De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 705]

Christoffel Colombus

Colombus werd geboren tussen 26 Augustus en 31 October 1451. De vijfhonderdste verjaardag van zijn geboorte kan derhalve op 12 October 1951 gevierd worden, daar hij op 12 October Amerika ontdekte.

TIJDENS de drukke en woelige jaren, die aan de verovering van Granada vooraf gingen, verscheen er in Zuid-Spanje een eigenaardige man. ‘Hij was ongewoon groot van gestalte, - zegt een tijdgenoot, - zijn gelaat was langwerpig en edel van uitdrukking; hij had een arendsneus en blauwe ogen; zijn gelaatskleur was bleek en toch enigszins vurig rood. Hij was snel van geest en vrolijk van taal, welbespraakt en zeker van zijn stuk’. Zijn zaken moeten voor zijn Spaanse tijdgenoten zeker even geheimzinnig geweest zijn als al wat met zijn verschijning verband houdt. Hij beweerde een handelaar in gedrukte boeken te zijn, een nieuwe handel in die tijd; doch tevens bood hij een korte weg naar Indië aan tegen buitensporige voorrechten. Zijn geboorteplaats, zijn naam, (hij gebruikte er vier: Colombo, Colomo, Colom, Colon), zijn studies, alles aan hem was onbepaald en duister. Indien hij een wever uit Genua was, waar kwam dan zijn adellijk voorkomen vandaan? Indien hij waarlijk de vrome christen was, die hij beweerde te zijn, waarom hield hij dan zoveel van Moren en Joden en kreeg hij een bastaardkind bij een meisje uit Cordoba, net alsof hij een Spaanse edelman of een Portugese aartsbisschop was? Indien hij zo geleerd was, waarom spotte iedere geleerde uit het koninkrijk dan met zijn opvattingen over de kleine afmetingen van de Oceaan? Indien dit alles bespottelijk was, waarom luisterde de koningin dan naar hem en liet zij zijn voorstel door een commissie onderzoeken?

Spanje was toen een van de beste centra voor cosmographisch onderzoek en de commissie was in deze zeer bevoegd. Haar voorzitter, de heilige vader Talavera, later aartsbisschop van Granada, zal zich zeer ongemakkelijk gevoeld hebben bij het beluisteren van een man, die, uit vrees dat zijn geheim hem zou ontstolen worden, terughoudend en onduidelijk was wanneer hij sprak, en onzin vertelde.

Want Colombus steunde voor zijn plannen op een aantal ‘gedachten’, die een bevoegde commissie nauwelijks kon aanvaarden. Hij hield staan, dat de afstand tussen de uiterste grens van het Westen en deze van het Oosten veel langer was dan hij eigenlijk is en dat daarom, daar er in zijn geest geen sprake was van een nieuw werelddeel, de afstand tussen Spanje en ‘Indië’ over de Atlantische Oceaan zeer klein was, nauwelijks ongeveer 975 zeemijlen. Alhoewel hij steunde op Ptolemeus, Marinus en een Florentijnse tijdgenoot, Toscanelli, beriep hij zich vooral op Esdras, een van de schrijvers van de Apocryphen, die beweerde, dat de aarde voor zes zevenden droog was en voor één zevende onder water stond. Geen wonder, dat de commissie zijn voorstel afwees; doch

[p. 706]

Colombus bleef aan het hof en kreeg machtige vrienden, o.a. Aartsbisschop Deza, de toekomstige inquisiteur-generaal.

Tijdens zijn verblijf in het klooster La Ràbida ontmoette hij een Spaanse zeeman, Martin Alonso Pinzón, die kort daarvoor te Rome had horen spreken ‘over die landen, die nog steeds moesten ontdekt worden’. Dit spoorde Colombus opnieuw aan en door toedoen van twee machtige broeders van La Ràbida, stemden de koning en de koningin erin toe het geval opnieuw te onderzoeken. Colombus stelde buitensporige voorwaarden: hij moest in de adelstand verheven worden, hij zou voor zijn leven lang Groot Admiraal van de Oceaanzee en Onderkoning blijven, deze titels zouden dienen erfelijk te zijn voor zijn nakomelingen, daarenboven zou hij 10 t.h. moeten ontvangen op alle geldverrichtingen, die in zijn admiraliteit zouden gebeuren. Hij werd afgewezen. Doch terwijl hij Noordwaarts reed, werd hij achterhaald door een koninklijke boodschapper. Aan het hof hadden drie machtigen zijn zaak bepleit en zijn voorwaarden werden aanvaard.

Deze drie mannen waren bekeerde Joden, zoals de meeste hoge ambtenaren aan het hof van Ferdinand en Isabella. Elders heb ik verklaard, waarom Colombus, volgens mij, ook een bekeerde Jood was. De voorbereiding van zijn eerste reis werd gelijktijdig uitgevoerd met deze van de uitdrijving der Joden, beide beslissingen werden immers bijna gelijktijdig getroffen, op 17 April en 31 Maart, en daarenboven door dezelfde koninklijke secretaris getekend, Juan de Coloma, een homoniem van Colombus. Dezelfde dag, namelijk op 2 Augustus, greep zodoende de grote uitwijking van de Joden plaats en deed Colombus zijn bemanning aan boord gaan, alhoewel hij slechts een half uur vóór zonsopgang op 3 Augustus van wal stak.

De kleine vloot verliet Palos voor haar historische reis. Een karveel van 233 ton was de grootste van de drie. Alhoewel haar officiële naam Heilige Maria is, luidde haar ware naam Marigalante, wat meer in overeenstemming was met namen van haar twee jongere zusters, Pinta (het geverfde meisje) en Nina (het jonge meisje). In hun flanken droegen zij enkele ‘bombardas’, voor de oorlog, en in hun zeilen een kruis, voor de vrede; glazen parels, spiegels en dergelijke om de heidenen te verschalken en om te praten met de Aga Khan, de Sultan van Cipango of om het even welke potentaat aan het verre einde van zijn dromen ‘een Luis de Torres, die een Jood geweest was en Hebreeuws, Chaldees en zelfs wat Arabisch kende.’

Na een oponthoud op de Canarische Eilanden voor herstellingswerken, stak de vloot opnieuw in zee en op 9 September, negen mijl van het eiland Hierro, verloren zij het land uit het gezicht. Dit is het ogenblik waarop Colombus verschijnt in al zijn historische grootheid. Beslist keerde hij de rug toe aan het land en, voor de eerste maal in de geschiedenis, zeilde hij over een zee, die niet op kaart gebracht was. Om de zaken nog meer in het honderd te sturen, ontdekte hij de magnetische afwijking van de aarde en aldus werd hem de enige betrouwbare gids ontnomen, die hem was overgebleven en meteen groeide ook de vr[ees]

[p. 707]

van zijn zeelieden. Hij bleef onbewogen. Op dàt ogenblik, niet er voor of niet nadien, verscheen hij in zijn volle grootheid.

Want toen, bij de dageraad van 12 October, zijn dorstige ogen zich aan de maagdelijke schoonheid van het eiland Guanahani laafden, was Amerika ontdekt, doch hij wist het niet. De naam die Spanje tot in de XIXde eeuw aan zijn Amerikaans rijk gaf, - Indië, - bestendigde de koppige vergissing van Colombus. Hij was overtuigd, dat Cuba Cipango was en de mannen van ‘Caniba’ (vandaar canibalen) onderdanen van de Aga Khan. Voor een notaris liet hij zijn bemanning zweren, dat Cuba het vasteland was en wanneer hij Venezuela ontdekte was hij overtuigd dat het een eiland was, in feite het eiland, dat het Aards Paradijs verborgen hield. Want deze Colombus, die soms voorgesteld wordt als het slachtoffer van een enggeestige commissie, die niet wilde geloven, dat de aarde rond was, verklaarde zelf dat zij peervormig was en dat aan haar top het Aards Paradijs was gelegen. Wanneer een sterke stroming hem van de Golf van Paria wegdreef, was hij overtuigd dat hij langs de helling van het Paradijs weggleed. Toen hij op 20 Mei 1506 te Valladolid overleed, ondernam hij zijn laatste reis zonder zich de ware betekenis van zijn ontdekking, tijdens zijn eerste reis, bewust te zijn, eigenaardig en tragisch paradox van de geschiedenis: hij stierf zonder dat zijn geestesoog het land gezien had, dat hij voor anderen ontsluierd had.

Het spoor, dat hij in de geschiedenis nagelaten heeft, is een pad van vergissingen. Zijn eerste indrukken over de inboorlingen van Haiti waren uiterst vleiend: ‘Het zijn mensen van liefde en zonder hebzucht... zij houden van hun buren zoals van zichzelf en gebruiken de zachtste en de zoetste taal van de wereld.’ Deze en andere, niet minder idyllische opvattingen over de naakte wilden, werden over Europa uitgebazuind door de geleerde babbelkous, Peter Martyr. De grote Spaanse humanist, Vives, die te Brugge leefde, nam ze voor zijn rekening. ‘Deze ruwe en barbaarse volkeren, zonder kennis, zonder geloof en zonder vroomheid, ontvangen van de natuur alleen ware en gezonde gedachten.’

Erasmus, een vriend van Vives, deed mee en eveneens Thomas Morus, ook een vriend van Vives. Montaigne steunde op het gezag van Gomara, die het van Colombus gekregen had, om in zijn opstel over de cannibalen hetzelfde standpunt in te nemen. Dit alles kwam aan de oren van J.J. Rousseau, die zijn politieke wijsbegeerte steunde op de ingeboren goedheid van de mens. Zodoende mogen wij zeggen, dat Colombus, die dank zij zijn cosmographische vergissingen Amerika ontdekte, dank zij zijn psychologische vergissingen ook de democratie ontdekte.

Salvador de MADARIAGA