De Vlaamse Gids. Jaargang 51

[p. 3]

J. van Schoor
De toneelloopbaan van Herman Teirlinck
Bijzondere uitgave van De Vlaamse Gids
nrs 3 en 4 - maart-april 1967

[p. 4]

Je crois à l'immortalité du théâtre. C'est le meilleur refuge pour tous ceux qui, ayant secrètement gardé leur jeunesse en eux-mêmes, et la cachant à tous, se sont séparés des hommes pour jouer avec elle jusqu'à leur mort...
Max Reinhardt
(in Nouvelles Littéraires, 5 sept. 1936)

Aan prof. dr. Willem Pée

[p. 5]

Inleidend woord

Elke dramatische tekst blijft, zolang hij niet tot leven gewekt wordt, een aanleiding, een scenario dat de samenbindende kracht van het scheppingsproces van de theaterkunst ontbeert. Alleen de over tijd en ruimte heersende acteur immers draagt in zich de mogelijkheid om door de coördinatie van actie en woord tot het spel te komen.

Teirlinck heeft, met een authoriteit die de ebbe en vloed van de toneelgetijen heeft weerstaan, gedurende verscheidene decennia het standpunt van de dramatiek als geactualiseerd levensbeeld-in-actie in geschrifte en met het gesproken woord verdedigd. Eenzelfde overtuiging heeft hij willen vastleggen in de teksten die hij voor het toneel ‘ontwierp’. En daarom zal men ze niet benaderen als meerdere proeven van een uitzonderlijke zeggingskracht en taalvirtuositeit, zelfs niet als levenloze getuigenissen van hoogstaande dramatische momenten. Zij dragen in zich in de eerste plaats de vrucht van een jarenlang zoeken en experimenteren rondom de intrinsieke waarden van de dramatiek, zij weerspiegelen Teirlincks tasten, ervaren en meedelen van de bruikbare vormen.

Reeds omstreeks 1920 was Teirlinck bewust opgetreden als leider van een vernieuwing die het toneel de ruimte wou hergeven waarin vrij geademd kon worden. Naar het voorbeeld van de buitenlandse hervormers moest een nieuwe inhoud en stijl gevonden worden. Alleen het théâtre-pur dat van alle anecdotisme en literair geharrewar ontdaan was kon hier een oplossing brengen. Teirlinck zou zich hierbij rechtstreeks tot het theaterpubliek wenden en het een op historische gronden verantwoorde kunst voorleggen. Dezelfde wil tot hervorming door de positieve toneeldaad bracht hem er ook toe na de tweede wereldoorlog, en los van de technische verworvenheden van de eigen tijd, in een zelfde geest voort te bouwen aan een toneel dat deze keer de klassieke waarden en normen in een actueel beeld herschiep. Als vernieuwer die de wekroep aanhief, als ‘kleine metselaar aan dat groot monument’ dat het Nationaal Toneel heet, blijft hij voor Vlaanderen de veel-

[p. 6]

zijdige persoonlijkheid die van in den beginne gewetensvol op een revaluatie van ons toneel aanstuurde.

Wij hebben gemeend met deze enkele inleidende bladzijden in een aanvullende noodzaak te voorzien. Dit bio-bibliografisch overzicht beoogt niet alleen een verklaring bij het geschreven woord, maar wil in de eerste plaats aandacht schenken aan de modaliteiten van het toneel van Herman Teirlinck. Het wil bovendien licht werpen op de betekenis van sommige opvoeringen en terloops hulde brengen aan hen die die opvoeringen mogelijk maakten. Wij hebben ons hierbij van alle impressionistische kritiek onthouden. Anderen tastten reeds rond in Teirlincks rijk arsenaal van uitdrukkingsvormen. Niet zelden stootten zij zich aan hen verwarrende beelden die een toneel dat in de eerste plaats incident is uiteraard kenmerken. Maar ook zij zullen de complexiteit en de positieve doelgerichtheid van Teirlincks engagement niet ontkennen.

Wij hopen dat dit album, deze samenbundeling van herinneringen aan soms al te vluchtige momenten uit onze toneelgeschiedenis een vollediger en ook oordeelkundiger kijk op het baanbrekend werk van Herman Teirlinck moge brengen. O.i. kan een verdeling volgens het scheppend werk en de initiatie van Herman Teirlinck hiertoe bijdragen. Nu in de laatste jaren steeds meer jongeren het toneel als hun medium opeisen en een meer en meer artistiek verantwoord streven naar verruiming en verdieping van het toneelperspectief waarneembaar is, zal een dergelijke retrospectie des te noodzakelijker blijken. Volgend overzicht zal met aanvullende nota's in het deel Verzameld Toneel van het Verzameld Werk van Herman Teirlinck verschijnen. Ten gevolge van de beperktheid van de toegestane ruimte werden hier en daar enkele punten samengevat, soms zelfs weggelaten.