De Vlaamse Gids. Jaargang 43

[p. 331]

Hugo van den Abeele, de fietsende gemeentesecretaris
door Andre de Ridder

NIEMAND die, vroeger of nu, van Latem en de Leiestreek een regelmatig bezoeker is geweest, of het gemoedelijk gelaat van Hugo van den Abeele - met de stille maar wel eens olijke glimlach van zijn heldere ogen - staat hem voor de geest. Achter zijn bijna landelijke eenvoud en zijn innemende bescheidenheid legt deze man een geestelijke rijkdom aan de dag (zoals deze vooralsnog hoofdzakelijk uit enkele geschiedkundige werkjes over zijn streek is gebleken), niet minder aantrekkelijk dan zijn dienstvaardigheid. Hugo is een der zonen van Albijn van den Abeele, weleer burgemeester en daarna gemeentesecretaris van Latem, toen de twee, aanvankelijk niet heel dicht bezette groepen schilders en beeldhouwers, kort vóór de wereldoorlog I, in het schier nog verlaten dorp hun intrek hadden genomen (en die Latem tot de meest befaamde kunstenaarskolonie van ons land en tot een historische plek, zelfs in de Europese kunstbeweging, hebben gepromoveerd). Zijn vader heeft hij als gemeentesecretaris van Latem opgevolgd. Hij woont nochtans te Deurle, in een nederig huis, langs het schaduwrijk steenweggetje tussen de grote baan en de kom van het dorp; velen zijn er gaan aankloppen, overtuigd als ze waren dat de deuren der woning van deze ‘wijze’, evenals zijn hart, voor hen wijd open zouden staan, van het ogenblik af, dat hij bij deze vreemde gasten een echte liefde voor zijn geboortedorp gewaar werd. Op zijn in één adem met hem genoemde en beroemd geworden fiets - met hem vergroeid zoals met de kentaur zijn paard -, snelt ‘de fietsende gemeentesecretaris’ van het ene dorp naar het andere, ten dienste van wie zijn diensten nodig heeft. Talrijk zijn de ‘geschiedschrijvers’, wanneer ze met hun kennis over onze nationale kunstenaarskolonie pronken, die het grootste deel van de tweedehandse documentatie, welke ze ter zake hebben opgedaan, aan Hugo van den Abeele zijn verschuldigd, onvermoeibare gids, onuitputtelijke voorlichter. Dikwijls heb ik me afgevraagd hoe het kwam dat deze man, die, als kind en knaap, de twee generaties ‘kolonisten’ persoonlijk gekend had, nooit op de gedachte was gekomen zijn herinneringen neer te pennen; lange tijd heb ik me ingebeeld dat hij, met het oog op deze taak, niet enkel op persoonlijke

[p. 332]

herinneringen uit zijn jeugdjaren beroep zou kunnen doen, maar tevens over een familiearchief beschikken, waarvan het bezit de opdracht, welke ik hem had toebedeeld, heel wat zou vergemakkelijken. Misschien heb ik mij vergist, en zijn Hugo's herinneringen uit zijn jeugdjaren reeds gedeeltelijk vervaagd en is het familiearchief niet zo rijk als we zouden hebben kunnen veronderstellen.

Wat er ook van zij, nooit had Hugo van den Abeele zich aan zijn werktafel gezet om het verwachte boek te schrijven. Men zal dan ook begrijpen met welke spanning ik naar zijn geschrift heb uitgekeken, toen ik vernam dat hij, eindelijk, met een werkje over de Latemse kunstenaars te voorschijn Was gekomen. Het moge me bitter vallen op te biechten, dat wat hij ons thans biedt - hoe aantrekkelijk het in zijn genre moge zijn - van veel minder betekenis is dan wat ik had verhoopt. Maar de waarheid dient geëerbiedigd, al ware het slechts om als prikkel te worden gebruikt om Hugo van den Abeele er toe aan te sporen het bij deze eerste, feitelijk onvolkomen proeve niet te laten.

In de grond gaat het hier enkel om een gelegenheidsstuk, aanvankelijk geschreven als artikel van het ‘Nieuw Utrechts Dagblad’, naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Vlaamse Kunstenaars van de Leie 1890-1940’ ingericht in 1947, eerst in het Centraal Museum te Utrecht en vandaar naar het Stadsmuseum in Den Haag overgebracht. Bij deze gelegenheid is Hugo van den Abeele met de schilders Albert Saverijs, Leon de Smet en Jules De Coster naar Nederland gereisd en werd hem voormeld dagbladartikel gevraagd. Omgewerkt en aangevuld wordt dit artikel ons als een typografisch mooi verzorgde brochure aangeboden: ‘Het onbezonnen leven van de Latemse kunstenaars’, door 21, voor het merendeel onuitgegeven reproducties verlucht; ontegensprekelijk is 't dit ‘iconografisch’ gedeelte, dat van Hugo's brochure de aantrekkelijkste kant uitmaakt.

Ofschoon we van Hugo van den Abeele nooit een echte kunstkritische of kunsthistorische studie tegemoet hadden gezien, heeft hij ons nochtans in onze verwachtingen teleurgesteld door zich, op zijn beurt, uitsluitend op het anecdotisch plan in te stellen. Evenals zijn voorgangers heeft hij - die ons zoveel meer zou kunnen schenken - zich met een soort van wellust aan dat anecdotische vergrepen, waaraan zelfs de bekendste geschiedschrijvers van Latem (o.m. Paul Haesaerts in zijn terzelfdertijd zo belangrijk en door zijn onbescheidenheid zo beschamend boek) zich hebben bezondigd. Niet dat ik op het schilderachtige geen prijs zou stellen, of zelfs op het ‘onbezonnene’ van een bestaan, dat inderdaad nooit - van de vroege morgen tot de late avond - enkel aan de Kunst (met een hoofdletter, dat spreekt vanzelf) was gewijd. Desondanks wordt van dag tot dag bij mij de indruk sterker, dat men zich aan overdaad schuldig maakt bij het beschrijven van een bestaan, dat ongetwijfeld in het teken van het jeugdige en het losbollige heeft gestaan, maar waarin niettemin, met heel veel ernst, ook

[p. 333]

naar een persoonlijke beelding van de natuur gezocht is geworden, en vrij stout gestreefd naar de, zij het nog sporadische, nog niet grondig en volledig verantwoorde vernieuwing van onze kunst. Is het leven van de Latemse kunstenaars rijk aan vreugdige ogenblikken, aan potsen en grappen waarmede ze elkaar verschalkten, desniettemin mag het allesbehalve als een klucht worden voorgesteld. Het dramatische van deze kunstenaarslevens, in zekere zin ook het stoutmoedige dat daarin doorbreekt, mag niet door het jolige worden overschaduwd. Ik vrees dat men de vormingsperiode van enkele heel grote kunstenaars in een vals daglicht zal dompelen, indien men voortgaat in hun kameraadschappelijk samentreffen in Latem enkel een gelegenheid te zien om pret te maken.

Grif geef ik toe, dat het veel leuker is sommige der hier navertelde studentikoze avonturen uit Hugo's mond te vernemen, van enkele daarvan de aandachtige getuige, dan ze op te vangen uit de mond van latergekomenen, enkel op de tweedehandse voorlichting aangewezen, hun door een paar overlevenden van dit brok verleden kwistig verstrekt. In hoeverre deze overlevenden zelve er toe verleid zijn geworden bij voorkeur het ‘aardige’, het ‘leutige’ van hun vroeger bestaan aan te dikken, zodat er ook in hun geest een soort van eenzijdige deformatie tot stand is gekomen, wens ik vooralsnog onbesproken te laten. Gedurende de autoreis van Gent naar Utrecht - waarvan Hugo met welbehagen de ‘geestdriftige stemming’ herdenkt - is het verbeeldingrijke spel van het opdissen van anecdoten uit het verleden door de welbespraakte en vindingrijke reisgezel Leon de Smet - ‘die immer door spitsvondigheden, luim en pret uitblinkt’, Hugo dixit - met voortvarendheid zijn gang gegaan. Toen Hugo daarna voor het ‘Utrechts Dagblad’ naar de pen heeft gegrepen, moet er van dit sappig relaas in zijn geest heel wat nagewerkt hebben. Zonder boze bedoeling heeft hij, onwillekeurig, het zijne bijgedragen om verder een legende in het leven te houden, ten gerieve van vooral op anecdoten en moppen verlekkerde en op indiscrete verhaaltjes gestelde lezers. Als fabel doen deze praatjes ongetwijfeld zeer amusant aan, maar met de waarheid wordt daarbij zeer ‘onbezonnen’ omgesprongen.

Gelukkig wordt dit alles ons door Hugo in een zo gemoedelijke trant verteld, op een zo eenvoudige en hartelijke wijze, dat we ons amper ergeren over zijn onbescheidenheid - welke nooit de grenzen van een zekere kiesheid te buiten gaat -, dan zelfs wanneer we het summiere van deze voorstelling betreuren. Sommige portretten zijn zo raak getekend, met losse maar vaste omtrekken, dat we ons er hebben kunnen van vergewissen welk mooi boek Hugo ons zou kunnen schenken, moest hij zich de moeite getroosten om de belevenissen en indrukken, welke ons in dit werk veel te schetsmatig en vooral te versnipperd - als uit hun verband gerukt - worden medegedeeld, te ordenen en uit te diepen. En om af te zien van de eenzijdig ‘comische’ voorstelling van een bestaan waarvan het ons voldoende

[p. 334]

bekend is, dat er bij pozen ook heel wat ‘tragi-comische’ omstandigheden mede gemoeid waren.

Als slotsom: Hugo van den Abeele blijft ons het boek met zijn persoonlijke herinneringen aan de kunstenaars met dewelke hij te Latem is omgegaan, verschuldigd; een minder eenzijdig, vollediger beeld van Latem als kunstmidden, met zijn hoogten en laagten, niet enkel als een vacantieoord waar alles jolijt en vertier was, maar terzelfdertijd als de voedsterbodem waaruit - soms niet zonder lijden en ontbering, geestelijke angst en strijd - de sappen voor een nieuwe kunst werden geput, welke later in haar rijpere vruchten zich ten volle zou ontplooien tot de grootse revelatie van het Vlaamse expressionisme.