De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 674]

Michel

ALS ge bij ons, in Fécamp, hoort zeggen: ‘il vient de Sassetot’, dan kunt ge er op aan dat er spraak is van een achtkante boer. Sassetot-Mauconduit ligt ietwat meer binnenlands dan het naburige Senneville. Ik heb eens gelezen dat Mauconduit een zeerover was die zich daar, ter plaatse, in de dagen van Olim, als eerste landheer heeft gevestigd. Joost mag weten of er, in de aderen van de inboorlingen, nog altijd bloed vloeit van die Noorse voorzaat, maar in '40 hebben de Sassetotenaars zich in ieder geval doen kennen als kerels van stavast!

De Duitsers waren ook in het Westen tot de aanval overgegaan. Op nog geen maandje veegden ze de banen schoon, rolden het front op en schopten ons uit de Maginot-linie. Een massa door paniek aangegrepen burgers en tienduizenden soldaten namen hals over kop de vlucht. Ze spoedden zich om over de Seine te geraken. In de steden en dorpen, waar de opgejaagde drommen doortrokken, bleef haast geen levende ziel achter. Te Sassetot daarentegen lieten de lui zich niet van hun stuk brengen! Dachten ze dat hun kraal niet voorkwam op de kaart van het nazi-geboefte? Wat er ook van zij, ze hadden de toegang tot de kom van hun gemeente versperd door middel van een paar omgekieperde vrachtwagens. De laatste Franse troepen waren al een poosje voorbijgemarcheerd, als er op die Junidag, even na twaalven, opeens twee Duitse motorrijders kwamen aanwaaien. Ze kregen de schans in de gaten, stopten, stapten af. Met de fiets aan de hand wilden ze de sloot oversteken en op hun zeven gemakken om de hindernis wandelen, maar de veldwachter en drie of vier gewapende oudstrijders, die daar achter de barricade op de loer lagen en naar parachutisten uitkeken, vielen hen onverwachts op het lijf. De Duitsers waren zo verrast dat ze geen tegenstand boden. Ze hadden zich overigens moeilijk kunnen verdedigen, daar ze hun geweer dwars over de rug droegen en met beide handen het stuur van hun fiets vasthielden. Terwijl de anderen aanstalten maakten om met de buit te volgen, dwong de veldwachter de twee verkenners voor hem uit te lopen. Eer één van het geleide er op bedacht was, keerden de Moffen zich om, deelden enkele klappen uit en sprongen weg als herten. Ze waren buiten schot en verdwenen vóór het stelletje van de verbazing was bekomen...

Het gebeurde alles zo rap als de bliksem. Geen sterveling uit het dorp had er wat van gezien: de meeste lui zaten op dat uur rustig aan tafel...

Het kon zowat halfdrie geweest zijn toen er, op diezelfde dag, in de richting van Cany, een wolk zichtbaar werd. Al gauw hoorde men in de verte sirenen loeien, motoren knallen. Meteen ook onderscheidde men de transportauto's, tekenden zich de onheilspellende gestalten van militairen af. Het waren Duitsers. Men herkende ze aan hun helmen en aan hun groene, blinkende regen-

[p. 675]

mantels. De colonne naderde met een vervaarlijk tumult. Voor de kerk hield ze halt...

De heren kwamen de vrijschutters van Sassetot even mores leren! Het was of de hel losbrak. Vloekend en tierend drongen ze de huizen binnen en trapten er, in weerwil van het gekrijs van de vrouwen, de mannen en knapen uit. Inmiddels arresteerden anderen op straat de inwoners die ze konden te pakken krijgen. De hele kudde werd samengedreven in het binnenplein van een pachthoeve. De stakkers moesten zich op één rij stellen. Vier werden er uitgepikt, onder wie een afgeleefde grijsaard. Aan de voet van de tuinmuur werden ze gefusilleerd, zonder vorm van proces! En dit alles omdat men twee onderdanen van Hitler had afgerost!

Honden verwijderen zich meestal discreet van hun vuil. Maar vóór die vuige moordenaars opkrasten, grinnikten ze naast de lijken over de aardigheid van een feldwebel. Men begroef de jongens op de plek zelf waar ze werden afgeslacht. Hun naam staat op een gedenksteen. Telkens als ik het monument bespeur, schiet me de nare geschiedenis te binnen. En ik denk dan bij mezelf, dat we ongelijk hebben te spotten met die van Sassetot!

_**_*

Ik kom dikwijls te Sassetot. Er woont daar een maat van me, Ballandone, slager van beroep, net als ik. Ik was met hem onder dienst, vóór en in de oorlog. Van September '39 tot Mei '40 hebben wij het er met ons beiden goed van genomen. Mijn vriend chauffeerde een camion van de groep, waarbij ik als wachtmeester fungeerde. We hingen af van de staf van het legercorps, waren belast met het vervoer van proviand voor de officierstafel en betrokken kwartieren te Versailles, zodat we om de haverklap Parijs bezochten. Toen de aftocht begon, braken we in de regel vóór de anderen op. Zo belandden we te Montpellier, in Juli. Weinige maanden nadien mochten we er afzwaaien...

Ballandone en ik, we bleven in contact met elkaar. Tussendoor verkoop ik mijn vriend, voor een prikje, de stukken vlees waarvoor de huismoeders bij ons de neus ophalen, want die dametjes verlangen uitsluitend biefstukken! Het spaart haar tijd en moeite uit, als ze 's middags met de pot bezig zijn. Ballandone, van zijn kant, helpt me aan vee, in Juli en Augustus, als de toeristen en de badgasten aan de kust samenrukken. Hij speelt zowat de commissionnair, kent de boeren van zijn streek, die zich van een of ander dier wensen te ontdoen.

Op zekere keer had Ballandone me andermaal opgebeld, om met hem ergens in de buurt een kalf te gaan bekijken. Als naar gewoonte reden we samen op. De boerderij lag in een laagte, afgezonderd, achter verwilderd houtgewas. Met de auto, waaraan ik bovendien de aanhangwagen had vastgemaakt, konden we er onmogelijk bij. Ik parkeerde mijn kar bezijden de weg, op het weiland. Er viel een dik eind te lopen. Het pad slingerde. We

[p. 676]

moesten onderdoor prikkeldraad kruipen en dan weerom over de steile helling van een heuvelrug heen...

Veel zaaks was de boerderij niet, althans voor Normandië. De gevel van het gebouw was vervallen, wind- en stormvlagen hadden het dakstro uitgedund. Onder de appelboom, in het gras, zwierven kippen en eenden rond en mekkerde een geit, vastgebonden aan een staak. Aan de rand van een poel lagen zich twee drekkige varkens te schurken tegen een ingeroeste watertank.

Ballandone riep:

- Volk!

Uit het donkere gat van de deur kwam een struis, groezelig wijf aangewaggeld. Ik schatte haar vooraan in de vijftig. Ze had gitzwart haar, een zware buste en ogen die glommen als een kool.

- We komen voor het kalf, zei mijn vriend.

- Hierlangs, sprak de vrouw, stug.

Ze ging ons voor. Het kalf stond verderop, in een stal, met spleten tussen de planken zo breed als een vinger. Het was een knokig beest, een maand of twee oud, allesbehalve voordelig, wat het debiet betreft. Ik diende zowaar de binnenkant van de oogleden niet eens op te lichten om me er van te overtuigen dat het vlees, als het een dag had gehangen om te besterven, rood zou uitslaan.

- Veel melk heeft het niet gedronken, bromde ik.

- Iedere dag twee emmers, zei de morsebel, wat pertinent gelogen was.

Ik betastte het kalf opnieuw en deed er een bod naar. Met mijn bedrag was het wijf het niet eens. Ze weigerde het dier voetstoots te verkopen, verklaarde ze. Alleen bij het gewicht. En volgens de officiële notering van de markt te Rouaan...

Ik had haar mooi voor te spiegelen dat ze op mijn offerte zou verdienen, niets kon haar van haar voornemen doen afwijken. Ik moest er zelfs heel wat woorden over vuilmaken, om er haar toe te bewegen het brutogewicht te verminderen met tien kilo, aangezien het kalf dadelijk werd gewogen en het als gebruikelijk geen vier en twintig uren had gevast.

Ze had een goede tong in haar mond, de feeks. Zo prettig had ze 't niet, praatte ze. Tobben en wroeten moest ze, om aan de kost te komen. Ze deed alles op haar eentje. Al jarenlang. Haar man was zwaar verminkt uit de oorlog teruggekeerd. De laatste maanden was hij ziek, ook nog, het schortte hem in de bol en hij liet zijn water lopen. Een wrak, dat was hij! Haar enige zoon had haar in de steek gelaten. Die was als matroos gaan varen, bij de kabeljauwvisserij. En wat kon ze in de huidige omstandigheden aanvangen met het pensioentje dat de regering haar man als invalide uitkeerde? Het was niet meer dan een aalmoes! De bietenoogst was mislukt, het pachtgeld steeg voortdurend, kortom, ze werd bezocht door de tien plagen van Egypte!

Ik wou haar gejammer niet langer aanhoren, zei dat ik van de nood een deugd maakte en haar prijs aanvaardde, naar rata van het gewicht. Niet dat

[p. 677]

haar argumenten me ook maar enigermate hadden vermurwd, drommels neen! Zaken zijn zaken en met filantropie houd ik me niet op! Maar in de loop van het gesprek had de vrouw zich een prijsnotering laten ontvallen, die lager was dan de markt diezelfde morgen opgaf, - wat ik toevallig telefonisch had vernomen. De andere steunde nog op een bericht uit de krant van de vorige avond.

Het wegen werd een rompslomp. De bascule stond elders. Ik maakte het kalf los, dat plomp en schuw begon om te huppelen.

Bij de schuur keek de vrouw het erf rond.

- Michel! schreeuwde ze, Michel!

Een lange, blonde slungel kwam slenterend te voorschijn. De bazin wierp hem een lonk toe en verzocht hem de bascule voor de dag te halen.

Het bleek een zonderlinge knecht te zijn, Michel. Hij had hele laarzen. Zijn broek was gelapt en tot op de draad versleten. Op de rug van zijn kale, grijze jas waren twee letters geschilderd: P.G. Die Michel was een Duits krijgsgevangene! Daar waren er in die periode velen zoals hij, die bij de boeren werkten. Het was altijd beter vrijwillig met een spade op het veld rond te leuteren, niet waar, dan genoodzaakt te worden de kust van ingegraven landmijnen te helpen zuiveren.

Hij zag er bruin uit, Michel, en goed gevoed, had gave, witte tanden en bewoog zich sloom. Telkens als de vrouw hem aankeek, lachte ze Michel aanmoedigend toe, helderde haar wezen op. Ze richtte zich tot hem, op zachte, vriendelijke toon.

Terwijl de Mof in de weer was, mompelde de andere, als sprak ze bij zichzelf:

- Een goede kerel. Hij heeft hart voor de zaak. Bij hem thuis hebben de Amerikanen alles kapot gegooid. Daar zitten nu Russen. Ik geloof dat hij hier best zal wennen.

Het was een heel karwei om het kalf in de brug te krijgen. Ballandone en Michel tilden het spul op. Ik hield de naald van de bascule in het oog.

- Honderd vijftig kilo... Min acht en dertig van de kooi, maakt honderd en twaalf.

De vrouw knikte, beamend.

Ik berekende het totale bedrag. Op dat moment verhief zich in het huis een stem, die altijd weer dezelfde kreet herhaalde. Het klonk als het gekwaak van een gans: ars! ars! Meer snapte ik er niet van.

Ik gluurde de vrouw aan.

- Mijn man, foeterde ze, met een minachtende trek om de mond. De godganse dag raaskalt hij zó.

- Wat vertelt hij?

- Mars! Mars! Hij beeldt zich in dat hij nog altijd soldaat is.

Ik luisterde scherper toe. Neen, ik verstond niet: ‘Mars!’, maar ‘Garce!’

[p. 678]

Schold hij zijn vrouw voor slet? De gedachte onthutste me lichtelijk. Een schampere uitval van de vrouw wekte me uit mijn gepieker.

- En bedenken dat er zoveel gezonde, knappe jongens in de oorlog zijn omgekomen! sprak ze.

Waarom zou ik me in gissingen verdiepen? Per slot van rekening ging me het geval helemaal niet aan.

- Als ik me niet vergis, sprak ik, ben ik u op de kop af 22.400 fr. schuldig.

Ja, dat klopte. Ik betaalde, gaf de Mof een fooi, groette hem en het wijf...

Ballandone en ik, we waren nat van het zweet eer we de auto bereikten, zo koppig als het kalf zich de weg langs aanstelde. Ik zeeg neer achter het stuur van de auto, op de bank en rolde een sigaret alvorens te starten. Ballandone streek een lucifer aan. Staarde ik afwezig voor me uit?

- Ik weet wat jij denkt, zei Ballandone. Het staat in je ogen te lezen. Jij denkt dat onze vriend Michel zich daar op die boerderij niet verveelt!

Waarachtig, het was goed geraden. Ik deed ook een duit in 't zakje.

- Ik vrees maar, zei ik, dat ze die Fransman op de Mairie vlugger zullen moeten afschrijven dan we denken. Ten minste, als die Duitser eerstdaags niet opkraamt.

Waarop ik de motor aanzette.

Fritz FRANCKEN