De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 269]

Vaderland en koncentratiekamp

Voor Myriam en Marcus Katz; ter nagedachtenis van hun zoon, te Birkenau in 1942 vergast.

TOT dieren verlaagd, tot beesten vernederd, hokten wij samen in beestenwagens, krepeerden we. Onophoudelijk werden we van België uit, naar moordkampen in Opper-Silezië, Zuid-Oostenrijk, Noord-Duitschland, en ten slotte naar Bergen-Belsen gevoerd. Wij waren de eersten om te walgen van de weerzinwekkende wangedrochten die we waren geworden. Het denkende brein werd een vormelooze brei; en we kenden slechts één stage obsessie: ETEN, ETEN, om 't even wat, om 't even hoe.

Soms echter, in zeldzame oogenblikken, vluchtten we voor onze vieze tronies en voor ons dierlijk leven, om ons even terug op te menschen (als ik dit neologisme mag bezigen).

Onder de koperovergoten wolken van het Poolsche platteland als aan de zonnige oevers van den hyalijnen Donau, lijk in de ziltige schuilkelders van het platgebrande Hannover herinnerden wij ons, als in een bedwelmenden droom, het verre vaderland.

Een vaderland is noch een ijdel woord noch een loos begrip. Misschien is het dat in natiën door willekeurige verdragen in het leven geroepen en van meet af tot verdwijnen gedoemd. Deze beteekenis is waarschijnlijk ook van toepassing in stiefmoederlijke staten die niets willen afweten van een natuurrecht op leven: de overheden negeeren er dat de mensch slechts zijn eigen meester is, de hoedanigheden der inboorlingen worden er ingedeeld in blondharigheid en in kromneuzigheid. Maar sociale, economische, politieke ademha- lingsorganen, dat bezitten zij, en wel bij de vleet: het zijn de donkere norren en de tallooze uitroeiingskampen.

Voor de gebieden echter die kunnen bogen op een duizendjarigen ontwikkelingsgang van hun geschiedenis, voor die streken die prat gaan op een roemrijk verleden, en op een verzekerde toekomst - daar heeft het vaderland ook een heel anderen zin.

Want daar, daar maakt het vaderland deel uit van den mensch, het gaat schuil in zijn lichaam, het tikt op het ritme van zijn hart, het klopt naar het slaan van zijn polsen, het vervloeit in zijn bloed. Zoo een vaderland missen of ontberen is dan ook een ziekte, een kwaal, een wee - het is heim-wee.

Wij die meer dan het leven zijn, wij die de Herrijzing zelve zijn - wij hadden geen nevelachtig, geen zwijmelachtig vaderland; wij bezaten een schat, een ongeëvenaarden, een kostbaren, een onschatbaren schat. Onze door slagen gebroken vingers knelden hem vast in onze lillende harten en in onze door pijn en lijden rein gezengde zielen. De bruin-bronstige beulen konden ons wel nauwkeurig aftasten: hun van onschuldig bloed druipende klauwen konden den schat niet opdelven.

[p. 270]

Het vaderland was steeds aanwezig in die vunzige fabriek, onder de gore fraisemachines en achter de smeerachtige draaimachines waar we dag in dag uit, twaalf uren lang doorzwoegden, en ons dan ook doodzwoegden.

Maar 's nachts op onze vieze stroozakken, ondanks het bikken van allerlei ongedierte, speelde een gelukkige glimlach om onze bloedlooze lippen. Want het vaderland dat overdag, voor ons een tastbare werkelijkheid was geweest lijk het bacillenrijke soepwater waarmede men ons drenkte en de ongetelde stokslagen waarmede men ons voedde - het zoo verre en toch zoo naë vaderland werd in onzen droom een hartelijk, een meevoelend, een meewarend ideaal, lijk de blijvende herinnering aan de jonge vrouw met het mooie gitzwarte haar en met de diepe donkere oogen, die u eeuwige trouw had gezworen en wier tooverbeeld u nooit verliet.

In de sombere uren van dit onmenschelijk leven, zonder medelijden, zonder vreugde verzetten zich al onze krachten om niet heelemaal in den rottenden poel onder te dompelen. Maar hoe dikwijls hebben we niet dan gesproken van de welige Vlaanders, van de loome Leie, en van dien mooien Meidag toen daar zooveel jong bloed van onze beste kameraden werd gestort, nutteloos en schuldeloos; hoe dikwijls hebben we niet gedacht aan het bourgeoise Antwerpen met zijn duizenden diamanten en zijn schoon-stroomende Schelde; aan het vorstelijke Brabant waar koren en rogge, haver en suiker eindelooze landouwen vergulden en verrijken; hoe dikwijls herinnerden we ons niet het koninklijke Brussel met zijn naar het Kruis rijzende Stiftkerk met zijn Gerechtshof dat een Hammurapi waardig had gevonden, met zijn Universiteit waar de vrijheid het eenig onomstreden dogma is; Leuven met zijn scheef loopende straten en zijn sombere steegjes waar de Galileeër zich thuis voelt omdat het huis des armen het huis Gods is; hoe vaak hebben we niet gedroomd van het noeste en ijverige Walenland, van het bruisende en broeiende Charleroi met zijn laaiende hoogovens, van den mooien Maasstroom waarin het gemartelde Luik zich eeuwig spiegelt; en ontwaarden we niet daar de mulle duinen waar een wilde wind u het gezicht striemt? en zagen we niet daar de ruige en norsche Ardennen waar de natuur zelve haar rust komt vinden?

De prikkeldraad kon ons wel den terugkeer beletten naar die lage landen bij de zee waar sinds duizenden jaren een arbeidend volk geliefd, geloofd en geleefd heeft. Het vaderland echter gedijde in ons, welde in ons op, lijk een brak water, om ongehinderd, tot ons te kunnen komen.

Het kwam tot ons toen de dikbuidelige Duitscher over 14-18, over Gent en over zijn ‘bom-de-vrittes’ wauwelde; het kwam tot ons in de kolommen van de door ons in het geniep gelezen ‘Oberschlesische Zeitung’; wij zagen het in een essay over den te jong gestorven Fritz van den Berghe dat we daar ergens in een oud verfrommeld weekblad hadden gevonden; het kwam tot ons in de zoogezegde vrije (?) Vlaamsche kranten die weggevoerde arbeiders ons overhandigden - en waarin een bent pezewevende petieterige penneridders die alles dorsten en alles durfden, de plak zwaaiden.

[p. 271]

Het vaderland was bij ons den 10n Mei, en den 11den Juli, den 21sten Juli, en den 3en September.

Dan herdachten we stil en ingetogen, in het onwrikbaar geloof van onze ontvezelde harten, ons bloedend land. Het had niets anders gewild en verlangd dan zijn eigen leven te mogen leven, te midden van den weerklank zijner zangen, te midden van het geprevel zijner gebeden. Een meedoogenlooze vijand was op hem losgestormd. De dreumesen gingen aan het gillen, de ruggen gingen gekromd, het haar werd sneeuwwit, bloed sijpelde, tranen biggelden, rouw, ellende en dood vierden hoogtij. Maar voor minder dan dertig gedevalueerde zilverlingen had Judas het aangedurfd het makelooze heiligdom van een onschuldig-lijdend land te bezwadderen en te bevuilen.

*_**

Ons land is niet schoon omdat wij ervoor geleden hebben en ervoor gestorven zijn; maar wij hebben ervoor geleefd, wij hebben ervoor geleden en wij zijn ervoor gestorven, juist, en enkel, omdat het voor ons schoon, zacht, edel en goed was.

Honderd en vijftien jaar geleden, toen ons nationaal bestaan nog gewikt en gewogen werd, heeft onze grondwet van onze gezagdragers hechte vertegenwoordigers van het volk gemaakt. Ten eeuwigen dage heeft zij dan de vrijheid afgekondigd, de vrijheid van het geweten en de vrijheid van den godsdienst, de vrijheid van het recht en de vrijheid van de pers, - grondleggende vrijheden waarop het land zich vredig heeft kunnen uitbouwen.

Het staatsburgerlijk stambewustzijn dat ons eigen is is slechts denkbaar, is enkel levensvatbaar in een ongeschonden grondgebied, in een onafhankelijken staat, en in een al-omvattende vrijheid.

Al de vreemde bezettingen die we moesten verdragen, al de pogingen tot inpalming en tot naasting die we moesten verkroppen, hebben nooit kunnen beletten dat we, door een stagen en zekeren ontwikkelingsgang dàt worden wat we nu zijn: staatsburgers die vrij zijn, die vrij willen blijven, die vrij kunnen blijven in een vrij, on-afhankelijk en democratisch gemeenebest.

En, omdat we zoo onszelven zijn. kunnen we ook ons lot als mensch dragen, onbevreesd en onbevangen, eenvoudigweg omdat we Belgen zijn, omdat we trachten te leven lijk Belgen, omdat we willen en ook omdat we toch zoo goed en zoo schoon kunnen leven lijk Belgen, hoopvol en eervol.

Uit de heidenterpen herrijzen de duizenden dooden. Uit de gaskamers walmt de heilige assche op.

Mèt de dooden en mèt de levenden, hand in hand en schouder aan schouder, leggen de herrezenen de plechtige gelofte af dat, als het moest, zij nogmaals zouden kunnen leven, en sterven, voor de Broederlijkheid en voor de Vrijheid, voor het Recht en voor den Vrede.

Juni 1945.

Marcel MARINOWER