De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 738]

En de voorouders vonden er welbehagen in

DE lemen legerplaats voor blanken staat even buiten het dorp, op een kleine heuvel. Twee kamers met een open tussenplaats; een barza rondom. Een wegel kronkelt tot in de vallei. Van op de barza ziet men, tussen de palmbomen door, de bladerdaken van het dorp. Een sisalplant, enige bosjes citroenkruid en witte keitjes voor de stoep versieren de ingang der woning. De kok maalt koffie in de keuken achteraan. De huisbediende dekt de tafel. De zon zinkt dieper in het woud, veraf, in het Westen. De schaduwen groeien alleszins. De volle maan staat reeds hoog aan de nevelige hemel.

't Dorpje blijft rumoerig in de halve duisternis. Mwana Kalongo, het hoofd der Babanga's, is niet tot bedaren te brengen. Onlangs benoemd, ondersteund door al de stamhoofden, op Bonganda na. Dat is al te kras. Is Bonganda geen mubanga, zoals hij? De blanke heeft heden een algemene vergadering voorgezeten. Belangrijke zaken werden besproken. De nieuwe autobaan, dwars door de heuvels en dalen van de Babangastreek; de onderwerping van Bonganda aan het gezag. De vergadering onder het ruime bladerafdak mocht geslaagd heten. Elk stamhoofd, gevolgd van een jongere broer, een rechter of een familiehoofd: dat maakte heel wat mensen. Alleen Bonganda was niet gekomen. Hij wou baas blijven in zijn eigen dorpjes en verstopte zich ver weg, in zijn bossen. Hij was altijd een vechtersbaas geweest, een lans in de hand, vanaf zijn prilste jeugd. Jager, op zevenjarige leeftijd, trok hij het woud in met zijn beste makker. Op een dag was hij alleen teruggekeerd. Bij het oversteken van een riviertje was hij uitgegleden op een glibberige rots. Zijn makker had gelachen. Bonganda had hem, kalmweg, zijn lans door het lijf geworpen. Dat was lang geleden. De zoon en opvolger van een stamhoofd kon zich toen zoiets nog veroorloven.

Nu voert de blanke het hoge woord. Mwana Kalongo had Bonganda gedagvaard voor de vergadering van heden. De politieman was teruggekeerd, zonder Bonganda. Fataki rilt er nog van; scheldwoorden, bedreigingen, en Bonganda, een lans in elke hand.

- Ik speel geen politie meer en ga een veld maken, als alle boeren, besluit Fataki.

- Kom, we gaan tot de blanke, spreekt Mwana Kalongo alsdan.

En de stamhoofden, hun broers, de rechters, de greffier, - Mwana Kalongo en Fataki vooraan, - beklimmen het pad naar de woning van hun blanke. Rosse toortsen verlichten de enge wegel.

Verbree heeft juist een stortbad genomen.

- Wat moeten die weer hebben?

De inlanders scharen zich in een kring, kijken naar Verbree, - in pyjama en kamerrok, - naar de petroleumlamp, die met een koord aan de lage zoldering bengelt.

[p. 739]

- Fataki is terug, zonder Bonganda.

- En zend me niet terug, roept Fataki. Verleden maal reeds heb ik er de griffier moeten verdedigen. Na de bedreigingen van heden kan ik evengoed mijn begrafenismaal bestellen.

- Geef hem twee soldaten mee, zegt Mwana Kalongo, en een dagvaardiging van uwe hand.

- Korporaal.

- Aanwezig!

- Eerste klas Ngimi en tweede klas Boleme zullen met Fataki vertrekken.

De toortsen dalen naar 't dorpje weer. De nevel is opgeklaard. De maan schittert hoog. Er wordt gedanst.

Fataki, Ngimi en Boleme vouwen hun dekens.

_**_*

De morgengeluiden dringen zachtjes tot Verbree door in de nog donkere slaapkamer. Een kakelende hen, een kraaiende haan; de bediende, die de tussenplaats reinigt; de vrouwen, die water en hout aanbrengen. Hij duwt het houten luik open; de zon danst in de kamer rond.

- Yambo, Bwana.

- Goeden dag. Iets nieuws?

- Bwana Juge is op weg en zal hier heden morgen nog aankomen.

- Goed. Maak de tweede plaats vrij.

Substituut Rommens, wat komt die hier doen? Hij wist hem wel te Makala, maar niet bij de Babanga's. Het doet hem aan Fataki denken. Te vroeg om nieuws te hebben.

Een tweede kuikentje wordt de nek omgewrongen en de mango-moes wordt aangelengd; als de eerste dragers zingend de heuvel opklimmen, staat het middagmaal klaar voor twee blanken. Substituut Rommens komt in draagstoel aangeschommeld. Halfweg de helling stapt hij af, te steil. Verbree begroet hem en doet een fles bier brengen.

- Een bad, en dan aan tafel?

- Asjeblief, ja. 't Is warm in volle zon.

Doodstil ligt de kleine heuvel in de blakerende middagzon. Een hagedis ritselt door het bladerdak. Mwana Kalongo loopt opgewonden naar de rustende blanken.

- Bwana, vlug.

- Wat is er?

- Fataki en de twee soldaten werden vermoord.

Substituut Rommens wordt op de hoogte gebracht van de zaak.

- En wat denkt u nu te doen? vraagt hij.

- Babanga's zijn vechtersbazen, maar ze verschuilen zich nooit, na een doodslag. Eens vond ik een mubanga uitgestrekt in zijn vouwstoel, wachtend

[p. 740]

op zijn aanhouding, na zijn vrouw vermoord te hebben. - De drie lijken zullen ze wel tot hier brengen. Vertellen we de dragers dat ik de Compagnie zal roepen zo Bonganda zich niet gevangen geeft en er is veel kans dat we hem heden nog in hechtenis nemen.

- Ik ga mee tot Bonganda's dorp, beslist Rommens. De aanhouding is uw zaak; ik zal het onderzoek doen.

Verbree kijkt naar Rommens, ongelovig.

- Dat zal u tijd doen winnen.

- Ja, natuurlijk, zegt Verbree en krabt zich achter het oor.

En de lange karavaan vertrekt die achternoen nog tot Bonganda. Verbree kan niet in de draagstoel blijven en loopt voorop. Hij kent Rommens niet genoeg. Beiden zijn nog jonge kolonialen. Zoveel reeds heeft men hem verteld over Substituten.

Een boomstam over een rivier geworpen doet als brug dienst. Ook Rommens moet uitstappen. Het brengt hen tezamen.

- Vertel me meer over die politieke toestand, zegt Rommens. Had Bonganda een medalje als inlands hoofd?

Verbree knikt van ja en peinst verder.

- Het idee van grote hoofdijen is iets nieuws. Het moet er door, wil men banen aanleggen om de draagdienst te verminderen,... scholen bouwen,... wat weet ik al. Een dorpje van enkele boeren kan zoiets niet betalen.

Verbree knikt weer. Waar stuurt die Rommens op aan? Komt die om te helpen of om hem te kelderen?

- Zijt u zeker dat het Bonganda was, die de moord pleegde? Wie bracht het nieuws?

Verbree heeft het warm. Rommens ook. Het hemd kleeft hen aan de rug. De humusgrond van 't dichte woud ruikt naar verrotting. Een scheut koude koffie en dan weer verder. Mwana Kalongo komt naderbij.

- Luistert, zegt hij.

Ze horen mensen aankomen. 't Is de karavaan, die de lijken aanbrengt.

Rommens gaat naar zijn draagstoel, neemt papier en vulpen uit zijn brieventas en schrijft een opvordering tot een geneesheer, die hij dertig kilometers ver weet.

- Vlug, bij de dokter, voor de lijkschouwing, beveelt hij. En waar is onze Bonganda?

- In het dorp, vertellen de dragers. Hij wacht op u om zich gevangen te geven.

Zoals voorzien: drie doden, de eer is gered, er mag komen wat wil.

Het onderzoek was eenvoudig. Bonganda had op enkele stappen van zijn huis een lijn getrokken. Wie ze overschrijdt is een lijk. Dan verschanste hij zich in zijn woning. Men kon hem niet bemerken, maar hij zag door de palmtwijgen van deur en venster. De deur stond nog op een kier toen de eerste soldaat over de lijn stapte. Hij kreeg de lans in volle borst. Bij de tweede aan-

[p. 741]

maning schoof het venster open en werd de tweede soldaat doorboord. Fataki, een mubanga toch, trachtte Bonganda te overreden.

- Kom, Bonganda, toon jezelf, sprak Fataki en scharrelde aan de deur.

Een lans doodde de politieman, door de twijgen heen.

_**_*

Het geding kwam voor in de kale gerechtszaal met rode tichelvloer van Kakamba. Rommens, als Openbaar Ministerie eiste de doodstraf en vijfhonderd frank schadevergoeding voor de familieleden van elk slachtoffer. Eensluidend vonnis.

Beroep werd aangetekend; het vonnis werd bekrachtigd. Bonganda's broeder betaalde de drie maal vijfhonderd frank. Bonganda zelf werd te Makala opgeknoopt.

_**_*

De soldaten waren uit de verre Uele-streek. De schadevergoeding werd met de post opgestuurd; men hoorde er nooit meer over spreken.

Maar Fataki was een mubanga en zijn familieleden gingen niet akkoord. Mwana Kalongo moest hun gelijk geven: vijfhonderd frank konden Fataki niet vervangen. Zaini, Bonganda's jongste zuster moest de vrouw worden van Pataoli, Fataki's oudste broeder, en een zoon baren, die de gedode politieman zou vervangen.

En zo gebeurde het. Zaini wou haar bossen niet verlaten; ze huilde, dagen lang. Ze was een vroegere vete tussen Bonganda en Pataoli niet vergeten. De beide families hadden steeds in onenigheid geleefd. Wat een triomf voor Pataoli; welke smaad voor Bonganda's geslacht, een vrouw te moeten verliezen, om een kind te baren, dat zoals de gedode politieman. Fataki zou heten en diens eigen vader en moeder als ouders zou aanzien. Vroeger zou dat op oorlog uitgedraaid hebben. Nu waren de blanken hier; doodslag was verboden. De ouderen haalden er haar toe over. Ze werd tot bij Pataoli gebracht. Zij leerde er zijn vrouwen kennen en ontving er haar keukentje, naast het hunne.

Ze werkte mee op het veld en baarde haar zoon, een andere Fataki. Het gaf haar aanzien. Pataoli had nooit onderscheid gemaakt tussen haar en zijn andere vrouwen, buiten de eerstgehuwde, natuurlijk. De akkerbouw was er gemakkelijker; het bos was niet zo hard te bewerken, meer een overgang tussen woud en grasplein. De draagdienst bestond er zo weinig: een nieuwe autobaan deed het dorp aan. Ze bekeek Pataoli met andere ogen. Bonganda was ruw, zwaar gebouwd; hij wou van geen gezag weten; onverwachts moesten ze soms het dorpje ontruimen, zich voor enkele dagen in het kille woud verschuilen. Bij Pataoli was het steeds rustig. De blanke kwam er vaak, zonder soldaten, zo maar. De velden lagen dicht bij 't dorpje; de weg naar de bron was er netjes. Zou ze het in haar familie nog gewoon worden? De akelige bosgeluiden.

[p. 742]

's nachts; de vochtigheid in volle regenseizoen; de zware lucht, zonder een windruk, tijdens de droge maanden. En hier, Pataoli, een goedzakkige natuur, nooit een hard woord.

Fataki groeide op tot een dik mannetje. Ze was zijn min, meer niet. De gebruiken hadden het zo gewild. En de tijd naakte, dat ze zou verdreven worden uit dit kalm dorpje om terug te keren naar het diepe woud.

Fataki was nu twee jaar oud en volledig gespeend. Een min was niet meer nodig. Na het binnenbrengen van de katoenoogst en na de eerste grote markt maakte zij een bundeltje van haar kookpotjes en haar persoonlijke have. Een paar oorbellen, geschenk van Pataoli, had ze in een hoek van haar pano geknoopt. Ze zag de kleine Fataki rondlopen, achter het huis om. Ze liep vlug de baan op en nam de boswegel naar haar dorp. Haar stap vertraagde. Het pad danste voor haar betraande ogen. Nooit meer zou ze Fataki weerzien, noch haar Pataoli. Misschien, toch wel, op een padi- of katoenmarkt. Maar dan zou de opgegroeide Fataki nooit weten wie die oude vrouw is, die hem zo aanstaart, met strakke ogen. Och, niemendal, een zuster van Bonganda; ge weet wel, Bonganda, die twee soldaten vermoordde en te Makala terechtgesteld werd.

Marcel TOLLET