De Vlaamse Gids. Jaargang 37

[p. 765]

Herinneringen aan Pol Anri

PAS had ik, na ontvangst van een Keur uit Karel Van de Woestijne's Verzamelde Gedichten, een paar dagen tijd gehad om na te denken over Minderaa's typering van Pol Anri (hij noemt hem in de Inleiding ‘een typisch 19de eeuwsrhetorisch verzenmaker’), of de krant meldde me op 26 Juli jl. het overlijden te Gent van onze goede, oude Vriend.

Alle Willemsfondsers betreuren het heengaan van hun ouderdomsdeken, die hen zo vaak op vergaderingen en bijeenkomsten opgemonterd en opgevrolijkt had met zijn snedige en puntige opmerkingen en gezegden. Ja, Pol Anri was een razend behendige verzenmaker; maar nog veel meer dan dit. Zijn letterkundige ‘verpozingen’ vertegenwoordigen nog geen tiende van zijn enorme bedrijvigheid, vooral ten bate van het Willems-Fonds. Maar zijn welsprekendheid en rijmvirtuositeit, ofschoon bijkomstig, waren zó opvallend en soms onvergetelijk, dat velen in hem eerst en vooral een letter-kundige zagen, terwijl hij in werkelijkheid voornamelijk een opvoed-kundige en een levenskunstenaar was. Hij bleef zijn ganse lange leven (want het is ook een kunst zo oud te worden en zo pienter van geest te blijven) zichzelf gelijk. Vergelijk de weinige foto's welke van hem bestaan, die uit 1903 en die van 1953: dezelfde actieve man met de schitterende ogen, niettegenstaande een halve eeuw verschil!

Tussen 1930 en 1940 heb ik hem vaak een bezoek gebracht in zijn huis aan de Congostraat, hetzij om hem een bijdrage voor ‘De Vlaamsche Gids’ te overhandigen, hetzij voor Willemsfondsaangelegenheden. Nooit had ik toen kunnen veronderstellen dat ik hem later in dit tijdschrift zou opvolgen.

Ik herinner me thans ook een herfstdag van 1940. Mijn schoonvader, Richard Maerten, en ik zouden Anri eens goede dag komen zeggen te Gent. Van Brugge naar Gent reden we per fiets. We hadden alle drie afgesproken elkaar te ontmoeten in het Baudeloparkje. Vergeefs hebben we naar de Vriend Anri gezocht, ofschoon hij daar ergens op ons te wachten zat... Zo was Anri, veel werken, ongezien, ongeweten, onverstoorbaar...

‘De Vlaamse Gids’ bestaat sinds 1905. Maurits Sabbe heeft het eens bij een feestelijke gelegenheid verklapt, in 1937: ‘Van 1908 af was Pol Anri de voorbeeldige, stipte, nauwgezette redactiesecretaris’. Niemand wist zulks, behalve de ingewijden. Pas in 1922 stond Anri's naam als redactiesecretaris op de derde bladzijde van de kaft vermeld. In 1924 ‘verhuisde’ hij naar de tweede bladzijde om dan ten slotte in 1937 ‘op te schuiven’ naar de eerste kaftpagina. Een langzaam, maar zeker Excelsior!

Daaraan en aan zovele zaken denk ik thans terug, nu ik enkele bladzijden van dit tijdschrift, waaraan hij bijna dertig jaren lang vele schone uren van zijn bestaan heeft besteed, aan hem wil wijden.

Vele malen heb ik de gedienstige vriend Anri inlichtingen gevraagd. Wanneer het anderen betrof, kreeg ik die steeds dadelijk; maar vroeg ik iets over hemzelf, telkens werd hij ondoordringbaar, was hij onvindbaar zoals op

[p. 766]

die herfstdag van 1940 toen Maerten en ik hem vruchteloos in ‘zijn’ parkje opzochten waar hij nochtans vertoefde...

Deze week heb ik Pol Anri's artikels en kroniekjes herlezen uit het ‘Tijdschrift van het Willemsfonds’ en uit ‘De Vlaamsche Gids’. En het trof me weer, dat hij enkel onder de studies over pedagogische onderwerpen (een zestal) zijn naam voluit zette; de critische stukjes over belletrie ondertekende hij slechts met een zuinige A. of dito P. Hijzelf beschouwde zich dus meer als een opvoedkundige dan als een literator. Als overtuigd Vlaamsgezinde kwam hij op voor een zuivere en verzorgde taal en in bijna al zijn critische randnota's bestreed hij ongenadig, zelfs als het werk van vriend of medestander betrof, alle taal- en stijlfouten. Hij had een scherpe, niets ontziende blik voor onnatuurlijke schrijftaal: de woorden ‘cliché’, ‘stopformule’, ‘stoplap’ en ‘conventionele uitdrukking’ bliksemde hij op zijn ‘slachtoffers’ neer. Als recensent was hij voornamelijk een knap schoolman, een weldoend taalzuiveraar. Zelfs schrijvers als Wattez, de Bom, de Praetere en Ernest Claes wees hij op ‘onkruid’ onder hun ‘tarwe’.

Tot het geslacht van Vercoullie, H. Meert, W. De Vreese, Basse e.a. behorend, achtte hij het een eerste plicht de Vlaamse Beweging te dienen door eerbied voor onze taal af te dwingen. Vandaar die onverbiddelijkheid bij elke filologische schoonmaak.

Een literair criticus was Pol Anri niet. Zijn voorkeur ging dan ook naar auteurs welke morele, sociale of pedagogische onderwerpen behandelden, naar bijv, een Ibsen, een Tolstoj, twee schrijvers aan wie hij ietwat uitvoeriger opstellen wijdde. Zowel in de Noor als in de Rus boeide hem het streven om de Mensheid beter te maken door opvoeding. Anri ontleedde nauwgezet Ibsens en Tolstojs werken; maar verder strekte zijn speurtocht niet. Hij kende zijn grenzen en hield zich daar wijs aan. Even gewaagde hij van een vergelijking tussen Balzac en Tolstoj, tussen Gogol, Tolstoj en Gorki, tussen Ibsen en Tolstoj. Maar daarvoor moesten we niet bij hem noch bij zijn andere generatiegenoten te rade gaan; in het buitenland vonden we Stefan Zweig, André Suarès e.a. Toch bleef Anri zich steeds interesseren voor litterair schoon uit andere landen (zie zijn korte stukjes over Reymont, Polgar), voor baanbrekend werk van grote, doch toen vrijwel onbekende Vlamingen (zie zijn kroniekje over Frans Masereel bijv.).

Op zijn best als schrijver vinden we hem nog steeds in zijn pedagogische studiën. Ofschoon de meeste opstellen reeds een halve eeuw en méér oud zijn, toch bevatten zij nog tal van belangrijke en merkwaardige gegevens. In zijn artikel over ‘Achterlijke Kinderen’ teken ik een zin aan over de 19e eeuw, zo pittig en levendig in Anri zelf belichaamd: ‘Men moge onze eeuw gescholden en belasterd hebben, - loochenen kan men niet, dat zij zich heeft gekenmerkt door tal van pogingen tot waardering van de mens, tot opheffing, ontwikkeling en veredeling van kleinen, zwakken en misdeelden...’

[p. 767]

In ‘Hypnotisme in de Opvoeding’ kwam hij lang geleden reeds op voor ‘een inniger samenwerking tussen medici en onderwijzers’.

In ‘Geestelijke Vermoeienis’ had hij het al o.a. over ‘het ondoelmatige van wetenschappelijk namiddagonderwijs’.

Veel geestdrift en werkkracht besteedde hij ook aan de verspreiding van het goede Nederlandse en Vlaamse Lied. In een nummer uit 1924 van ‘De Vlaamsche Gids’ voerde hij op welsprekende wijze propaganda voor het Comité tot Bevordering van de Nederlandse Zang, waarvoor hij zich zovele jaren inspande. Leuk en toch ook wel een tikje bitter merkte hij in zijn Vl. Gidsbijdrage op: ‘Er zijn veel piano's in de Vlaamse gezinnen; er zijn niet bijster veel leden in het Comiteit...’

Toen in 1932 onze grote Vlaamse verteller CyrielBuysse stierf, wijdde Pol Anri een herdenkingsartikel aan hem. Daarin (D.V.G., Aug. '32) verklaarde hij o.a.: ‘Er moet alleen voor gezorgd worden, dat zijn werken in den boekhandel beschikbaar blijven’. En verder stelde hij voor ‘of het niet gewenst is... zijn volledig oeuvre in een definitieve uitgave te verenigen’. Nog altijd een vrome wens!

Als taal- en opvoedkundige ging Pol Anri opgewekt en overtuigd met zijn tijd mee, terwijl hij literair gesproken veeleer een negentiende-eeuwer bleef. Zo schreef hij in een bijdrage over ‘De Vlaamse Gemeentenamen in moderne Spelling’ met onverholen geestdrift: ‘Men late zich niet afschrikken door het nieuwe’; daar waar hij anderzijds bij een lovende bespreking over Eline Mare eerder scheen te klagen over ‘dezen tijd van rusteloze woeling’ (nl. 1933).

Typisch 19e-eeuws waren zijn virtuoze rijmkunst (zowel de geschreven als de spontaan mondelinge), zijn kunstige en ook wel eens gekunstelde zinswendingen, zijn taalkundige krachttoertjes, zijn woordspelingen en woordenspel, zijn bewonderenswaardige taalvaardigheid; dit alles meer filologisch dan artistiek bedoeld. Veel daarvan blijft verloren; maar in enkele nummers van Hendrik Van Tichelen's ‘Kleine Vlaming’, in sommige artikeltjes uit ‘Het Laatste Nieuws’ kan men wel staaltjes vinden van Anri's buitengewoon vaardige taaloefeningen.

Over zijn verdiensten als leraar zal ik thans niet uitweiden, alleen even herinneren aan het feit dat hij de zeer jonge Karel Van de Woestijne leerde lezen en schrijven.

Ik herlas ook een apart uitgegeven verhaaltje van hem: ‘Lotje uit den porseleinwinkel’ (Flandria's Novellen-Bibliotheek, nr. 33, Juni 1903).

De geschiedenis van een onbeantwoorde liefde, met zinnen die aan Conscience (‘We leiden den lezer’... ‘de uchtendkoninginne’ etc...), Tony Bergmann (het begijnhof en ‘de geest der eeuw’), de Lovelings (‘Arm Lotje’...) en Vuylsteke (‘'t Is toch maar een werkman’) herinneren; maar ook met humoristische notities (b.v. het plaatsen in de tekst van vier maal dezelfde advertentie) die een Elsschot aankondigen. Bleekgetinte romantische blad-

[p. 768]

zijden, waarin een ‘jongeling’ ‘rood werd tot achter de oren’, ‘diepzinnig en gepast’ sprak, ‘zuchtte’, ‘gloeide van koorts’, ‘bloosde van schaamte’, ‘kleurde als ene pioen’; waarin Lotje zelf ‘den blik ten gronde sloeg’, ook ‘gloeiend rood kleurde’, en toch ‘lelieblank en goed’ bleef, tot ze eenmaal wanneer het te laat was beklaagd, ‘zat te peinzen en te wenen’. De man die haar verleid had wordt ‘de liederlijke lafaard’ genoemd. Men herkent daarin de trant van een ontelbaar aantal volksverhalen van Zetternam tot Zielens.

Het weze me thans toegelaten te eindigen met een paar meer persoonlijke herinneringen aan hem die hier in dit tijdschrift mijn voorganger was.

Af en toe liet vóór 1940 Pol Anri me weten dat een bijdrage aanvaard was of geweigerd of ‘op de helft’ diende ‘ingekort’ (Kleine troost voor hen aan wie ik nu hetzelfde soms schrijf!). Hijzelf kwam ‘daarin niet tussen’ (Excuus dat ik niet eens kan inbrengen, wat ik beter vind). In Anri's tijd moest de redactiesecretaris de ongeduldige inzenders ook met een ‘ja’ of een ‘neen’ gelukkig of ontevreden maken; deze traditie kan niet anders dan voortgezet worden.

Vaak heb ik nog aan Pol Anri geschreven. Wanneer ik inlichtingen over zijn eigen persoon vroeg kwam er geen antwoord. Doch telkens wanneer ik hem iets vroeg over anderen, liet hij nooit na me te schrijven.

Hier volgen enkele inlichtingen over Gentenaars of te Gent wonende Vlamingen; deze mededelingen van Pol Anri kunnen allicht ook andere zoekers nog nuttig zijn. Hij bezorgde me deze aanduidingen in zijn laatste levensjaren: ‘Wazenaar woonde Coupure links, niet ver van de Nieuwe Wandeling’.

‘Alleen enkele ingewijden (Rogghé, Fredericq, later Vercoullie) wisten wie Hannah was, en wie er op de man af naar vroeg kreeg geen antwoord. Ik ben dus niet heel zeker (maar toch bijna) dat het mevrouw De Weerdt was, de schilderes Anna De Weerdt, echtgenote van Schepen De Weerdt’.

‘Volgens mij zal Ernest Houdet wel een schuilnaam geweest zijn. Noch onder de bestuursleden van het Gentse W.F. noch in de Zetternamkring heb ik ooit die naam horen uitspreken’.

‘Jhr. Napoleon de Pauw woonde in de Lange Violettenstraat, dichtbij het Van Arteveldeplein in een poort: consulaat van Duitsland’.

‘Waar Maurits Sabbe woonde zal ik wel geweten hebben, daar ik hem op de zittingen van het Taalverbond uitnodigde; maar ik heb er thans volstrekt geen herinnering meer aan’.

‘Als vrijgezel woonde Jozef Minnaert in de Lange Violettenstraat, bij zijn schoonbroer De Mengelaere, een blikslager.

Gillis Désiré Minnaert woonde Onderstraat, 16, destijds lokaal van de Normaalschool. Na haar verplaatsing: Gebroeders Van de Veldestraat’.

En nu is onze Vriend Anri heengegaan. Met hem verdween een stukje Gentse hartelijkheid te meer, een flinke brok Vlaamse werkkracht en dienstvaardigheid. De herinneringen aan hem zullen ons dierbaar blijven. Mogen deze enkele bladzijden bescheiden doch innige hulde ook diegenen ontroeren, welke hem niet hebben gekend.

Jan SCHEPENS (Brugge, 10-10-53).