De Vlaamse Gids. Jaargang 34

[p. 193]

Persoonlijke Herinneringen over Lodewijk de Raet
Bij de tachtigste verjaring van zijn geboorte

LODEWIJK de Raet behoort tot de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. De ontwikkelde Vlamingen kennen hem door zijn boeken, door zijn opvattingen, door de invloed van deze opvattingen op de oriëntatie van de Vlaamse Beweging en meteen op deze van het Vlaamse volk.

Zij weten welk aandeel hij had in de verovering van hoger onderwijs in het Nederlands in Vlaanderen en in de vestiging van de zo vruchtbare sociale en economische opvatting van de Vlaamse Beweging.

Over de mens zelf, over zijn karakter, zijn levenswijze, zijn doen en laten, zijn dagelijks bestaan, weten zij doorgaans weinig, ongeveer niets: geen pittoreske bijzonderheden, geen tekenende anekdoten, geen dramatische incidenten, zoals er voor sommige Vlaamse figuren kunnen worden vermeld.

Er bestaat totnogtoe geen volledige biografie van de Raet. Dit echter kan slechts ten dele verklaren waarom hij als mens zo weinig gekend is. De waarheid is dat zijn karakter en zijn levenswijze zelve, het moeilijk maakten veel over hem te vernemen.

Zij die veertig jaar geleden met hem de leiding van de Vlaamse Beweging in handen hadden, zijn medestrijders, zagen in hem een ‘man van wetenschap’ en een ‘stille werker’. Zij kenden hem als de verslaggever van de Vlaamse Hogeschoolcommissie, als de secretaris van de Commissie voor Hollands-Belgische toenadering, als ambtenaar bij het Ministerie van Nijverheid en Arbeid, aldus in zijn maatschappelijke positie, in zijn Vlaamsgezinde bedrijvigheid, in zijn openbaar leven, anders niet.

Zo wilde hij het zelf. Zo organiseerde hij zijn leven.

Het vroegtijdig overlijden van mijn vader had voor gevolg dat mijn moeder met haar beide kinderen naar haar eigen moeder en haar ongehuwde broeder, Lodewijk de Raet, terugkeerde. Zo kwam ik er toe deel uit te maken van zijn gezin, veertien jaar lang. Zo kon ik de getuige worden van zijn dagelijks bestaan. Zo leerde ik hem kennen als mens.

Dat dagelijks bestaan van de Raet verliep met een merkwaardige gelijkmatigheid, van jaar tot jaar, zonder noemenswaardige onderbrekingen of ernstige afwijkingen.

Het was zo vast als een instelling dat hij te 6 u. 's morgens opstond en, bij het ontbijten, begon te lezen, tijdschriften, bladen, brieven en, als de baan vrij was, boeken, tot halfnegen; dat hij, om halfnegen, vertrok naar het Ministerie, naar de dienst der statistiek, vanwaar hij terugkwam te half een, om te middagmalen, en te halfzes, na het einde van zijn dagtaak; dat hij dan 's avonds, een andere taak op zich nam.

Deze andere taak was er een die niemand van hem geëist had; het was er een

[p. 194]

die hij zelf gekozen had en met een uitzonderlijke toewijding vervulde. Het is 's avonds dat hij werkte voor de Vlaamse Beweging, dat hij zijn verhandelingen schreef, dat hij de briefwisseling met zijn medestrijders voerde. Dat duurde tot vrij laat in de avond. Zijn zuster klaagde er wel eens over dat zij jarenlang tot na elf uur nog brieven had moeten posten.

Een- of tweemaal per week bracht hij, 's avonds, een paar uren door in het Sociologisch Instituut, de steeds bestaande stichting van Ernest Solvay, om er voordrachten bij te wonen of er aan besprekingen deel te nemen.

Op deze levensregel die hij zichzelf opgelegd had en die hij verdedigde tegen de manende wenken van zijn dokters waren er wel enkele afwijkingen. Als zijn werk en het weer het toelieten, dan ondernam hij, in en rond het Zoniënwoud, en vooral in de omstreken van Tervuren, Vossem en Leefdaal, grote wandeltochten met zijn neven. Het waren geen gewone wandelingen, maar meestal sportprestaties waarbij hij ons met Spartaanse zelfverloochening de kilometers leerde tellen, de vermoeienis en ook de dorst leerde overwinnen...

Er was nog een afwijking op zijn gewoon programma. Hij hield van muziek. Hij was een bijzonder trouwe liefhebber van de concerten en de opera. Hij hield vooral veel van Richard Wagner.

Enkele maanden voor zijn dood kon hij zijn huisgenoten zeggen dat hij, sedert zijn zestien jaar, dus van 1886 tot 1914, geen enkele Wagnervertoning in de Muntschouwburg verzuimd had. Hij zag heel wat meer trouwens in Wagner dan een groot musicus, namelijk een denker, de verkondiger van een philosophie, deze die hem het dichtst aan het hart lag. Het laatste boek dat hij ter hand nam, voor de fatale beroerte die hem wegsleepte, was het boek van Chamberlain over Wagner.

Natuurlijk nam hij deel aan de Vlaamse congressen en betogingen. Maar dan alleen wanneer hij er niet mocht ontbreken. Vermeylen zei het hem wel eens: ‘Waar blijft ge toch? Men ziet U zo zelden...’

Zijn jaarlijks verlof bracht hij gewoonlijk door aan zee, met zijn huisgenoten. Daar deed hij wat hij te Brussel het liefst deed wanneer hij niet werkte: hij las boeken en tijdschriften - die trouwens het zwaarste deel van de bagage uitmaakten - of ondernam daar, langs de zee, de kilometerlange wandeltochten waarvan hij hield.

Zo ontplooide zich zijn bestaan voor ons, zijn huisgenoten. Zo wilde hij het hebben. Wellicht wilde hij, bewust of onbewust, voor ons een voorbeeld zijn. Want hij was een geboren opvoeder. Hij was een wegwijzer, niet alleen voor de Vlaamsgezinden, maar ook en natuurlijk veel meer nog, voor hen die dichter bij hem stonden, in de eerste plaats zijn neven, mijn broeder en ikzelf.

Twee boeken gaf hij ons vaak ter overweging, twee werken van een thans vergeten Engelse auteur, Samuel Smiles, boeken met een sprekende titel: Karakter, Self Help. Ook voor Carlyle eiste hij onze bijzondere aandacht. Vooral diens Hero and Heroworship haalde hij vaak aan.

Dat wij tot vurige Vlaamsgezindheid werden opgewekt, spreekt vanzelf. Toen

[p. 195]

wij echter, nu en dan, zin kregen om ons met de Vlaamsgezinde actie in te laten, in de schoot van de leerlingenkring Help Uzelf, was hij beslist afwijzend, ontnuchterend: Vlaamsgezinden zoals gij hebben wij genoeg. Het ontbreekt ons aan mannen met gezag, aan mannen van betekenis. Tracht eerst iemand te worden. Zijt gij iemand, dan kunt gij iets doen. Houd U dus eerst en vooral bezig met uw studies...

Aan verzet tegen een uitspraak van de Raet viel niet te denken. Zijn gezag was onbeperkt, haast despotisch, niet omdat hij het zo eiste, maar omdat ons vertrouwen in hem onbegrensd was. Hij was, in onze ogen, de man die altijd gelijk heeft en zich nooit vergist.

Kenden wij hem geheel? Pas na zijn dood hebben wij beseft dat de karaktereigenschappen die wij bij hem opgemerkt hadden, wel opvallend waren geweest, maar dat er toch nog een was, wellicht belangrijker dan alle andere, een karaktereigenschap waarvan wij ons maar weinig rekenschap gegeven hadden tijdens zijn leven: deze man, met de Spartaanse levenshouding, deze sterke man, was er een bij wie het gevoel overwoog, met al wat er bij behoort: de eenzijdigheden en tegenstrijdigheden, de hartstocht en de geestdrift, de liefde en de haat. Dat kwam aan de dag, op verdoken wijze, in enkele zeer zeldzame bladzijden van zijn verhandelingen.

Dat hadden wij, zijn huisgenoten, nu en dan vermoed, wanneer hij zijn geliefde muziek te horen kreeg, wanneer hij Vlaamse betogingen bijwoonde, wanneer hij over het verleden en de toekomst van Vlaanderen sprak, wanneer hij de Vlaamse vissers, de Vlaamse boeren, of, in een betoging, de Vlaamse arbeiders, langdurig en zwijgend gadesloeg.

Dat werd ons echter pas volkomen duidelijk toen wij, na zijn dood, toegang kregen tot al wat hij in zijn laden en dossiers bewaard en voor eenieder verborgen had.

Talloos waren de herinneringen van allerlei aard aan familieleden en vrienden, reizen en wandelingen, theatervertoningen en concerten, congressen en betogingen, prettige of treurige momenten. Naast de meest luttele voorwerpen als toegangskaarten, erkenningstekens, diskaarten, waren er de nota's, aantekeningen, brieven. Ieder moment in het leven van de sterke man, was klaarblijkelijk een moment van diep gevoelde ontroering, in vreugde of leed, geweest.

Hij kon ‘hartstochtelijk liefhebben’ - de woorden zijn van hem. - Hij kon hartsgrondig verfoeien. Hij kon vereren. Hij kon verachten. Het scherpe voelen verklaarde grotendeels de werkkacht en de wilskracht. Al het overige, zijn strenge levenshouding, was bijkomstig: organisatie, middel, verweer, om wille van de hoofdzaak, datgene waarvan hij hield, datgene waarnaar hij trachtte, gedreven door zijn gevoel evenzeer als door zijn verstand en blijkbaar het eerst en het meest door zijn gevoel: de ‘volledige harmonische ontwikkeling van onze volkskracht’ om aldus, binnen het bestaande raam van België, ‘voor ons volk het groots verleden aan een schitterende toekomst te snoeren’.

Max LAMBERTY