De Vlaamse Gids. Jaargang 55

[p. 19]

Leopold II van Saksen Coburgs allergrootste zaak

BOK

KRONIEK

'Opnieuw was ik met zeven van mijn mannen op de rivier, op zoek naar kopal, toen een andere blanke met zes boordsels (een manier om de rang van een officier aan te duiden) per stoomboot in Mobeka aankwam. Hij vroeg aan onze blanke hem mensen te verschaffen om kisten door het bos te dragen naar een stad in het binnenland (transportdienst). De soldaten vertrokken onmiddellijk naar mijn dorp, waar ze vijf mannen grepen, en in een ander dorp grepen ze ook het grote opperhoofd van het district, Boekoeloe, en een van zijn mannen. De blanke zond ook soldaten om mij te zoeken en ik werd op de rivier gegrepen. Bij de worsteling gaf een van de agenten van de blanke me een slag met een knots op mijn dij en verbrijzelde die (de manier om een sterk hinken te beschrijven). Zelfs nu kan ik nog niet zonder stok lopen. We waren dus met ons achten en we werden per boot naar Ndobo gebracht en bij onze aankomst werden we in de gevangenis gestopt. Daar bleven we zes dagen, waarbij we genoeg water hadden, maar weinig eten. Op een dag gaf men ons een weegbree die we met ons achten moesten delen, een andere keer een stuk kwanga van 25 cm lengte en ter dikte van een pols.

'Na onze zes dagen in de gevangenis lieten ze ons, Boekoeloe en mij, de post van de blanke schoffelen. Ze zonden de jongeren met de kisten die ze moesten dragen, naar Jalombo, een stad aan het andere eind van het bos. Terwijl wij met onze schoffels bezig waren, kwam een soldaat die toezicht op ons hield, op ons toe, sprak ons aan en Boekoeloe vroeg hem toen: 'Waarom laat u dit werk doen door ons die stamhoofden zijn? Dit is werk voor kinderen (dat wil zeggen: vernederend werk).' Als enig antwoord sloeg de soldaat hem met zijn geweerkolf tegen zijn billen. Boekoeloe viel op de grond. De soldaat gaf hem nog een tweede klap op zijn nek. Boekoeloe deed zijn mond niet meer open. Twee mannen hielpen me hem naar de blanke te brengen, die ons toevoegde: 'Breng hem weg, breng hem naar huis, ik wil hem hier niet meer zien.' We brachten hem naar zijn dorp en de volgende dag, voordat de zon hoog aan de hemel stond, stierf Boekoeloe.

'Na de dood van Boekoeloe, hoefde ik niet meer te werken, maar men bewaakte me in de gevangenis, met een ketting om mijn hals. Ik bleef er één dag en toen kwam de blanke me in vrijheid stellen. De dag na mijn invrijheidstelling stierf de jonge Asoekaleka in zijn ketenen.

'Hij was afkomstig uit mijn dorp en had kisten naar Jalombo moeten dragen, in het bos. De soldaten hadden hem geslagen omdat hij niet vlug genoeg liep. Hij stierf van honger en door de slechte behandeling. Dezelfde dag stierf om twaalf uur Mbombo, ook iemand uit mijn dorp, met de ketting om zijn hals. Hij had kisten gedragen en had dezelfde behandeling als Asoekaleka ondergaan. Zijn schouders waren gewond. Zijn huid was daar, net als aan zijn nek, losgescheurd door de ruwe, zware kisten die hij had moeten dragen. In die toestand werd hij in de boeien geslagen en hij stierf. We begroeven ze allebei en de blanke weigerde ons lakens om hun een doodskleed te maken.'

_**_*

Vandervelde: - Komt nu de herendienst van de levensmiddelen aan de beurt. De inheemsen worden verplicht verschillende eetwaren te leveren aan de door de staat opgerichte posten, en wel vooral maniokbrood.

De commissie stelt vast dat die verplichtingen op zichzelf betrekkelijk licht zijn: maniok planten, toebereiden, koken en dragen behoort tot de landarbeid of het huishoudelijk werk, waaraan de inheemse vrouwen al sinds lang zijn gewend.

Maar er wordt aan toegevoegd dat dit systeem van levering van levensmiddelen in bepaalde streken waar militaire posten zijn (bijvoorbeeld te Coquilhatstad en Leopoldstad), funeste gevolgen voor de bevolking met zich meebrengt. U zult zo dadelijk begrijpen waarom.

Ik neem Leopoldstad als voorbeeld. Daar liggen ongeveer 3.000 soldaten van de openbare strijdkrachten die gevoed moeten worden door de inheemsen uit de omgeving. Om nu voldoende maniokbrood voor de voeding

[p. 20]

van de soldaten in Leopoldstad te verschaffen, moet men dit uit de dorpen laten komen, maar sommige ervan zijn op 80 kilometer afstand gelegen! Het gevolg is dat de inheemsen, die aan de staat een substantie moeten verschaffen die een waarde van anderhalve franc vertegenwoordigt, verplicht zijn alle twaalf dagen 160 kilometer af te leggen om hun leveringen te brengen!

Stel dat men morgen de mensen uit Hoei, Borgworm, Dinant, Brugge of Antwerpen zou verplichten alle twaalf dagen anderhalve franc te brengen naar de minister van Financiën, dan zult u begrijpen hoe de toestand is die deze arme negers wordt aangedaan, en zij hebben geen spoorwegen om ze naar het centrale punt te brengen.

De bijdragen aan levensmiddelen zijn bestemd voor de voeding van de troepen, de inheemse arbeiders (bijdrage van chikwangue, een gedroogde vis) en de blanke functionarissen (wild, kleinvee en pluimvee). Deze belasting is de oorzaak van talloze misstanden. En de consequenties van dat systeem zijn door de commissie opgetekend.

Het werkend gedeelte van de inheemse dorpen ziet al zijn tijd opgeslokt door de eisen van de belasting en die van zijn persoonlijk bestaan;' ze hebben bijna niet meer de mogelijkheid zich nog aan ander werk te wijden, zelfs niet als ze van goede wil zijn; vandaar het prijsgeven van de inheemse nijverheid en de onloochenbare verarming van de dorpen'. Het gebied ontvolkt snel.

Het valt niet te loochenen dat het belastingsysteem, waaraan het district Stanley Pool sinds jaren onderworpen is, volgens de vaststelling van de commissie een teruggang van de beschaving heeft veroorzaakt en het leven van de inheemsen armer, ellendiger en treuriger heeft gemaakt.

_**_*

Op een zondag in augustus zag ik zes van de plaatselijke schildwachten met geweren en patroontassen naar Loelanga teruggaan (op de vorige dag was er markt gehouden), en later op de dag, toen we liepen op het gebied van de factorij, kwamen er twee gewapende schildwachten naar de agent, met onder hun bewaking zestien inheemsen, onder wie vijf mannen die met de hals aan elkaar gebonden waren, vijf niet-geboeide vrouwen en zes jonge kinderen. Deze wat pijnlijke situatie, zo werd me verteld, was te wijten aan het hardnekkig in gebreke blijven van de mensen van het dorp waar ze vandaan kwamen, om de juiste hoeveelheid voedsel te leveren. Men vertelde me dat deze mensen 'op de rivier' gevangen genomen waren door een van de schildwachten die daar ter bewaking van de waterweg was geplaatst. Ze waren in hun kano's onderweg geweest naar een paar visgronden van de inheemsen en waren ontdekt en opgebracht.

Een agent legde me uit dat hij gedwongen werd liever vrouwen dan mannen te grijpen, daar leveranties dan vlugger binnenkwamen.

Hij betreurde deze harde noodzaak, maar hij zei dat de levensbehoeften van zijn eigen post, alsook die van de plaatselijke zendelingen, die als gasten van de Abir-maatschappij bevoorraad moesten worden, hem tot strenge maatregelen dwongen als de bevolking in gebreke bleef de juiste hoeveelheden voedsel te leveren.

Terwijl we zo aan het praten waren, naderde er een gewapende schildwacht met vier inheemsen - mannen - onder zijn bewaking, die trossen bananen droegen, een deel van een andere voedselbelasting. Deze schildwacht legde zijn baas uit dat het dorp dat hij zojuist had bezocht, in gebreke was gebleven antilopevlees te leveren, waarbij ze als excuus aanvoerden dat ze door de hevige regen van de vorige nacht niet op jacht hadden kunnen gaan.

De agent maakte zijn verontschuldiging dat hij niet in staat was me gedurende mijn verblijf vlees te geven, waarbij hij wees op de duidelijke noodzaak om nu zonder uitstel een paar mensen te grijpen. Hij zou, zo zei hij, ongetwijfeld nog diezelfde avond er een paar soldaten op moeten uitsturen om vrouwen te grijpen.

Terwijl we, nog steeds onder begeleiding van deze heer, het gebied van de Abir verlieten, kwam er een andere groep mannen aan met drie gewapende bewakers; ze werden naar het gijzelaarshuis gebracht, dat blijkbaar door twee andere schildwachten werd bewaakt.

Die avond werden er om 8 uur, juist na de kerkdienst, werden er door de schildwachten van de Abir een aantal vrouwen over het grondgebied van de zending langs de kerk gebracht en de volgende morgen hoorde ik dat deze arrestaties gedurende de nacht hadden plaatsgehad. Op 2 september, toen ik in gezelschap van de onder-agent van de factorij op het gebied van de Abir aan het wandelen was, kwam ik een rij van vijftien vrouwen tegen die onder de hoede van drie ongewapende schildwachten uit de naburige dorpen werden binnengebracht en langs me heen werden geleid. Deze vrouwen, die klaarblijkelijk echtgenoten en moeders waren, waren - zo werd me in antwoord op mijn vraag verklaard - gegrepen om hun mannen te dwingen antilope- of ander vlees te leveren dat allang had geleverd moeten worden, en een gedeelte ervan, zo werd me vriendelijk beloofd, zou aan boord van mijn stoomboot worden gebracht als ik vertrok. En inderdaad zou me een halve antilope aan boord worden gebracht door de goede diensten van deze heer.

_**_*

Vandervelde: - Maar de levering van levensmiddelen, de herendienst van het dragen van lasten, de aardnoten-belasting zijn eigenlijk niets dan een bijkomstigheid van die grote 'financiemachine' die Kongo-staat heet. Maar waar het op aan komt, wat de staat zijn inkomsten geeft, aan de concessiehouders van de Abir en de Mongala en aan het kroondomein de steeds groter geworden winsten verschaft, dat is de arbeid in de rubber.

Hier wil ik me niet beperken tot een korte samenvatting en omdat u niet allen het rapport van de commissie hebt gekregen, veroorloof ik me u voor te lezen wat er in dat rapport staat over het leed dat de intensieve exploitatie van de rubberbossen voor de inheemsen met zich brengt:

[p. 21]

'In de meeste gevallen moet hij immers alle veertien dagen één of twee dagen en soms meer lopen om zich te begeven naar de plaats in het bos waar hij in voldoende hoeveelheid rubberlianen kan vinden. Daar lijdt de oogster gedurende een zeker aantal dagen een ellendig bestaan. Hij moet een geïmproviseerde schuilplaats maken die klaarblijkelijk zijn hut niet kan vervangen; hij heeft niet het voedsel waaraan hij gewend is; hij heeft zijn vrouw niet bij zich en is blootgesteld aan de onbestendigheid van het klimaat en aan de aanvallen van wilde dieren. Hij moet zijn oogst naar de staatspost of de maatschappij brengen en pas daarna kan hij naar zijn dorp terugkeren, waar hij maar twee of drie dagen kan blijven, want de nieuwe termijn drijft hem tot spoed. Het gevolg is, dat de inheemse, hoe hard hij ook in het rubberbos werkt, wegens de talrijke verplaatsingen waaraan hij zich moet onderwerpen, het grootste deel van zijn tijd in beslag genomen ziet door de rubberoogst.

Het hoeft nauwelijks betoogd dat deze toestand een duidelijke schending van de wet van de veertig uur is.'

Welnu, ik vraag aan degenen die me onlangs ten antwoord gaven dat de belasting in natura in Kongo gemakkelijk op te brengen was, wat ze te antwoorden hebben op deze officiële vaststelling door de commissie van onderzoek.

Bedenkt dat de ongelukkige inheemsen verplicht zijn van alle veertien dagen er elf of twaalf in het bos door te brengen, blootgesteld aan de wilde dieren, vaak verplicht te werken in onder water staande bossen, waar ze tot het middel in staan, onderworpen aan het toezicht van de soldaten van de openbare strijdmacht, van wie velen ellendelingen zijn, die - de woorden zijn van de commissie' - 'zonder medelijden allen doden die zich tegen hen verzetten' en u zult begrijpen dat het onzinnig is te beweren dat die vorm van werken te vergelijken zou zijn met de verplichte diensten aan de wegen in België en met de belastingen die onze burgers betalen!

Men werpt weliswaar tegen dat de inheemsen voor hun werk betaald worden, maar de commissie constateert dat ze zeer slecht betaald worden, dat ze in natura betaald worden met koopwaar waarvan de waarde veel te hoog wordt geschat, kortom, dat in Kongo het stelsel van gedwongen winkelnering heerst. Bovendien, zelfs als men toegeeft dat hun het loon nauwgezet wordt uitgekeerd, dan nog zou dat alleen maar het loon betreffen voor het werk dat ze verrichten, en niet voor de tegenwaarde van het produkt uit hun bossen, dat in alle rechtvaardigheid aan hen zou moeten toebehoren. Daarom zal men de weerstand begrijpen die ze aan de eisen van de blanken bieden, en het is heel natuurlijk dat men zijn toevlucht moet nemen tot een dwangsysteem om hen tot werken te verplichten.

Hier verwijs ik u, mijn heren, nogmaals naar het rapport van de commissie; u zult erin zien welke de middelen zijn die gebruikt worden om die dwang uit te oefenen; de kat met negen staarten, nijlpaardpezen, die bloedige sporen nalaat op het lichaam van hen die men ermee slaat, slaafs werk dat de stamhoofden wordt opgelegd, gijzelen, wat in 1897 is aanbevolen in een offi- ciële circulaire van baron Wahis, de huidige gouverneur-generaal van de Kongostaat, en tenslotte - en dit is het ergste -, ik heb het u al eerder gezegd, de bewaking door de capita's of sentili's, de zwarte soldaten van de openbare strijdmacht, wier tussenkomst onontbeerlijk is voor het functioneren van het systeem.

_**_*

Ik vroeg hun eerst waarom zij geen olifanten meer jaagden om het vlees ervan op te eten en waarom ze hun haardsteden hadden verlaten en waren komen wonen in een vreemd verweg gelegen land waar zij niets bezaten en waar zij niet veel meer dan slaven waren. Toen deze vraag gesteld werd, riepen allen, zowel mannen als vrouwen: 'Wegens de rubberbelasting die door de regeringsposten wordt geheven.' Ik vroeg speciaal naar de namen van de plaatsen waar ze vandaan waren gekomen... Allen waren om dezelfde reden van huis gevlucht: de 'rubberbelasting'. Ik vroeg hun hoe deze belasting werd opgelegd. Een van hen, die bij mijn komst bezig was geweest een ijzeren halsring te smeden, sprak het eerst. Hij zei:'... Vanuit ons land moest ieder dorp twintig lasten rubber meenemen... We moesten deze lasten vier keer per maand meenemen.' Vraag: Hoeveel geld kregen jullie daarvoor?' Antwoord: (allen stonden gespannen te luisteren): 'We ontvingen geen betaling! We kregen niets!' En toen zei NN., die ik opnieuw ondervroeg: 'Ons dorp kreeg kleren en een beetje zout, maar de mensen die het werk deden, kregen niets. Onze hoofdmannen pikten de kleren in; zij die het werk deden, kregen niets. De betaling bestond uit een stuk stof van nog geen twee meter lengte en wat zout voor elke mandvol, maar het werd aan de hoofdman gegeven... Er waren tien dagen voor nodig om de twintig manden vol rubber te krijgen. We waren altijd in het bos en als we dan over tijd waren, werden we gedood. We moesten steeds verder en verder het bos ingaan om de rubberklimplanten te vinden, lopen zonder eten en onze vrouwen moesten het bebouwen van de velden en tuinen opgeven. Toen stierven we van honger. Wilde dieren - de luipaarden - doodden enkelen van ons toen we in het bos aan het werk waren, en anderen liepen verloren of kwamen om door de slechte weersomstandigheden en gebrek, en we smeekten de blanke man om ons alleen te laten, zeggende dat we geen rubber meer konden krijgen; maar de blanke man en hun soldaten zeiden: 'Vooruit! Jullie zijn zelf niets anders dan beesten, jullie bent njama (vlees)'. We trachtten steeds verder het bos in te gaan en als we in gebreke bleven en onze rubber was niet genoeg, kwamen de soldaten naar onze dorpen en doodden ons. Velen werden doodgeschoten, sommigen werden de oren afgesneden, anderen kregen een touw om hun hals en lichaam en werden weggevoerd.

Weverbergh