De Vlaamse Gids. Jaargang 58

[p. 38]

Rudolf Geel
Wie niet gezien is die is weg

Harry Mulisch is zonder enige twijfel de meest beroddelde en beschimpte auteur in Nederland. We mogen zelfs gerust stellen dat hij de eerstvolgenden op de ranglijst al lang geleden op een vrijwel onoverbrugbare achterstand in punten heeft gezet. Hoewel het er enige tijd naar heeft uitgezien dat fenomenen als Jan Cremer, Wolkers en Van het Reve het gat zouden kunnen dichten, is dit hen, waarschijnlijk definitief, niet gelukt. De meeste auteurs zijn slechts op één of twee terreinen tegendraads, de schokeffecten die Mulisch veroorzaakte, kwamen van velerlei kanten. Vanzelfsprekend zijn de controversiële uitspraken Mulisch niet per ongeluk ontsnapt. Hij weet wat hij bewerkstelligt. Op die manier creëerde hij zich een gehoor, als een soort meerwaarde van zijn omgekeerde charisma.

Onder het geweld van de aanvallers die opstonden uit dit gehoor, bleef Mulisch zonder inspanning overeind: kwaliteit blaas je niet omver. Trouwens, de slagwapens van zijn vijanden bleken meestal van bijzonder slechte kwaliteit: zo wist Gerard van het Reve - toch door vele literair angehauchte Nederlanders beschouwd als de belangrijkste levende auteur - niet veel anders te verzinnen dan Mulisch uit te schelden voor lelijke rotjood. Natuurlijk deed hij dat niet rechtstreeks, maar op een verkapte manier. Hierna toonde de aangevallene, als bij uitzondering, zijn defensieve kracht en toonde aan dat je de metaforen van het fascisme niet altijd kunt blijven wegmoffelen achter het standaardverweer dat alles eigenlijk een grap is.

Hoe komt het dat Mulisch zo vaak zovelen tegen de, korte zowel als lange haren heeft ingestreken?

Ik denk dat dit ligt aan de combinatie van fantasie en vrijheid die hij tentoonspreidt en die in Nederland niet een hoog aanzien geniet, al bestaat er wel een voyeuristische belangstelling voor.

Wanneer je een volksaard zou willen omschrijven als de grootste gemene deler van de meest voorkomende stereotiepen in een natie, dan wordt het duidelijk waarom zoveel Nederlanders tegen Mulisch tekeer gaan: hij is de volstrekte tegenpool van de bekrompenheid.

Eigenlijk alleen grote en gehaaide kooplieden kunnen het in Nederland

[p. 39]

tot een soort algemene waardering brengen. Tegenover kunstenaars heeft men meestal met gemengde gevoelens gestaan. Voor de meeste kunstenaars bestaat trouwens niet veel anders dan verachting, vooral sinds de staat sommigen van hen op bescheiden wijze ‘van onze belastingcenten’ subsidieert. De enkelen die overblijven danken hun vermaardheid meestal niet uitsluitend aan hun kunst.

Zo werd Van Gogh waarschijnlijk vooral een idool omdat hij zich een oor afsneed, terwijl Vondel buiten al die malligheid van dat gedichten maken, ook nog een eerlijke kousenwinkel dreef. Heeft trouwens ook Van het Reve het niet altijd over zijn ‘winkel’?

Mulisch is hoogstens bereid zich over zijn eigen kousen te laten interviewen. En zo hoort het. De schrijver is er om verslag uit te brengen over zijn ervaringen.

Mulisch, de alchemist van de vrijheid, hoort thuis onder de fantasierijken, ver van de Nederlandse rijksmunt, waar alle problemen steeds weer uitkomen op de vraag of ‘god zij met ons’ ja dan nee op onze waarde vaste gulden dient te staan.

Vrijheid blijft altijd begerenswaardig. En daarom staat het land der ongekende mogelijkheden, waar ook Mulisch thuishoort, permanent in de belangstelling.

Vanuit dat land naar de Berend Boudewijn-quiz, waar zucht naar geldelijk gewin feitelijk geridiculiseerd wordt, is het maar een stapje, dat Mulisch zonder aarzelen of vals gevoel intellectuele mores maakt. Trouwens: wie niet gezien is, die is weg. En in de schaduw zou Mulisch op hetzelfde ogenblik een ander zijn, een voortreffelijk mens misschien wel, maar niet iemand aan wie een tijdschriftaflevering gewijd wordt.