De Vlaamse Gids. Jaargang 36

[p. 735]

Hulde aan prof. Nico Gunzburg

TER gelegenheid van zijn toelating tot het emeritaat werd prof. Nico Gunzburg te Brussel op Zondag 19 October gehuldigd door het Liberaal Vlaams Verbond. Toespraken werden gehouden door Victor Sabbe. Julius Hoste, Hans Van Werveke, P. Lambrechts en Willy Declercq.
De redevoeringen van Hans Van Werveke, die het portret maakte van de gevierde, en van P. Lambrechts, die handelde over de noden van het hoger Vlaams onderwijs, laten wij hierbij verschijnen.

Zeer Geachte Collega Gunzburg.

Het was de bedoeling dat Prof. L. Fredericq U vandaag zou toespreken, om Uw verdiensten voor dit gehoor in het licht te stellen. Hij is een vakgenoot van U, en hij zou met veel meer gezag over U hebben gehandeld. Ik betreur het dan ook zeer dat hij belet is, al voel ik het als een voorrecht dat op mij beroep werd gedaan om hem te vervangen.

Het is een aangename taak, maar een taak tevens die niet van moeilijkheden vrij is. Ik heb, toen ik deze toespraak voorbereidde, aspecten van U ontdekt, die ik niet vermoedde, en ik vrees dat er nog andere zijn die mij zijn ontgaan. Gij hebt steeds in Uw leven zin gehad voor het onverwachte; daardoor voelt Uw biograaf zich soms wat onzeker, maar saai heeft hij zijn taak nooit gevonden.

Het begon al bij Uw geboorte. Gij zaagt het levenslicht in het verre Riga, op 2 September 1882. Dat bezorgde U een eigenaardige vermelding in Basse's boek over de Vlaamse Beweging van 1905 tot 1930. Hij vertelt namelijk dat, einde Maart 1914, in de Kamer, de naturalisatie werd verleend aan 40 Franse kloosterlingen, die pas sedert enkele maanden in het Belgisch onderwijs werkzaam waren, terwijl zij in dezelfde zitting geweigerd werd aan advocaat Nico Gunzburg, secretaris van het Vlaamsch Rechtskundig Tijdschrift, te Riga uit Belgische ouders geboren, en die sedert zijn vierde levensjaar in België verblijft.

Gij zijt inderdaad op die leeftijd Antwerpenaar geworden en hebt te Antwerpen Uw lager onderwijs genoten. Nauwelijks waart gij er ook halverwege het Atheneum geraakt, of de Muze had U te pakken. Ik moet tot mijn schaamte bekennen dat ik nooit de gelegenheid kreeg verzen van U te lezen, maar ik voel ook in dat opzicht respect voor U, als ik overweeg dat de meest vooraanstaande Vlaamse toondichters uit het begin van de eeuw, Jan Blockx, Lode Mortelmans, Paul Gilson, August de Boeck, Emiel Wambach Uw gedichten op muziek hebben gezet.

[p. 736]

Is het vermetel van mijnentwege, te veronderstellen, dat behalve een behoefte van het gemoed, de poëzie voor U ook een middel is geweest om Uw Vlaams ideaal te dienen? Want in uw atheneumjaren had Uw leraar Pol de Mont U, zoals tal van Uw tijdgenoten, tot flamingant gemaakt. Hij is niet de enige die U in dat opzicht heeft beïnvloed: ook burgemeester Jan van Rijswijck moet ik hier noemen; hij heeft, vermoed ik, Uw Vlaamsgezindheid in meer realistische banen geleid, hij heeft haar tevens met zijn liberalisme verbonden, en op U dat dubbele merk gedrukt, waardoor wij U vandaag, in de kring van het Liberaal Vlaams Verbond, als een van de onzen erkennen en vieren.

Het lag voor de hand dat Gij als vrijzinnig Antwerpenaar aan de Vrije Universiteit te Brussel zoudt studeren - Brussel is immers een voorstad van Antwerpen - en het lag in Uw natuur dat Gij er niet stil zoudt zitten. Gij bewoogt U in liberale kringen, en vooral in Vlaamse. Gij waart voorzitter van Geen Taal, Geen Vrijheid, waar senator Hoste U als secretaris bijstond en U nadien opvolgde. Met hem hebt Gij de Algemene Bond van de Vlaamse Studenten gesticht, waarvan de katholieke vleugel, uit Leuven, door Van Cauwelaert en door Van Puyvelde werd aangevoerd.

Het kon niet anders, of Ge zoudt ook weldra met hart en ziel deelnemen aan de strijd voor de vervlaamsing van de Gentse Universiteit. Een van de bedoelingen van deze hulde is juist, daaraan te herinneren. Bij het einde van Uw loopbaan als hoogleraar willen wij U dank zeggen voor Uw aandeel in de beweging, waardoor onze Alma Mater uiteindelijk volledig in dienst is komen te staan van het Vlaamse volk.

Gij zijt secretaris geweest, juist vóór de oorlog van 1914-18, van de tweede Hogeschoolcommissie, die de veldtocht voor de vervlaamsing voerde in het teken van het stelsel van Lodewijk de Raet, en Gij hebt na de verwarring van de oorlogstijd de eenheid in de Commissie hersteld en met Vermeylen als voorzitter de strijd opnieuw doen losbranden.

Niet de jaren hadden U voor die post van vertrouwen aangewezen, maar het gezag dat Ge in de kringen van de ontluikende Vlaamse wetenschap hadt verworven. Eenmaal aan de balie hadt Ge U dadelijk ingespannen voor de vervlaamsing van het gerecht. Gij hebt toen ook voor de originele uitgave van Vlaanderen door de Eeuwen heen het hoofdstuk over het Rechtswezen in Vlaanderen bezorgd. Ge werd secretaris en later bestuurder van het Rechtskundig tijdschrift voor Vlaamsch-België, secretaris ook van de Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden en van de Vlaamsche Rechtskundige Congressen. Ge streedt naast Louis Franck voor het totstandkomen van officiële Vlaamse rechtteksten. Als gevolg van deze laatste actie werd in 1922 bij Koninklijk Besluit de officiële vertalingscommissie aangesteld; Gij werdt er zelf lid van, en Ge naamt in ruime mate deel aan de werkzaamheden.

Toen in 1923 de Nolf-wet een eerste maal de deuren van de Gentse Universiteit voor het hoger onderwijs in het Nederlands opende, was Uw wetenschappelijke productie reeds zo omvangrijk, dat Uw benoeming als vanzelfsprekend

[p. 737]

voorkwam. Negen en twintig jaren zijn sindsdien voorbijgegaan, jaren van rusteloze bedrijvigheid. Belangrijke posten hebt Ge in de universiteit bekleed, in de faculteit, in de instituten, in de academieraad. Eén enkele prestatie wil ik met nadruk vermelden: de stichting van het instituut voor criminologie, gehecht aan de rechtsfaculteit, tijdens het rectoraat van Prof. L. Fredericq. Zij is Uw werk geweest, en Gij werdt er - verdiend - herhaaldelijk tot voorzitter van verkozen.

De criminologie heeft inderdaad gans Uw loopbaan door in het brandpunt van Uw belangstelling gestaan. Als ik de lange lijst van Uw publicaties overloop - een tachtigtal, meen ik - dan treft mij het groot aantal boeken en artikels die Gij er aan hebt gewijd. Maar tussendoor, in die lijst, is er een ander thema, dat telkens opnieuw opduikt: tal van Uw geschriften handelen over het kind en de rechtspraak, misdadige en verwaarloosde jeugd, kinderbescherming. Het kind, het kind in nood heeft steeds Uw zorgzame aandacht gehad.

Ik ben niet bevoegd, ik drukte er reeds op bij de aanvang, ik ben niet bevoegd om de verdiensten van Uw wetenschappelijke productie in het licht te stellen. Maar ik ben wel bij machte ze te meten, met een maatstaf die in onze academische kringen algemeen geldig wordt geacht: de waardering van de buitenlandse geleerde wereld.

Zij is in verschillende vormen tot uiting gekomen. In Uw bibliografie onderscheid ik duidelijk twee groepen publicaties: de ene zijn kennelijk door U voor eigen volk, in eigen taal geschreven, en in eigen land uitgegeven. De andere groep bestaat uit geschriften die elders zijn verschenen, niet slechts in de Europese buurstaten, maar ook in Noord- of Zuid-Amerika, of in andere werelddelen nog, meestal op verzoek van buitenlandse geleerde kringen, zoals de verslagen die Gij op internationale congressen hebt uitgebracht.

Nog duidelijker spreekt die waardering uit de uitnodigingen die U bereikten, en waarop Gij zijt ingegaan, om aan vreemde universiteiten als ruilprofessor op te treden, of ook nog uit de lijst van de academies en andere geleerde genootschappen in Italië, in Brazilië, in de Verenigde Staten, die U tot buitenlands lid benoemden, of uit de vermelding van de buitenlandse eretekens, Franse, Roemeense, die U te beurt vielen.

Bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog moest Ge noodgedwongen het land verlaten, omdat hier blijven voor U wegens Uw afkomst levensgevaar betekende. Toen heeft Uw faam van geleerde U ook aan de overzijde van de Oceaan de poorten van de universiteiten geopend.

Zeer geachte Collega Gunzburg,

Het past wellicht dat ik, naar gebruik, deze biografie besluit met het karakterbeeld van de gevierde. Vrees niet. Intiem ken ik U niet genoeg om me daaraan te wagen. Ik zal me er toe beperken de nadruk te leggen op twee trekken, die mij kenmerkend schijnen voor Uw persoonlijkheid. Gij hebt

[p. 738]

scherpe kanten, Gij weet het, en Uw strijdlustigheid heeft ze nooit verborgen willen houden. Gij doet mij soms denken aan die andere grote Belgische rechtsgeleerde, op wiens postpapier, heeft men mij verteld, als embleem een egel prijkte, met als onderschrift de spreuk: ‘Je gêne’. Ik kan me zo iets ook van U voorstellen.

Maar onder die stekelige Gunzburg gaat er een andere schuil, op wie ik straks heb gezinspeeld, de Gunzburg, die zich zijn leven lang bekommerd heeft om de zwakken, om de verwaarloosde jeugd, om het kind. Ik moge er ook nog op wijzen hoe, na de langdurige verbanning van de oorlogsjaren, Gij, die meer dan vele anderen redenen tot verbittering hadt kunnen hebben, Uw stem hebt verheven om er aan te herinneren dat tegenover hen die gefaald hadden niet volgens de wet der vergelding, maar volgens het recht moest worden geoordeeld. Gij zijt, collega Gunzburg, niet alleen een geleerd jurist, niet alleen een verdienstelijk Vlaams strijder, maar tevens een rechtschapen karakter en een hart van goud.

Hans VAN WERVEKE