De Vlaamse Gids. Jaargang 59

[p. 42]

Hugo Bousset
Guerrilla tegen het seksefascisme

In een interview voor De Volkskrant verklaarde Andreas Burnier aan Lidy van Marissing: ‘Ik zou nooit iets kunnen verzinnen’ en ‘Voor mij is schrijven primair een manier om in leven te blijven’. Door deze uitspraken plaatst de auteur zich zelf bij het schrijven als ontwerp van een ik. In Andreas Burniers geval lijkt het schrijven me een ultieme poging om het anders-zijn, het lesbisch-zijn te aanvaarden; zij wil dan niet langer ‘een man in een vrouwenlijf’ zijn, maar gewoon zichzelf. Dat verlangen tekent mede een ander facet van haar boeken, met name het voeren van een verbale guerilla tegen het seksefascisme, dat nog steeds de maatschappij beheerst. Een en ander gebeurt uiterst moeizaam, wat niet alleen blijkt uit haar perfectionistische herschrijfstijl, maar ook uit de talrijke afsplitsingen van het eigen ik, die in haar werk om beurten met de eigenlijke ik-persoon geconfronteerd worden. M.i. zijn die zij-personages emanaties van de evolutie binnenin de vrouwelijke ikpersoon.

Dat blijkt uitdrukkelijk uit haar laatste roman De huilende libertijn, waar de diverse lesbische relaties van ik-persoon Jean Brookman een viervoudige evolutie tekenen die zich binnen in haar voltrekt. Jean Brookman heeft haar naam niet gestolen: zij treedt inderdaad als een krijgshaftige mannenbreker op, hoewel je in haar naam ook een zinspeling op broekman kan zien, waaruit dan haar evenwaardigheid met de mannen moet blijken. In de eerste twee delen van het vierdelige boek zien we hoe de 22-jarige studente filosofïe evolueert in de keuze van haar partners: aanvankelijk verkiest ze het gezelschap van de burgerlijke en redelijke geneesheer Corinne, die haar geborgenheid verschaft; daarna treedt ze in contact met de artistieke essayiste Laïs, die het verbale engagement vertegenwoordigt; na een intermezzo met de zinnelijke Kiki komt ze uiteindelijk in het vaarwater van de vrouwelijke guerillero Stéphanie terecht, met wie ze zich stort in een poging tot daadwerkelijke revolutie voor de laatste geminoriseerde groep in de wereld: de vrouwen. In de laatste twee delen is Jean Brookman reeds 40, daarna 50 jaar geworden: ze gaat zich nu van de revolutie afkeren en zich in zichzelf terugtrekken. De bevrijding

[p. 43]

gebeurt innerlijk, zij wordt schrijfster en stelt nu haar hoop op de kormst van de goddelijke Moeder, die voor een postume rechtzetting zorgen moet. Opvallend is het hierbij dat de verteltijd van de vier delen van het boek - de structurele weerspiegeling van de evolutie van de ik-persoon - steeds maar geringer wordt: deel 1 telt 61 blz., deel 2 heeft er 27 maar de delen 3 en 4 hebben ternouwernood nog 14 en 17 pagina's. De vertelde tijd is daarmee omgekeerd evenredig: in de eerste twee delen vertelt de ik-pcrsoon haar avonturen als ze 22-23 jaar is, terwijl in de laatste twee delen een tijdssprong wordt gemaakt van 10 jaar (tussen de leeftijd van 40 en 50). De auteur heeft voor de innerlijke emancipatie van Jean Brookman in de slotdelen zoveel minder woorden nodig dan voor het exuberant beschrijven van de picareske avonturen van de zich uiterlijk emanciperende vrouw. Jean Brookman dacht aanvankelijk dat de emancipatie van zichzelf en haar soortgenoten lag in een leven ‘modo maris nostri’, d.w.z. ‘zwervend, in kleine groepjes je verplaatsend van de ene gevarenzone naar de andere en niet ‘modo Germanorum’, met name ‘op grond van familiedrift, terpenbouwinstinct en al die smeerlapperij. ‘Ze komt op het einde van het boek tot zichzelf. De naïeve poging tot bestrijding van het seksefascisme door een guerilla - de mannen worden dan bevochten met hun eigen gehate wapens - wordt dan een gefundeerd geloof in een innerlijke zelfbevrijding van de vrouw, die wel gelijke rechten eist, maar daarom haar vrouwelijkheid nog niet hoeft op te geven. De taal speelt daarin een belangrijker rol dan het wapen, het potlood blijkt sterker dan het lood van de kogel. De guerillero is schrijfster geworden.

Het is mogelijk de evolutie van Jean Brookman te volgen aan de hand van haar lesbische vriendinnen, hoewel het willen alleen zijn van het slotdeel nog het meest relevant zal blijken te zijn. De relatie van Jean, toen nog studente filosofïe en 22 jaar, met de dokter Corinne is vredig, geborgen en meer ‘bundgenossisch’ dan erotisch. In haar ontdekt Jean vooral dat de vrouw niet hoeft een ‘femina faber’ te zijn, maar ook een ‘femina sapiens’ kan worden, zelfs in wetenschappelijke richting en ook onder ‘de voor studie en carrière onmisbaar geachte penis en testikels’. Dat geeft haar moed voor de eigen studie want de geschiedenis van de filosofie wijst ook op ‘één dorre penis-extension’. De wat oudere Laïs is een intellectuele en artistieke essayiste die de vrouwenstrijd een sociologische en filosofische basis geeft en zich graag omringt door lieve en jonge meisjes. In die zin is zij een vrouwelijke Gerard Rcve. Zij gaat zelden op reis en heeft niets gemeen met de picaro. In feite is ze het super-ego van de ik-persoon. De aangebeden en onaantastbare Laïs houdt het bij schrijven en converseren. Later zal de 50-jarige Jean haar nog het dichtst benaderen. Kiki Asberg is een heel ander type: ‘Ze was geen persoonlijkheid van het formaat van Corinne en geen bron van poëtische verrukking en verwarring zoals Laïs. Ze was gewoon eenjong meisje, tameljik ontwikkeld, grappig, fris, lief. Twintig jaar, blond, vrolijk, welopgevoed, opgevoed, stevig’. Jean Brookman

[p. 44]

voelt zich ‘als een gourmet die na jarenlange haute cuisine snakt naar een bord boerenkool met worst en spek’. Nog in het eerste deel wordt de drievoudigheid van Jeans verlangen geografisch verwoord. Kiki gaat naar Algiers, met Corinne had ze reeds lang een reis naar Marokko gepland, terwijl Laïs haar de opdracht geeft contact te zoeken met een zekere Stéphanie. Daarvoor moet ze naar Malaga, waar de ontmoeting tussen Jean en Stéphanie, Laïs' vriendin, het verhaal een nieuwe impuls zal geven. De 35-jarige Stéphanie is inderdaad niet alleen een lid van het Nederlandse corps diplomatique maar ook één der kopstukken van de Spaanse bevrijdingsbeweging. Hier wentelt Jean naar een nieuw stadium in haar evolutie: ze stemt erin toe zich aan te sluiten bij de beweging, o.a. om guerilla-technieken te leren. Ze is wel van plan die dan later aan te wenden voor de enige bevrijdingsbeweging die haar belangrijk schijnt: de Women's Lib. Intussen wordt er, na de (bijna) driehoek Jean-Corinne-Laïs, een tweede driehoek gevormd: Jean-Laïs-Stéphanie, want ook Jean en Stéphanie worden verliefd op elkaar. Vooral daar later blijkt dat ook Stéphanie in feite tegen het ‘seksefascisme’ ten strijde wil trekken. Intussen blijft Jean echter brieven schrijven naar Corinne, Kiki en Laïs, terwijl in Spanje ook Paola, een ander kopstuk van de guerilla, haar gunsten krijgt. Uiteindelijk stichten ze een geheime academie waar jonge, bekwame meisjes worden opgeleid voor top-functies in de maatschappij. Vijftien jaar lang bouwen ze de academie uit. Ook Laïs komt over en werkt mee.

In het begin van deel 3 treffen we de haast 40-jarige Jean aan in Santiago de Compostela, waar ze, net als Stéphanie en Laïs, tot de conclusie gekomen is dat ze als sekte geslaagd mogen heten (hun leerlingen bezetten inderdaad sleutelposities) maar dat ze als revolutionaire macht gefaald hebben. Nooit zullen namelijk de militaire machthebbers ‘hun dodende kunstpenissen’ in dienst stellen van vrouwen. Niet toevallig loopt dit inzicht parallel met de mei-gebeutenissen in 1968 te Parijs, waar een veelbelovende studentenrevolte mislukt. Jean is anders gewonden: ‘Ik liep naar de veertig, en het restant van mijn leven wilde ik uitsluitend aan contemplatie, een devoot, sober leven wijden.’ In de academie worden opvolgsters aangesteld. Deze academie had iets van een eliteschool, een guerillatrainingskamp en een jongensbordeel, maar het geheel putte zijn inspiratie uit de Lebijb, de bijbel van de libertijnen (zoals Le-bijb duidelijk suggereert) Het bestuur was ‘a movable pentagon’, bestaande uit het triumviraat Stéphanie-Laïs-Paola met op de achtergrond Kiki en Corinne. De leiding berustte echter bij Jean zelf, De in het vierde deel haast 50-jarige Jean werkt nu aan een boek dat ‘Beyond Reductionism’ moet heten en een synthese wil zijn van alle bestaande empirische wetenschappen. Terloops wil ze nog een bewijsvoering opbouwen voor de reïncarnatie en een verklating vinden voor het duistere feit dat ‘na de zondeval onze hemelse Moeder tot een als man voorgesteld wezen was gereduceerd in de meeste godsdiensten’. De goddelijke Moeder is Jean verschenen. Ze schJijft. Ze zingt. ‘Lie-

[p. 45]

derenom de eenzaamheid te verdrijven, de chaos te ordenen, de angst te bezweren.’

Jean Brookman is een afsplitsing van Andreas Butnier. Enkele malen wordt daarop ironisch gezinspeeld, b.v. p. 91: ‘Wie schetst mijn verbazing - (Andreas Burnier; vert)...’ Zelfs de andere vrouwelijke personages in het boek kunnen - dat hoop ik te hebben aangetoond - beschouwd worden als verdere afsplitsingen van fasen in de evolutie van Jean Brookman. Deze evolutie loopt dan weer parallel met de sociologische achtergrond zoals o.a. blijkt uit de scharnierpositie van hetjaar 1968. De evolutie is uiteindelijk die van een poging tot uiterlijke maatschappelijke emancipatie tot een innerlijke filosofische bevtijding. Het wapen wordt dan geruild voor het woord. Op het einde van het boek is de ik-persoon niet toevallig op zichzelf teruggeplooid. Zij heeft geen spiegel-ik meer nodig, maar is nu zichzelf geworden. In die zin bestaat het boek uit 2 x 2 delen. Hier is dan weer de tijdssprong van 15 jaar beslissend. De vrouw die aanvankelijk wil gelijk worden aan de man (wat een impliciete erkenning van diens superioriteit inhoudt), moet het meer gaan zoeken in een maximale verkenning van het eigen vrouwelijke ik, waarin minstens zulke rijke mogelijkheden schuilen als in de man. In die zin valt de uitstalling van boekenwijsheid en de rechtaan-rechtdoor-stijl van de eerste delen van dit boek ogenschijnlijk tegen. Wat moet je antwoorden als Thomas van Aquino een ongewassen prelaat Augustinus een sentimentele oude hoer en Descartes, Spinoza en Leibniz drie droogkloten genoemd worden? Zo redeneren inderdaad de «mannelijke»mannen zonder hersen. Het schrijvende ik personage wil hier nog te veel bewijzen, aan de man gelijk worden. Een bezwaar is dit echter niet: de laatste twee delen zijn zoveel wijzer en daardoor ook zoveel vrouwelijker. Jean Brookman is dan niet langer een vrouw die een broek-man wil zijn. Andreas Burnier weet wel beter.

Andreas Burnier: De huilende libertijn, Em. Querido, Amsterdam, 1970, 138 blz., 195 fr.