De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 279]

Kamiel van Baelen

NA de bevrijding werd Van Baeien's uitzonderlijk talent door bijna alle critici erkend. Zijn leven was kort, maar het was een schoon, een groot, een vruchtbaar leven. Gelukkig hebben wij het werk dat hij ons geschonken heeft. Dit oeuvre is niet omvangrijk, doch beteekenisvol en van fundamenteel belang. In 1942 verscheen ‘Be oude Symphonie van ons Hart’ dat in 1941- 42 werd geschreven en in 1943 ‘Een Mensch op den Weg’ dat in 1939-40 werd uitgewerkt. Eerlang verschijnt nog het derde en laatste boek van zijn hand: ‘Be gebroken Melodie’.

‘De oude Symphonie van ons Hart’ is een roman, dien wij moeilijk bij een bepaald genre van de Vlaamsche literatuur kunnen classeeren. Het is fantastisch, zonder wansmakelijk en levensvreemd te zijn; realistisch, zonder brutaalweg feiten ten toon te spreiden; een boek van hoogere abstractie, zonder nochtans gewone logica uit te spinnen.

Van Baelen stelt in dezen roman den mensch voor als een stukje stof en een stukje van God. De substantie is verwerkt op een zeer modern plan. De indeeling, de constructie, de situeering, de interpretatie breken met een stijf conventionalisme.

Van Baelen beschrijft een normalen mensch (in tegenstelling met vele andere auteurs, belust op de meest extra-vagante types uit een psychopathologische verzameling), gehukt onder materieele beslommeringen en hongerend naar hoogere idealen.

Wij zouden dit werk een satire op het leven durven noemen omdat Van Baelen, scherp-hekelend, elke hoop, elke verwachting als een preludium van de ontgoocheling en de teleurstelling laat klinken. En toch getuigt dit boek met zijn naargeestige en drukkende bitterheid van geen deprimeerend pessimisme, omdat het de ‘juiste’ projectie is van het ‘ware’ leven in een ‘reëel’ milieu.

Evenals de Fransche existentialistische romanciers laat hij zijn held tot de wanhoop komen. Deze wanhoop doet hem tot zelfmoord besluiten. Doch op het fataal oogenblik weet een chirurg de zelfmoordpoging te verijdelen En hier begint de ‘roman’: de held zal achtereenvolgens met verschillende harten het geluk trachten te verwerven. Hij krijgt beurtelings het hart van een groot-financier, een zwerver, een doctor in de wijsbegeerte, een krankzinnige, een losbol... en 't laatste krijgt hij er een van chroomstaal (dit wordt zijn dood: het spiritueele kan onmogelijk enkel door het materieele bepaald worden). Deze verschillende harten worden het middel om telkens den mensch in zijn zoeken naar het geluk uit een ander standpunt te bekijken. De groote synthese, het geluk, zien wij hier in een verrassende complexiteit gesteld. Ligt het geluk in fictie, droom, roes, beschouwing, ontworstelen aan stof of geest, atheïsme of theïsme, huwelijk, vrij-liefde-leven, verzaken, levensaan-

[p. 280]

vaarding, mystiek, ongedifferentieerd uitleven in de natuur? Schrijver brengt geen positier antwoord, maar onbewust gaat de lezer die verschillende punten voor zich zelf verwerken. In deze schematische diversiteit ziet men de overweldigende omvangrijkheid van het groot probleem. En uit deze diversiteit kan men nu deducties maken voor een strikt persoonlijke levensbeschouwing.

De praemissen van zijn tweede werk, ‘Een Mensch op den weg’ laten zich weerom resumeeren tot een strict ethisch motief, dat op allegorische wijze is uitgebeeld. Van Baeren scheen wel een zeer bijzondere voorheide te hebben voor de anegorie. Elke menschelijke daad, zelfs de meest onbenullige, kreeg door zijn vizie en zijn bezieling een hoogere symbolische beteekenis.

Het onderwerp van het boek kan als volgt samengevat worden: een mensch (Ludo) gaat zijn weg. Aan een tweesprong van het leven vervoegt hij zich bij de bezinning (Viator). Alles lijkt volmaakt in orde, doch de twijfel (Thomas) daagt op en verleidt hem.

Het ideëel gebinte van het boek is geschraagd door een christelijke moraliteit: verantwoording der levensdaden aan het opperwezen. Bezinning is bestemming van den mensch. Het aanvaarden der bezinning is lastig, maar noodzakelijk: de zorgeloosheid valt van den mensch af.

Dit is het secundair uitgangspunt van den schrijver, een waarheid die hij impliciet en expliciet in den verderen uitbouw van zijn boek zal verwerken

In dit verband raakt de auteur bijna alle menschelijke problemen aan en het is het behandelen daarvan dat het boek zoo aantrekkelijk maakt en tot een geestelijk avontuur herschept, niet zoozeer om de problemen zelf, maar wel omdat ze door den auteur zoo innig verbonden worden met het leven van zijn romanfiguren. Deze overlast aan problemen doet hem soms zwaar op de hand lijken. En dat is juist het paradoxale van zijn persoonlijkheid: naast zijn ingewortelden ernst behield hij een gevoel, ja zelfs een zeer scherp ontwikkelden zin voor humor en sarcasme. Hierin schuilt zijn merkwaardige originaliteit: het vinden van een subtiele levensechte combinatie tusschen gevoel en ‘brains’ eenerzijds, ernst en humor anderzijds. Waar er in de Vlaamsche literatuur voorheen afzonderlijke tendenzen tot humoresken, psychologische analyse, geestelijke verdieping, e.d. bestonden, komt hem, als jongere, de eer toe deze tendenzen tot een geheel van levende kunst of kunst uit het breede leven te hebben verwoord.

In dit boek doet hij den mensch onvoorwaardelijk kiezen tusschen de twee levensuitersten: het extremistisch spiritualisme en het materialistisch scepticisme. Tusschen die twee antipoden zoekt de mensch naar evenwicht.

Van Baelen heeft zijn symphonie gecomponeerd. Zijn melodie werd, helaas, gebroken, doch de echo van zijn oeuvre zal helpen om de composities van de jonge literatoren een grootmenschelijken en universeelen klank bij te zetten.

Rik LANCKROCK