De Vlaamse Gids. Jaargang 33

[p. 401]

Ferreira de Castro

EEN vijftiger van middelmatige gestalte. Zwart haar, gebronsde huid. Zangerige stem. Het voorkomen van een Grande. Een en al vriendelijkheid. Zeer bescheiden, om niet te zeggen schuchter. Zó is Ferreira de Castro, de grootmeester van de hedendaagse Portugese letterkunde.

Hij werd in een zéér arm gezin geboren op 24 Mei 1898, te Ossela, in Noord-Portugal. Later zal hij de sociale toestanden van de omgeving, waarin hij zijn kinderjaren doorbracht, schilderen in een meesterlijke roman ‘Terra Fria’ (Koude Grond).

Toen hij twaalf en een half jaar oud was week hij, door ellende gedreven, uit naar Brazilië. Een landgenoot had hem geschreven dat hij voor hem zou zorgen. Maar de man was arm, en om zich van de knaap te ontdoen plaatste hij hem in een rubberontginning. Ferreira was nog goen dertien jaar oud toen hij in het hartje van het oerwoud belandde. Zijn gestel bleek echter niet bestand tegen het harde leven in de groene hel die hij beschreven heeft in ‘A Selva’. Hij kreeg een baantje bij de administratie der onderneming. Na drie jaar ontvluchtte hij de wildernis en bereikte Belem, waar honger en gebrek hem wachtten: hij werkte er mee aan verscheidene plaatselijke krantjes, die hem niet betaalden...

In 1919 keerde hij terug naar zijn vaderland. Zijn naam was er nog onbekend, hij moest er een nieuw leven beginnen. Hij geraakte onder de invloed van de vooruitstrevende geestesstromingen. Inzake letterkunde zocht hij naar een nieuwe formule, doch omstreeks 1927 kwam hij tot het besef dat hij in zijn pogen gefaald had, en dat hij nooit iets van waarde zou voortbrengen indien hij zich niet tot de mens van vlees en bloed en tot de levende werkelijkheid keerde.

In 1928 verscheen zijn roman ‘Emigrantes’, die de aandacht op hem vestigde en een bijval zonder weerga genoot. Dat boek kwam als een donderslag die Portugal deed begrijpen wat zijn letterkunde zou kunnen worden als de kunstenaars hun onderwerpen opdiepten uit het leven en de dromen van hun volk. ‘A Selva’ - dat boek werd in veertien talen vertaald; in Nederland verscheen het onder de titel ‘De Paradijs Plantage’ - kwam kort nadien die eerste indruk bevestigen. ‘A Selva’ had eveneens groot succes in Brazilië, waar het de literatuur, die totnogtoe uitsluitend kleinburgerlijke en liefdesromans geleverd had, In nieuwe banen stuwde.

Ferreira de Castro had zijn waarheid ontdekt en de ongekunstelde toon gevonden die hem bij het behandelen van aan het volk ontleende onderwerpen een breed gehoor zou verzekeren.

‘Er zijn zeer zeker schone en waardevolle boeken zonder sociale strekking geschreven, zegt hij, maar mijns inziens moet de kunstenaar de gaven, die hij

[p. 402]

van de natuur kreeg, ten behoeve van de mensheid aanwenden. Een schrijver, die de naam van schrijver waardig is, mag de vraagstukken, die zijn eigen leven en dat van de gemeenschap beheersen, niet over het hoofd zien. In Portugal slaan talrijke dichters en romanschrijvers die nieuwe weg in: de jongeren hebben hun plicht jegens de mensheid begrepen’. Zijn bescheidenheid echter verbiedt hem hieraan toe te voegen, dat hij de baanbreker van die nieuwe stroming is.

Op ‘Emigrantes’, ‘Terra Fria’ en ‘A Selva’ volgden andere waardevolle boeken, namelijk ‘Eternidade’, een roman vol dramatiek en ontroerende poëzie, een volmaakt kunstwerk waarin de auteur de mens tegenover het raadsel van de dood plaatst, en ‘A Tempestado’, de tragedie van een door intiem leed gebroken mens met de velerlei contrasten tussen de grootheid der menselijke smart en de bekrompenheid der kleine zielen.

Ferreira de Castro smaakt slechts echte, diepe vreugde in zijn onbekend geboortedorp, en toch is hij een onvermoeibaar reiziger die alle landen van Europa kent als niet één, en niet zo lang geleden een reis om de wereld maakte. Zijn ervaringen en indrukken heeft hij te boek gesteld in ‘Pequenos Mundos’ (Kleine Werelden) en ‘A Volta ao Mundo’ (Een Reis om de Wereld).

Castro's werken getuigen van tederheid voor de geringen en de ongelukkigen, van diepe menselijkheid en onkreukbare waarheidsliefde, van scherp psychologisch doorzicht. Hij haalt feiten aan zonder ze te commenteren opdat ze zelf tot zijn lezers zullen spreken; hij bestrijdt de maatschappelijke onrechtvaardigheden, doch vervalt nooit in goedkope rhetoriek. Zijn eenvoudige schrijftrant boeit de lezer onweerstaanbaar. Hij toont ons in zijn werken het diepe en het eeuwige in de mens van hier en elders, van nu en altijd.

L. ROELANDT