd bij het beschrijven van zijn werk steeds naar die periode terug te keren, omdat het onder meer heerlijk is te ervaren dat diezelfde frisheid en argeloosheid, diezelfde rijkdom ook in zijn huidige werk dat wel wat zwieriger zal zijn, wat strenger gestruktureerd en af en toe wat hoekiger, met meer schittering beladen, terug te vinden is.

Toch is sinds die periode heel wat veranderd. Paul is volop beroepsschilder geworden. Hij heeft inmiddels weer een dichtbundel uitgegeven die een overgang betekent, een krisis en de daarop volgende loutering of uitzuivering naast een roman, Een hondsdolle tijd.

Het spreekt vanzelf dat zijn werk geëvolueerd is, maar het lijkt ons weer erg moeilijk duidelijk een richting aan te geven. In feite treden nog steeds andere aspekten of gedaantes op van eenzelfde voedingsbron, het infra-realisme.

Wij zeiden reeds dat hij in een bestaande Belgische trend niet is onder te brengen. Het is maar goed want ons

[p. 47]

Met geduld zoals de planten.
Schilderij op hout, uit 1974.

[p. 48]

land steekt vol met epigonen van wat een school wordt genoemd of een nieuwe realiteit, van een leraar die als hij er niet in geslaagd is de grenzen van dit land te overschrijden, binnen die grenzen in ieder Vlaams dorp als het ware zijn navolgers heeft ook al willen zij het niet herkennen.

Paul Snoek voelt zich een schakel in een sfeer, een strekking, een geestes-gesteltenis die gaat van Klee naar Hundertwasser en die erin bestaat te kreëren wat niet zomaar voor de hand ligt en toch een vernieuwende lust is voor het oog, wat slechts vorm krijgt als diverse krachten zich met elkaar hebben vermengd, verzoend, gepaard hebben.

Er leeft natuurlijk altijd wel een min of meer herkenbare werkelijkheid in zijn werk en men kan er ook onbewuste simbolen in aflezen. Zijn vormentaal is immers even edelmoedig als zijn hart en zijn hand. Hij onthult zichzelf in alles wat hij schrijft op doek en op papier.

De lieve monsters en de steden wöarin Objekten tronen getuigen bijvoorbeeld van zijn voorliefde voor wat ongerept is of een elegante of merkwaardige tastbare vorm bezit.

Zijn planten als golvende gezwellen of andersom bekeken zijn bolle vormen als barokke planten met eigen natuurwetten en een een manipuleerbare zwaartekracht inkarneren het omstuimige zoeken naar een uitweg van wat te rijk is aan plots bevrijde beelden. Zij vertolken ook een technische verbazing, het ervaren hoe uit het ene het andere wordt geboren. De dualiteit of wellicht beter die harmonie tussen vorm en inhoud is in zijn gehele oeuvre, ook in het meest recente, terug te vinden.

Dat was onder meer ook het geval met zijn ‘Venus galerij’. Het ging er om het raffinement van de kleur, maar ook van de vormen als autonome gegevens, om hun suggestieve kracht, om hun onderlinge band met het totaalbeeld dat stilering was maar ook wellust.

Zo ook zijn vlakten van ijs, zijn landschappen van vreemde steden en spitse bergen, zijn bouwwerken waarin de zucht naar ontsnapping te lezen stond, zijn strukturen van kleur, van beweging, van zinnelijkheid, van onderhuidse monologen, van kille stilte.

Een wereld die ooit eens nauwkeurig zal moeten bekeken worden en waaruit tot hiertoe verscholen simbolen en motieven zullen worden opgegraven. Wat schijnbaar spontaan uit een onuitputtelijke fantasie geboren wordt, die realiteit van een hogere, verhevener dimensie is een spiegel, een scherm, het zeldzame beeldenarsenaal dat opduikt en groeit in de met dorre rotsblokken bepaalde woestijnen van de plastische kunsten van dit land.