De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 223]

Het lot van Italie
door A.K. Luidjens

MET gespannen aandacht zou Europa de ontwikkeling der gebeurtenissen in Italië behoren te volgen. Wat daar thans gebeurt, is beslissend voor het lot niet alleen van Italië, maar, gezien de strategische betekenis van dit land, van gans West-Europa. Verdwijnt Italië door middel van de stembus achter het ijzeren gordijn, - en die kans is niet uitgesloten, - dan kunnen de Amerikanen wel niet anders doen dan het Europese verdedigingsfront verleggen naar de Pyreneeën. Niet voor niets benoemt Moskou een zo bekwaam man als Bogomolov tot ambassadeur te Rome; men weet ginds dat Italië's lot in dit jaar of uiterlijk in 1955 beslist wordt.

Is dat lot hopeloos? Wij menen van niet. Twee personen spelen daarbij de hoofdrol: Nenni en Saragat. Tussen hen gaat de strijd om de socialistische partij, die het meer ontwikkelde deel der arbeiders omvat. Nenni's socialistische partij volgt politieke richtlijnen, die geheel in strijd zijn met die van de socialisten in overig Europa. Buitenstaanders oordelen over het Italiaanse socialisme (Nenni en Saragat) vaak voorbarig, betwijfelen of de Italianen vrijheid en democratie wel waard zijn. Wie zo oordeelt, miskent het ware karakter van dit volk en houdt geen rekening met de historische achtergrond. Zeker, ieder democraat zou Saragats partij veel sterker wensen en graag zien, dat de aanhangers van Nenni de laatste consequentie trokken van hun houding en zich splitsten in een zuiver communistische groep en een tweede, die met voorbehoud de leiding van Moskou aanvaardt en daarom ‘nationaal-communisme’ genoemd zou moeten worden. Dit zou verhelderend werken en de talrijke goede democraten, die in Nenni's netten verstrikt zijn, zouden hun plaats hervinden. In waarheid immers zijn er veel meer sociaal-democraten dan men aan de hand van de verkiezingsuitslagen denken zou.

Wat is de oorzaak daarvan? Naar onze mening hangt zij samen met de geschiedenis van dit land. Italië heeft in het verleden niet de grote maatschappelijke ommekeer meegemaakt, die voortvloeide uit de Hervorming. Te veel veronachtzaamt men het feit, dat zuivere sociaal-democratische partijen in de ‘Labour’-zin, alleen gevonden worden en alleen tot bloei schijnen te kunnen komen in landen met een protestantse inslag. De sociale

[p. 224]

betekenis van de Hervorming zou o.i. het onderwerp kunnen vormen van een belangrijk proefschrift.

Enige eeuwen later gaat de Franse Revolutie aan een groot deel van Italië voorbij zonder diepe sporen na te laten; in vele gewesten, o.a. in de Kerkelijke Staat en in het koninkrijk der beide Siciliën heeft men veeleer de reactie tegen die revolutie gekend dan de revolutie zelf. De negentiende eeuw is een eeuw van strijd; de nationale eenheid komt tot stand. Doch wie zijn het, die de eenheid smeden? Het volk, de boeren, de arbeiders? Hebben de kleine Italiaanse Staten ooit een revolutionnaire beweging gekend tegen de lokale vorsten, de Bourbons, de groothertogen van Toskane, de Paus? De geschiedsbronnen wijzen uit, dat het ‘Risorgimento’ vooral een beweging is geweest van de burgerij, de hogere klassen, enkel intellectuelen en studenten, terwijl het eigenlijke volk er vaak vijandig tegenover stond, of in de meeste gevallen apatisch was. Al waren de toestanden niet zo extreem als in Spanje of Rusland, toch kan men zeggen, dat omstreeks 1900 in Italië onder de adel en de grootgrondbezitters en ook onder de grote massa der arbeiders de denkwijze nog volledig middeleeuws was. Het is moeilijk op zulke toestanden democratische en vooral sociaal-democratische gedachten te enten. De al te sterke tegenstellingen leiden of tot een rechtse dictatuur, die eventueel paternalistisch kan zijn, ofwel tot een bloedige ‘opstand der horden’, een Jacquerie.

Deze dingen mag men niet vergeten, wanneer men de zwakke sociaaldemocratische partij van Italië wil vergelijken met die in andere landen.

De hele geschiedenis van het socialisme in Italië kenmerkt zich door een maximalismc, dat men elders alleen in Rusland in die mate heeft gekend. Vandaar dat het geen wonder is, dat reeds in 1919 een groot deel der Italiaanse socialisten overging tot de Derde Internationale en hoe sterk ook bij de overgeblevenen dat maximalisme nog was, bleek wel toen reeds vrij spoedig in de Parijse ballingschap het pact van samenwerking werd afgesloten tussen de beide Marxistische partijen.

Het is tegenwoordig mode Saragat aan te vallen. In deze dagen heeft o.a. de New York Times daarvan een staaltje geleverd, waaruit echter verregaande onkunde blijkt in zake de bestaande toestanden. Verre van een gevaar te zijn voor de democratie is Saragat de man, die de ongehoorde moeilijkheden heeft getrotseerd, welke het wederoprichten van een waarachtige socialistische partij in Italië in de weg staan. De breuk tussen hem en Nenni heeft, trots de vele vergissingen die daarna volgden, het principe vastgelegd, dat de verdediging tegen het communisme gezocht moet worden in de vrijheid en niet in een rechtse tyrannie en daarnaast, dat in de hedendaagse samenleving vrijheid geen hechte basis kan hebben, indien zij niet mede gedragen wordt door het meest ontwikkelde deel van de arbeidersstand. Saragats socialisme heeft eigenlijk meer van een sansculottistische vleugel van het liberalisme. Wie oordeelt, dat er van Saragat

[p. 225]

als leider niet veel uitgaat, onderschat hem waarschijnlijk en onderschat vooral de moeilijkheden, waarvoor hij tot nu toe stond. Eigenlijk krijgt hij thans voor het eerst een redelijke kans.

De deelname der sociaal-democraten aan de eerste cabinetten-De Gasperi droeg steeds een te ondergeschikt karakter. Thans zijn zij, trots hun verzwakte aanhang, volwaardige leden der nieuwe regering. En dit is van grote betekenis. Een linksgeoriënteerde regering, die aan vele verlangens der arbeiders te gemoet komt, brengt de communisten in een moeilijk parket. Zij moeten eindelijk kleur bekennen; de verwoede oppositie, die zij voeren tegen het ministerie-Scelba bewijst, dat het hun niet te doen is om verbetering van de levensvoorwaarden der arbeiders, doch om algehele overname der macht. Onder de huidige omstandigheden zouden de communisten natuurlijk veel liever een rechtsgeoriënteerde regering type-Pella zien, die zij in het openbaar lankmoedig behandelen en in het verborgen met succes kunnen ondermijnen; zulk een regering zou op de duur alle lekenpartijen tegen het hoofd stoten door samenwerking met fascistische elementen en dan is de tijd rijp voor het vormen van een ‘volksfront’, de eerste stap op de weg tot overname der macht. Hoe bevruchtend een conservatief bewind in een land, waar zo bitter weinig te conserveren valt, werkt voor de communisten, blijkt wel in Zuid-Italië, waar de laatste gemeenteraadsverkiezingen een schrikbarende toename van communistische stemmen hebben gebracht. Blijkt daarentegen de regering zelf bereid tot het nemen van afdoende sociale maatregelen, dan wordt de communisten het gras voor de voeten weggemaaid en moeten zij, om hun greep op de massa te behouden, andere leuzen gebruiken, in het geval van Italië waarschijnlijk nationalistische (Triëst b.v.). Daarnaast moeten zij de aangekondigde maatregelen kleineren, de regering die ze uitvaardigt bestrijden en dit kan die kiezers, die nog niet geheel aan de leiband lopen, de schelen van de ogen rukken. Daarbij komt nog, dat thans het doorslaand bewijs kan worden geleverd, dat de partijleiding der Nenni-socialisten geheel onder communistische invloed is geraakt. Maar de drie-en-een-half millioen kiezers, die hun stem aan Nenni gaven, hebben daarmee toch de uitdrukking willen brengen, dat zij zich willen differentiëren van de communisten. Aan Saragat wordt thans de gelegenheid geboden een deel van deze groep terug te brengen tot de democratie. Dat zal stellig tijd vergen, maar het is een poging, die opmerkzaamheid verdient, daar de toekomst van Italië en wellicht van West-Europa er mee is gemoeid.