De Vlaamse Gids. Jaargang 58

[p. 16]

Marnix Gijsen
Dankwoord
Uitgesproken op het Koninklijk Paleis van de Dam, Amsterdam, op zaterdag 5 oktober 1974.

Mevrouw, Excellenties, Dames en Heren,

Een paar weken geleden werd mij meegedeeld dat ik vandaag voor mijn dankwoord ten hoogste over zeven minuten tijd mocht beschikken. Aanvankelijk maakte me dit ietwat kregelig. Was dat een nieuwe manifestatie van de proverbiale Nederlandse zuinigheid? maar ditmaal was men zuinig op mijn woorden!

Toen dacht ik echter aan een gezegde van een Amerikaanse dominee die er mij eens attent op maakte dat het hele scheppingsverhaal in het eerste boek van de Bijbel, de Genesis, maar zeven minuten lectuur vraagt. En wat staat daar niet in? De zon, de maan, de sterren, het vasteland en de zee, de vogels, de vissen, de viervoetige dieren en ten slotte dan, wij die het meesterstuk zijn, de man en de vrouw. Maar helaas, ik ben Mozes niet en kan U niet waarborgen dat ik, wat ik te zeggen heb, binnen de perken van die zeven minuten zal kunnen bergen.

Het is mijn eerste en zeer aangename plicht Hare Majesteit Koningin Juliana te danken omdat ze me de eer aandoet mij deze prijs persoonlijk te overhandigen. In tweede instantie gaat mijn dank naar de leden van de jury, zo Nederlanders als landgenoten, die me deze hoge eer hebben waardig gekeurd. Wanneer men, zoals ik, een zekere leeftijd heeft bereikt; wanneer men, zoals de pers dat elegant uitdrukt, ‘op de valreep van het leven’ staat, dan interesseert men zich niet meer voor kritiek maar dan waardeert men het des te meer dat men door zijn meerderen en zijn gelijken wordt erkend.

Wie moet ik, op dit voor mij plechtig moment, nog danken? Mijn voorouders, die ik het leven schuldig ben, waren mensen zonder geschiedenis, eerbare schoenmakers of kosters die geen sporen hebben nagelaten. Aan mijn ouders heb ik schuld: aan vader de Frohnatur waarvan Goethe spreekt, aan moeder de zin voor humor en sarcasme.

De man aan wie ik geestelijk de grootste schuld heb, is mijn oudere broer Renaat. Vanaf mijn tiende of twaalfde jaar heeft hij me in handen genomen: hij heeft me leren lezen, goede boeken; hij heeft me leren kij-

[p. 17]

ken naar goede plastische kunst; hij heeft me leren luisteren naar goede muziek. Aan geen mens ter wereld heb ik een grotere schuld.

Marnix Gijsen met Koningin Juliana in het Paleis op de Dam te Amsterdam op 5 oktober 1974 bij de uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren

Aan mijn feitelijke opvoeders, aan mijn leraren, ben ik niets verschuldigd dan misprijzen. Zij hebben hun uiterste best gedaan om me los te maken van mijn taal en mijn gemeenschap, om mij die taal te doen verachten. Zij waren zoals die heren waarvan de Schrift zegt: ‘Zij hebben de sleutels der wijsheid weggenomen en zelf zijn ze niet ingegaan en zij die wilden in-

[p. 18]

gaan hebben ze dat belet’. Het kan u verwonderen dat ik op mijn leeftijd en na zovele jaren nog met zulke bitterheid spreek maar voor ons Vlamingen is de taal méér dan gewoon een communicatiemiddel, het is het symbool van onze eigen-heid waarvoor we honderdvijftig jaar hebben moeten vechten. Voor een Nederlander kan dat ietwat naief aandoen, voor ons is het een kwestie van gevoel.

De schrijvers van mijn generatie hadden een dubbel opzet: zij wensten het beeld van Vlaanderen in Nederland te wijzigen. Zij konden niet verdragen dat we voorgesteld werden als gemoedelijke landelijke figuren, als onschadelijke clowns, als permanent leuke mensen. Wij zijn niet leuk, wij zijn geestelijk en artistiek volwassen. Wij keken naar Holland op, indachtig het Europese gezegde uit de 17de, 18de eeuw: ‘Hollandia docet’. Holland toont de wereld hoe men de dingen hoort te doen. Dat deze zegswijze nog steeds van kracht is heeft Nederland een jaar geleden nogmaals bewezen door een internationale chantage te weerstaan. Ik weet wel dat ik hier niet over politiek mag spreken maar ik wil toch getuigen dat vele van mijn landgenoten op dat ogenblik met respect en bewondering naar Nederland hebben opgekeken en ik voeg erbij met een dosis jaloezie.

Ik wil hier ook mijn dank uitspreken aan de Nederlandse schrijvers die, vooral in de Verenigde Staten, mijn vrienden zijn geweest en ik zal alleen van de doden gewagen. Van mijn vriend, de oude professor Adriaan Barnouw met wie ik veel samenwerkte; van Jan Greshoff die me gedurig tot schrijven aanzette; van een schrijver en diplomaat die veel te weinig gewaardeerd wordt, mijn vriend Han Friederic.

Men vraagt me wel eens in de jongste dagen wat mijn toekomstplannen zijn en bij een man op leeftijd doet men dat voorzichtig. Ik beschouw deze prijs niet als een schrijfverbod. Ik denk niet dat hij betekent dat het nu al wel is geweest en dat ik best op mijn lauweren zou gaan rusten. Integendeel, ik zal voortdoen zoals ik bezig ben zolang ik er physisch en geestelijk toe in staat ben. Als schrijver bent u dus van mij niet af.

Laat me eindigen op een ietwat sentimentele noot. Mijn vriend dr. Marc Galle vertelde me onlangs dat hij Herman Teirlinck, de eerste die deze prijs ontving, in de laatste maanden van zijn leven dikwijls bezocht en dat Teirlinck kloeg dat het zo lang duurde om te sterven. Toen Galle hem vroeg welke boodschap hij wenste te geven aan de jongere generaties zei Teirlinck die bekend stond als een nogal hard zelfs cynisch man: ‘Jullie moeten voor mekaar lief zijn, lief zijn’. Hij wist wel dat Chateaubriand gezegd heeft: ‘Les gens de lettres, c'est tellement canaille’.

Mevrouw, dames en heren, U bent voor mij vandaag bijzonder lief geweest, ik dank er u dan ook bijzonder hartelijk om. Ik heb gezegd.

Nota: De aanspreekvorm voor de Koningin in Nederland is Mevrouw of Majesteit.

De tekst die niet geschreven was - ik beschikte alleen over enkele sleutelwoorden - heb ik hier zo getrouw mogelijk samengesteld.