De Vlaamse Gids. Jaargang 55

[p. 17]

Te gast bij Tweeling en Theresiaster

Het gebeurt wel eens dat een jury een dichter bekroont die dit ruimschoots verdient. Ik bedoel: Hedwig Speliers (^o 1936) die met zijn bundel ‘De Astronaut’ de poëzieprijs ‘Heideland voor Zuid en Noord’ in de wacht sleepte. Wat me echter des te meer verbijstert is het feit dat deze dan toch competente jury (L. Indestege, M. de Vreede, W. Hazeu, M. Galle, P. de Wispelaere, M. Beerten) aan een werk als ‘Centrifugaal’ van Marcel Coole dezelfde (hoewel financiële) waarde kan toekennen als aan Speliers' bundel. Het heet dat Coole zich na een lange stilte plots zou ontpoppen als een rasecht modernist wiens poëtisch bloed klopt op het ritme van dit eigentijds gebeuren. Men vergeve het mij maar ‘Centrifugaal’ is een opus minimum: het modernistische is slechts een oppervlakkig laagje klatergoud over banale gedachten en naïeve gevoelens; de taal is niet eens poëtisch noch geladen noch origineel; de beelden en woorden ademen geen karakteristieke sfeer uit die een bundel behoeft om ‘bundel’ te zijn; de verzen zijn maniëristisch en het is duidelijk dat de woorden niet ontstaan uit een innerlijke noodzaak; de beelden zijn theatraal, meer dan eens grotesk, en artificieel; het ritme is stuntelig. Naast Speliers is Coole slechts een dwergje van de Vlaamse literatuur.

Bij Speliers is de poëzie zeer intens aanwezig. Poëzie als beweging binnen een denk- en taalwereld die hij tracht te verzoenen met elkaar. Want dit is ongetwijfeld één der constanten in Speliers' werk: hij tracht het nomansland tussen gedacht en gedicht bewoonbaar te maken, en daarin slaagt hij inderdaad gedeeltelijk. Een andere constante bij Speliers is wellicht de therapeutische functie die hij de poëzie toekent naast het meer romantisch ideologisch-avontuurlijke aspect ervan: ‘Kennis: spel en spiegel, ons/ onbelemmerd beide een bezit’(29). Speliers is niet alleen de Westeuropese mens die gebukt gaat onder de Aristoteliaanse filosofie en de Thomistische scholastiek, maar bovendien is hij de Westvlaming die geconditioneerd is door een rigoristische, bijna jansenistische traditie. Een averechts gevolg van deze erfelijkheid is de metafysische gespletenheid en het sexuele paroxisme waaronder de dichter constant lijdt (leed?): ‘de eikel glanzende gespleten’ (33). Als enige redmiddel ziet hij de taal.

Na in 1957 gedebuteerd te hebben met een in eigen beheer uitgegeven plaketje ‘Exotische diergedichten’, verschijnt in 1961 bij Manteau de niet onopgemerkte bundel ‘Ons bergt een cenotaaf’, een soort van individuele afrekening met jeugdangsten waarin de poging om de vrouw te mythologiseren ten slotte mislukt onder invloed van de steeds weer opduikende twijfels en complexen. In ‘Een bruggehoofd’ (Manteau, 1963) wordt de afrekening voortgezet, maar thans op universeler domein; tegenover de voortschrijdende dogmatische en kerkelijke aftakeling staat een groeiende persoonlijk opgevatte religieuze benadering die meestal resulteert in een vaag kosmisch gevoel. Ondertussen had Speliers ook ‘Een mondvol Altamira’ (1962) geschreven: altamira, zijnde het stadium van het eerste bewustzijn van de mens die nog alle richtingen uitkan; vanuit de doorbroken kerkelijke dictatuur en de metafysische twijfel schrijft Speliers naar zijn eigen utopia (authenticiteit) dat enkel in het woord bestaat. Nog in 1963 componeert hij zijn ‘Chthonische kringloop’ waarin hij zijn thematiek verder universaliseert, vooral door het gebruik van de vocatief en de interrogatief en door een meer parlandistische verwoording. In ‘Revanche’ (1964) en ‘Totaal tweedehands’ (1965) stelt de dichter voorop dat de nagestreefde synthese tussen gedicht en gedacht, tussen woord en inhoud niet te realiseren is. De dingen gaan niet door voor wat ze zijn, poneert Speliers; onze kennis van de realiteit verminkt de werkelijkheid zelf. En in ‘Totaal tweedehands’ berust hij in dat verhaal der feiten, dus in de onwerkelijkheid van zijn bestaan, in de dualiteit. De twee volgende bundels, ‘Dreyfus in het dorp’ en ‘Ten zuiden van’ (beide geschreven in 1966) vormen de antithese van deze stelling: de mogelijkheid om de verzoening te benaderen bestaat, doch niet zonder dat de mens zich naar het zuiden wendt d.w.z. de mens moet tellurisch leven en de sexualiteit beleven als een zuivere lichamelijke aangelegenheid en ook moet hij zich bewuster worden van zijn integratie in de ruimte.

En in ‘De Astronaut’ (zijn 4e uitgegeven werk) wordt dit kosmisch bewustzijn beleden op een vitalistische, bijna sacrale wijze. Speliers is een kosmisch vitalist in tijd en ruimte; wat niet wil zeggen dat hij hiermee in het spoor van Marsman loopt; veeleer, zo komt het mij voor, baant hij zich een eigen weg doorheen de ‘hachelijke chaos van het zelf’ (44), weg die diagonaal over het kruispunt loopt waar Marsman zijn dood vond.

Met zijn hele oeuvre sluit Speliers zich aan bij de strekking van de hedendaagse emancipatieliteratuur. Vaak zegt men dat de mens zich door zijn ontdekkingen bevestigt, en onrechtstreeks is dat zeker waar. Maar ik vraag me af of al die exploraties niet in eerste instantie de vernietiging van de mens voor gevolg hebben. Het verstand is het dodelijk element bij uitstek, want hoe meer men weet, hoé ruimer onze denkwereld, des te scherper worden we ons bewust van de relativiteit van het ‘ik’. Het denken, en alleen het denken, doet het mensdom, en meer nog: het individu, ineenkrimpen tot een miniem deeltje van het heel-Al. Dank zij het denken verliezen we onze waan. Dank zij het

[p. 18]

denken gaan we de absurditeit van het denken zelf erkennen, en eenmaal dit auto-destructief stadium voorbij, kunnen we gewagen van een kosmisch gevoel. Vanzelfsprekend kan het denken ook de eigenwaan opvoeren: men kan zich blind staren op het ‘multa scio’ en het ‘plura ignoro’ al dan niet opzettelijk over het hoofd zien. Ook deze laatste houding kan een (pseudo-) kosmische allure aannemen maar vroeg of laat zal het individu op zijn eigen grenzen stoten en zijn niet-igheid moeten erkennen.

Bij Marsman kwam dit ambivalent uitzicht duidelijk tot uiting. In zijn eerste periode was het kosmisch gevoel actief, dus expansief geladen: de dichter was de uranische veroveraar voor wiens tred de hemellichamen weken, die de wind als een mantel om zijn lichaam sloeg, voor wie de gladde luchten uit elkander spatten... In zijn latere periode wordt dit sterk uitgesproken solipsisme aangeknaagd door een meer unanimistisch besef van relativiteit: de dood is de voornaamste spelbreker, de dichter staat meer dan eens op de rand van de nederlaag. Wat me nu zozeer boeit in de poëzie van Speliers is het feit dat hij deze twee standpunten verzoend heeft, aldus een totaal nieuwe kosmische visie vertolkend: zonder de waan te cultiveren, zonder zichzelf tot heerser uit te roepen, put hij nochtans uit het besef van zijn nietigheid de expansieve kracht van de durver; het feit dat hij zich tot onooglijkheid herleid weet, wordt voor hem een oorzaak van kosmisch dynamisme: als atoom immers neemt hij deel aan de universele uitdeinende beweging van het universum, als atoom IS hij tegelijk ook het AL: ‘En ademend in de hallen van de avond, atoom is hun substantie’ (29). De mieren en bijen staan in nauwer relatie met de kosmos dan de giganten die dwergen worden in dit bestel: ‘een ergerlijk gezwel’ (25). Eerst nadat de mens zijn ‘ik’ vernietigd heeft, kan hij zich in de spiegels van het heelal, waar alles verwijst naar alles, als god erkennen: ‘een zwerver / vult de ruimte met reflektie’ (41). ‘Zichzelf ontbindend, doch daardoor / straffeloos het bestaan bestendigen’ (46).

De mens is uit zijn waan en angst geëmancipeerd door een niet te overdoch evenmin te onderschatten hoeveelheid ‘brains’. En deze bevrijding manifesteert zich op alle mogelijke vlakken: in de godsdienst zowel als in de kunst en de politiek en de wetenschappen bijvoorbeeld. Hegel, Kant, Euclides en anderen hebben zonder het te willen of te weten het terrein geëffend; hoewel hun denken de mens in een systeem kapselde, toch hebben zij door hun denk-activiteit een bewijs geleverd van de tot dan toe onvermoede capaciteiten van het menselijk brein. Science-fictionschrijvers als Wells en Verne zijn met hun fantasie verder doorgedrongen in de ruimte dan in hun tijd logisch mogelijk was. Voltaire, Teilhard de Chardin, Alexis Carrel, e.a. wier denken niet zozeer gebonden is aan een systeem: ‘Brekend, / hij predikt splinters licht’ (42), hebben de lanceerbasis klaargemaakt, de raketten en satellieten ontworpen. Na hen komen de mannen van de daad, de waaghalzen, de ruimteacrobaten, de astronauten die de leegte (= het nietdenken) als stuwkracht hebben. Want het denken heeft zijn taak voorlopig vervuld: God is neergehaald, de mens is tot oerdeeltje herleid. Als het erom gaat de ruimte reëel te bereiken, te vullen, zelf ruimte te worden dan is er iets anders nodig dan het verstand: ‘Kenkracht kraakt de kromme lijn / van zon naar horizont. Maar: / verder is de verte sterk vertekend / en allergisch voor het denken, / zitten in dit denken de accenten klem’ (18). In het hart smelten denken en ervaren samen tot een veredelde legering van zuiver zingen. ‘Een eindeloos aantal torens / op elkaar gestapeld, nog / bereikt de ruimte geen- // en ook niet ingekapseld in capsules / komt één van zwerfsteen en komeet / de cabala te na. Maar, aortawaarts // - de tijd een luttel ingedut - / gelukt de inteelt van getijen, tijdeloos’ (5).

Denken zonder ervaren is blind, terwijl ervaren zonder denken leeg is volgens de theorie van Kant die zich ‘duikend duizelingwekkend / aan de rand der logika’ (22) beweegt. De poëzie is de middenweg daartussen, poëzie is een overkoepelend kennen, dus meer dan wat ook geschikt om de kosmos te bereiken. In de poëzie immers is het abstracte denken ontbonden tot laaiend licht terwijl anderzijds ook de ervaringswereld zijn kwetsende realiteit verliest; de kunst is het enige medium waardoor het mogelijk is het Ding-an-sich te beleven, het ding ‘sub specie aeternitatis’ (Spinoza). Niet met woordtorens, gebaseerd op een onderscheid en telkens convergerend in een overkoepelende waarheid die op haar beurt gerelativeerd wordt door een nieuwe antithese, is de ruimte te bereiken, maar met ‘kegels stilte’ (20). En daar stuiten we op de paradox van Speliers' poëzie, van de poëzie tout court: ‘Nauwelijks te vertolken is / de syntaxis van de ruimte’ (21). Over het Dingan-sich, het ens-ding kan niets meer gezegd worden: ‘ijzerslakken, uit het licht / gebuiteld, worden hartsteen / in de stilte en de verstomming // stamelend rondt ze zich / op openstaande monden’ (6). Het inzicht in de menselijke macht én onmacht tegelijk zet zich vast op het hart dat geen woorden baart om zich te vertolken.

Door zijn verbeelding, verwant met dag én nacht, met het licht en het occulte, gelijkt de dichter op een vallende ster: ‘Door het licht verblind, beweegt / zich vallend de verbeelding’ (8), op een ‘door de ruimte duidelijk / duikende komeet’ (6) die goden en heersers van hun voetstuk stoot. De dichter is de zoeker naar kosmische waarheid die steeds opnieuw zijn handen kwetst aan de realiteit: ‘een zwerver met gekerfde handen / reist uiterst ruimtewaarts // de werkelijkheid een kennel / ergerlijk hem kwetsend, telkens’ (7). Want ‘ze handhaven zich / de dingen, in hand en hart; / zo in der ruimte wedloop / drukken zij, gedempt, hun domper’ (9) - ‘alle dinghe syn mi te inghe’ zong men in de Middeleeuwen. En anderzijds, naast deze ding-gebondenheid, is er ‘het magma van de melkweg’ (9) dat de dichter aantrekt met een minstens even grote kracht. Hij is de astronaut in zijn witte ruimtepak, ‘duikend naar een evenaar / van eeuwigheid, de witte mens’ (10), gezuiverd van de mikrokosmische, op utilitaris-

[p. 19]

me gerichte materie, van de alledaagsheid, die zingend zoekt ‘heenwaarts het veredelst edelsteen’ (10). Hij kneedt de dissonanten tot hij elk op onze dualistische zienswijze gebaseerd verschil opheft en één wordt met het Al en in die Al-eenheid zijn lichaam slechts als oorzaak van het lijden ervaart waaruit de etter (het hars) der woorden vloeit: ‘En vlees wordt woord / want wonde’ (12).

In de ruimte (= de leegte die God achterlaat na zijn vermenselijking, die volgens Speliers begon met de renaissance, volgens mij sporadisch veel vroeger) moet hij geen heil meer verwachten van een hogere macht; alleen hijzélf kan zich handhaven door deel te nemen aan het kosmisch ‘zijn’: ‘Redeloos verloren, wie / in de ruimte roept / de redder, radeloos’ (12) want ‘het razend-wekkend raderwerk / ontreddert’ (12), de onmetelijke structuur van het heelal schakelt de idee aan een ‘redder’ uit, de mens loopt verloren zodra hij zijn bekende dimensies verlaat. Door aan de werkelijkheid te ontstijgen is de dichter eveneens immuun geworden tegen de dood die zijn axioma's zwaait in dit leven; alleen in Eros vindt hij een waardige tegenstrever om Thanatos te overwinnen: ‘Dood en eros, erts vooreerst, wordend / in het paren aan elkaar gewaagd / getekende metalen’ (19). Als men eenmaal uit de beklemmende atmosfeer van dood en zonde is losgekomen, wordt alles zo glashelder dat het ‘zijn’ geen woorden nodig heeft, ze zelfs niet duldt: ‘eenmaal opgeklaard, / hoe klinkklaar is de onzin / en het lichaam in het lichaam / vrij van band en ballast’ (38). De mens wordt zichzelf! Zijn kosmische visie holt de tijd uit waarmee de goden steeds incest pleegden; zijn religie is ‘radeloos een razend raden / naar het onbestendige’ (44).

Zodra het tweesporig denken ophoudt, zodra de mens zijn dualistisch besef van zondingheid van zich heeft afgezet, zodra de ‘Tweeling’ (35) in hem gestorven is en hij weer zijn eenzelvigheid geworden is, kan hij, lijk Theiresias, de blinde ziener, weer de communio met het Al beleven; zo kunnen we zeggen: ‘L'attitude artistique est un moment de communion avec l'âme des choses pour la posséder’: poëzie is een ogenblik van eenheid met het wezen der dingen om dat wezen in woorden vast te leggen. ‘Wie ruimte roept, roept / appel op en huis en regen: / vindend in zijn vel / een veluwe van vriendschap’ (45). Elk Ding-an-sich verwijst naar al het andere: ‘In elk ding ligt er schuilend fijne essence van andere dingen’ zegde Gorter terwijl Thompson het weer anders uitdrukte: ‘All things to each other are linked’. In de zero van betekenis is de zin van alle dingen met elkaar verwant: alles is een vorm van ZIJN. Grenzen zijn zo grenzeloos, schrijft Speliers op blz. 46: ‘denk een druppel tot heelal’, hiermee a.h.w. een kwatrijn van Leopold parafrazerend: ‘Des waterdruppels helderte doorturend / besefte ik de wereldoceaan / en zonnestofjes in hun spel beglurend / heb ik het wezen van de zon verstaan’. In die zin draagt Speliers' werk tevens een symbolisch karakter want terwijl we dit alles lezen, kunnen we niet anders dan denken aan het bekende vers van Baudelaire: ‘La nature est un temple où de vivants piliers / laissent parfois sortir de confuses paroles; / l'homme y passe à travers un forêt de symboles / qui l'observent avec des regards familiers’. En dat hij bovendien deze omni-correlatieve visie terugbrengt op het kind, is niet meer dan normaal want ook het kind ziet allerlei verbanden die wij met onze nuchtere, door zakelijkheid ontspoorde ogen niet kunnen waarnemen: ‘Voir le monde dans un grain de sable, le ciel dans une fleur sauvage, enclore l'univers dans le creux de la main et l'éternité dans une heure, telle est la vie de l'enfant, telle est la vie de l'artiste’ (Saint-Exupéry). Hoe oud en hoe nieuw klinkt het in onze oren als Speliers dicht: ‘ten enemale een knaap / die zorgen baart komt god, / gekwetst, gekanteld uit de / hanebalken van de nacht’ (36).

De mens heeft tot nu toe steeds geleefd beneden zijn mogelijkheden want het zelf werd voortdurend op de vingers (daad) getikt door het artificiële ‘ik’ dat slechts een verzameling is van gewoonte en traditie; het kosmische aspect van het menszijn werd steeds verwaarloosd: ‘Weerspiegeld in de spiegels / van een al te achteloos heelal, / geen mens heeft er zich / als god herkend’ (32). De mens was tot nu toe opgesloten in het ‘tijdelijk reservaat der aarde’ (32) waar de spreekgewoonte ‘een bord voor beelden’ (32) was en de beelden zelf slechts ‘ergerlijk sacraal gestamel’ (32) van herders. De astronaut, de onversaagde verkenner van het voor de middeleeuwse mens verboden heelal, haalt het ‘uit eeuwigheid bestaand / gestandbeeld testament’ (13) van de ruimte neer, ontneemt de ‘mateloos overschatte rechters’ (13) alle gezag, slaat het sterrenbeeld der ‘elkaar hardhandig hatend, hatelijke goden’ (18) uiteen, breekt de ik-spiegels van het tweedehandse aangekweekte ge-weten, stijgt op uit het naamloze ‘men’ dat de mens was ‘voor het mecenaat der goden’ (30), verlaat voorgoed de aarde ‘tabel van uitgebloede / tot op het been gebleekte heersers’ (17) waarboven de tijd zich spant als een ‘boog getekend / in de melancholie der ruimte’ (17) en de zon ‘een antwoord dagelijks / van louter, louter afstand’ (17) geeft d.w.z. géén antwoord maar de vraag nog onoplosbaarder maakt door de mens nog meer te verblinden.

De schaamte, waardoor onze ik-schaduw gevoed wordt, is door het ‘wederrechterlijk gebaar van licht’ (26) dat de ruimte met zijn witte plasma vult, begraven voor de witte mens ‘die ongeboren wordt / tot deze eerste, vooraleerste / tederheid’ (26), te weten de oerspronkelijke tederheid van het kosmisch ervaren, van de ongeschonden al-eenheid-in-het-niet, van het authentieke ‘zijn’ waarin hij ‘meent wat hij zegt’ (26) en zegt wat hij meent en IS wat hij IS (denk aan: ik ben die ben) en ademt wat hij doet, waarin de éénvoudige entiteit van het bestaan weer gerealiseerd wordt. Niet de subject-objectrelatie van het zintuiglijk waarnemen, maar de zijnsbeleving in het nulpunt is de enige volwaardige ver-houding; de ogen worden ‘meteoren van verbazing’ (24), het hart een ‘as’ (24) of spil waar alles omheen wentelt en het denken een ‘laaiend lemmet in de hersenen’ (24), een blikkerwit we-

[p. 20]

ten, een flitsend besef; het lichaamlichaam is een ‘woestijn / van zenuw en gebeente / bevend bij de laatste heerser: // leven’ (24). LEVEN!! Leven in de ‘azuren volte van de ochtend’ (14), van het altamira, radikaal tegenover de ‘azuren holte’ van Jos de Haes die als traditionalistisch dichter zweert bij de eschatologische zekerheid van een bestemming en bij een vaste vorm. Speliers is een van die voor verandering vatbare ‘kinderen (die) met gekwetste monden / onklare klanken stamelen’ (14) maar juist dit gestamel geeft aan zijn verzen het onvervreembare sacrale karakter dat de échte poëzie kenmerkt. De taal die vroeger beperkt was tot ‘de neandertaal / van toekomst en van dood’ (27) wordt weer ‘spijkerschrift gesponnen in het licht’ (28) dat zich verspreidt ‘in de spiegelzalen van het alfabet’ (28). De dichter is ‘meermaals het meerderjarig meervoud’ (28) van het ‘zijn’ in het gedicht.

Of beter, hij kan dit misschien worden. Maar zover staan we vooralsnog niet. Voorlopig is hij nog ‘een buizerd, bevend en besmet / boven het geboomte’ (37) wiens bek afgebonden wordt door de wind en die zijn onmacht beseft en zijn goddelijke vlucht onmogelijk weet. Ook als valk of buizerd kan hij aan de valkuil van de dood en het alledaagse niet ontkomen. Het noorden, het ijs, de winter blijft in Speliers' poëzie bestaan als antithese van het zuiden; er komt echter één dimensie bij nl. dat de dood voortaan beschouwd wordt als een volmaakt opgenomen worden in de kosmos wat echter de rationele angst voor het sterven niet opheft: ‘IJsgekoeld, de ziel verlaat / het lichaam voor een lente / die ettelijke lentes telt’ (40). Zo is Speliers steeds de ‘cycloop aan de klemkant’ (38) van dit gespleten bestaan. Zo is hij in het heelal waarin de verblinden slapen, de ‘één, / die wakker blijft in zijn / onbeluisterde geluiden’ (46). ‘Der tijden zekering (is) / gesmolten’ (29) en ‘katoden kaatsen / kalm hun kalorieën daaromtrent’ (29); wij leven in een tijd van kortsluiting, in een krisisperiode waarin de westerse mens reeds zijn oude dwaalweg verlaten heeft zonder de nieuwe baan van waarheid bereikt te hebben.

De witte onbegrensde mens lééft, ja, maar ongeboren nog. De mensheid zoals de dichter ze droomt, is nog altijd een utopie... en zal zeker een utopie blijven. Hoelang reeds vecht de kunstenaar tegen de bestaande maatschappij die niet ophoudt te evolueren in non-altamirarichting, die de tellurische en kosmische groeikracht voortdurend nivelleert, en tegen de kerk die de sexualiteit uit haar verband heeft gerukt en als zondig bestempelt, die God als een boeman afschildert. Speliers is een fel vitalist die beseft dat de man zijn bestaan niet moet bestendigen in een geprojecteerd hiernamaals, maar in de vrouw (‘Venus, volwaardige voogdes’ - 43) d.w.z. het zuiver-tellurisch neanderthaal-wezen dat hem bevrijdt van zijn angsten, complexen, droefheden, kennisballast..., maar ook: de primaire neandertaal waarin hij de nagestreefde synthese kan vóór-leven. Als astronaut komt hij ‘de cabala te na’ (5) van zwerfsteen en komeet, de chaos van de kosmos en het leven die sacraal waren zolang de mens God niet geschapen had. De dichter is zelf een ‘zwerfsteen’, vogelvrij (nagejaagd én vrij-als-een-vogel) in het ‘meer dan duizendjarig rijk der ruimte’ (10).

‘De Astronaut’ is een sterk werkstuk. Alle gedichten en praktisch alle woorden ademen dezelfde ruimtelijke sfeer uit. De woord- en klankkeuze vindt haar verantwoording in de inhoud van het gedicht zodat de synthese dus toch wel verwezenlijkt lijkt. Speliers maakt verder een overvloedig, zeer functioneel gebruik van alliteraties en assonanties zodat de gedichten als het ware zelf vallende sterren zijn die eenparig versnellend door de ruimte van ons bewustzijn suizen. Naar hun inhoud lijken sommige gedichten ook wel ‘een eindeloos aantal torens’ (5), gebouwd op antithesen die in een synthese samenlopen die op haar beurt associatief een nieuwe twijfel oproept als voetstuk voor een volgende toren. Alleen daar waar Speliers meer ‘aortawaarts’ gericht is, waar het denken minder sterk aan bod komt, stuikt dit piramidaal uitzicht ineen tot een uitdeinende bundel concentrische cirkels. Ook andere stijlkarakteristieken blijven, hoewel minder uitgesproken in deze bundel behouden, b.v. de parafrazering van zegswijzen en zelfs van woorden van andere auteurs: ‘Hoe klinkklaar is de onzin’ (38) - ‘de azuren volte van de ochtend’ (14). Speliers schrikt niet terug voor vreemde, soms verwarrende inversies als het ritme van het gedicht dit eist::bv. ‘nog bereikt de ruimte geen’ - ‘komt één van zwerfsteen en komeet de cabala te na’ - ‘velen kan het vel niet de vervelling’. Hij laat het gedicht zichzelf dirigeren; hij laat ogenschijnlijk het woord zelf de baas; ik zeg wel: ogenschijnlijk, want elk raketgedicht wordt telegeleid gecommandeerd door een strenge rede-kundige verantwoording die wortelt in de traditie en de conditionering. Mijns inziens zal het avontuur van de ruimtevaart veeleer dan op een integratie van de wereld in de makrokosmos, op een relativering van de ontdekte ruimte uitdraaien.

En toch eerbiedigt Speliers de syntaxis van de ruimte: ‘zo in zijn richting meten zich vermetel / maat met moed, zijn spel / van spankracht soepel een beweging’ (10). Zo is inderdaad zijn poëzie: soepel, gespannen, vermetel bewegend, roekeloos spelend aan de rand van de val. De talrijke associaties zijn even zovele satellieten die zich zichtbaar vermenigvuldigen en de ruimte suggereren: ‘ze worden microscopisch groot in onze nabijheid’ (11); het komt er alleen op aan de microscoop te voorzien van de juiste lenzen en het instrument te leren hanteren. Wat een wereld wordt er dan niet geopenbaard!

Frans Depeuter

‘Centrifugaal’, M. Coole - uitg. Heideland, Hasselt.
‘De Astronaut’, H. Speliers - idem.