De Vlaamsche Gids. Jaargang 26

[p. t.o. 193]

Maurits Sabbe met verlof te Zoersel in de Kempen, naar een onuitgegeven photo.

[p. 193]

In Memoriam Maurits Sabbe

Weer is ‘De Vlaamsche Gids’ in rouw gedompeld!

Maurits Sabbe, de geestelijke mentor, de bezieler van ons tijdschrift, is heengegaan. Op Zaterdag, 12 Februari 1938, in den vroegen ochtend, bezweek hij aan de kwaal, waartegen hij reeds lang worstelde en die hij zoo vaak door een uiterste spanning van zijn wilskracht te bedwingen wist, wanneer de dienst van de gemeenschap hem opeischte.

In het eerste nummer van dezen, onzen zes en twintigsten jaargang, schreef hij nog een jubelartikel, waarin hij in korte trekken de geschiedenis van den ‘Vlaamschen Gids’ schetste: een geschiedenis, waarin hij bijna voortdurend de rol van animator te vervullen had. Ieders verdiensten wist hij in dit overzicht, met den feestelijken titel, ‘Een zilverbloem aan 't knoopsgat’, op hun juiste waarde te schatten. Alleen over wat hij zelf deed, opdat, ook in de moeilijkste omstandigheden, het Vlaamsche liberalisme zijn orgaan bewaren zou, repte hij, de zeer bescheidene, met geen enkel woord! Toen we deze leemte vaststelden, konden we niet vermoeden, dat ons zoo spoedig - nauwelijks een paar maand later - de taak zou te beurt vallen dit tekort aan te vullen...

Toen in 1904 het ‘Tijdschrift van het Willemsfonds’ ophield te verschijnen, besefte wellicht niemand zoo sterk als de jonge Sabbe, welk een verlies dit beteekende voor de Vlaamsche vrijzinnigen. Ook drong hij aan bij zijn oud-professor Paul Fredericq, wiens nagedachtenis hij in 1920 zijn ‘Kwartet der Jacobijnen’ wijden zou, en ook bij Max Rooses, dat zij, de invloedrijke voormannen van het liberale flamingantisme, een

[p. 194]

nieuw tijdschrift stichten zouden. En op een morgen kreeg hij van uit Spanje een bericht van Fredericq, die samen met Rooses op reis was en hem meldde, dat ‘De Vlaamsche Gids’ er komen ging.

Reeds in het eerste nummer van het tijdschrift verscheen Maurits Sabbe's naam onder een typisch-Brugsche novelle; ‘Een Schutsgeest,’ die later in Flandria's Novellenbibliotheek werd overgedrukt. In 1906, in den tweeden jaargang, werd zijn meesterlijk verhaal ‘De Filosoof van 't Sashuis’, afgedrukt. Later gaf hij nog ‘Philemon's Dans om de Bruid’ en een fragment uit zijn roman ‘De Nood der Bariseeles.’ Van 1905 tot 1923 besprak hij regelmatig de nieuw verschenen Nederlandsche boeken. De verzameling van zijn ‘kronieken’ zou een waardevolle bijdrage vormen tot de ontwikkelingsgeschiedenis van onze moderne letteren.

Sedert 1906 maakte Sabbe deel uit van den redactieraad, waarin zijn rol steeds gewichtiger werd. Hij heeft ons tijdschrift na den oorlog terug opgericht. Sinds 1922 heeft hij zonder versagen gezwoegd om de levenskracht en ook het litterair peil van den ‘Vlaamschen Gids’ te verhoogen. Zijn taai geduld, zijn milde overredingskracht, zijn zachte doortastendheid is het te danken, dat ons orgaan niet als zooveel andere Vlaamsche periodieken in den nood der tijden een roemloos einde heeft gevonden.

Wat ‘De Vlaamsche Gids’ zijn moet - wat hij ook blijven zal - we hebben het vele malen uit Sabbes mond gehoord. Hij wenschte, dat ons tijdschrift, hoewel het voor alle eerlijke andersdenkenden moest openstaan, wezen zou de tolk van de vrijzinnige Vlaamsche gemeenschap, die haar volledige rechten veroveren wil binnen de grenzen van een eendrachtig democratisch België. Met welke bedaarde logica hij deze opvatting toepassen kon, bewees hij duidelijk wanneer hij in het Januarinummer van dezen jaargang, met de hem kenmerkende kalme vastberadenheid, die wars bleef van groote woorden en holle dreigementen, opkwam voor geheel zelfstandige Vlaamsche wetenschappelijke academiën.

Dit opstel heeft voor ons een zeer bijzondere bediedenis. De daadkracht waarvan het getuigt moet ook allen bezielen, die, na hem, zijn levenswerk, zijn ‘Vlaamschen Gids’, zullen te leiden hebben langs de klippen van veel moeilijkheden, die ze nu moeten

[p. 195]

omzeilen zonder zijn wijzen raad en zijn stille, maar toch zoo doelbewuste krachtdadigheid!

_**_*

Maurits Sabbe's uitzonderlijke verdiensten als schrijver en als geleerde hoeven we hier niet meer in het licht te stellen; zijn naam heeft recht op een eereplaats in de geschiedenis van onze moderne letteren. Als kunstenaar van het woord heeft hij een zeer eigen beteekenis. Alhoewel hij als schrijver naar voren trad in een tijd, dat dichters en prozaïsten zich van lieverlede terugtrokken in de eenzaamheid van een naar zij meenden aristocratische levensziening, bleef Maurits Sabbe, die, beter dan wie ook onder zijn tijdgenooten, de grootheid en ook de zwakheden van zijn litteraire voorgangers kende, de traditie van vorige vertellersgeslachten in eere houden. Hij wenschte gelezen en begrepen te worden door het volk, aan wiens verheffing hij arbeiden wilde. Hij mocht schitterend slagen in zijn opzet. En dat belette hem niet enkele meesterwerken te schrijven als ‘Een Mei van Vroomheid’, ‘Het Kwartet der Jacobijnen’, ‘Het pastoorke van Schaerdyke’ en ook het tooneelspel ‘Caritate’, waarin een veredelde geesteshouding zegeviert in de sprankeling van een verfijnden humor, die de bloesem is van een teere, zonnig-optimistische gevoeligheid.

Langen tijd beschouwde de kritiek Sabbe als een gemoedelijk Brugsch verteller. Hij was echter zóóveel méér. Vooral in de werken van zijn rijpere periode, in ‘Het Kwartet der Jacobijnen’ en in ‘Het Pastoorken van Schaerdyke’ deed hij zich gelden als een met Horatiaansche wijsheid toegerust humanist, die voor zich zelven het ‘carpe diem’ van den ouden dichter op geheel persoonlijke wijze toepaste en in het leven rondom hem slechts aandacht overhad voor het schoone en het edele, alsof hij aldus zijn vertrouwen in de goedheid van den mensch nog versterken wilde.

Sabbe was de verpersoonlijking van het wijsgeerig liberalisme, dat alles begrijpen wil, tegenover geen enkel eerlijk geloof een botte ontkenning stelt, de verdraagzaamheid als opperste deugd huldigt en steeds zoekend is naar de waarheid buiten elk verband met den voorbijgaanden schijn.

[p. 196]

Het was ook deze zin voor objectiviteit welke Sabbe bezielde, wanneer hij, met de geestdrift van den dichter, zijn wetenschappelijk werk ondernam, waarvan hij de resultaten verzamelde in de meesterlijke studies, die getiteld zijn: ‘Brabant in 't Verweer’, ‘In het Plantijnsche Huis’, ‘De Moretussen en hun Kring’, ‘Antwerpsche Druckerije’ en voorál ‘De Meesters van den gulden Passer’ - een boek, dat hij schreef in de laatste maanden van zijn leven, toen de ziekte zijn lichaam reeds geheel had ondermijnd!...

Is het wel noodig voor de lezers van dit tijdschrift den nadruk te leggen op de buitengewone waarde van de tallooze en naar hun aard uiteenloopende geschriften van Sabbe, die niet alleen de gevoeligste was onder onze grootste prozaïsten en onze voornaamste kultuurhistoricus, doch die tevens een eereplaats bekleedde onder onze litteraire critici, onze folkloristen, onze musicologen en onze welsprekendste redenaars? Ieder weet ook dat de zeer begaafde zoon van den democratischen Julius Sabbe voor zijn volk in vele omstandigheden geweest is een voorganger, een leeraar en een leider...

Bewonderenswaardig in alle opzichten is Maurits Sabbe's bestaan geweest. Als gewoon mensch onder de menschen deed hij zich niet anders voor dan wanneer hij in het openbaar optrad. Hij verwijlde steeds op de hoogten, waar de lucht zuiver is en diep. Zijn zielenadel leende elk van zijn woorden en daden een onmiskenbare wijding. Waarom zouden we het niet schrijven, dat hij een hoogstaand man was: een der grootste Vlamingen van zijn tijd, een levenwekker en een voorbeeld? Hij besefte dat zelf niet! Hij wenschte niet beschouwd te worden als een van de eersten van zijn geslacht. Hij had maar één enkel verlangen: zoo lang en zoo goed mogelijk te kunnen arbeiden. En tot zijn jongsten dag heeft hij gewerkt. Slechts in den dood vond hij rust.

Nimmer sprak Sabbe veel over den plicht van den intellectueel om zijn volk te dienen. Maar in eenvoud deed hij niet anders... Tot in de allerlaatste uren van zijn leven vond men hem bereid geheel belangloos het beste van zichzelven, zijn geest en zijn gevoel, te offeren voor het welzijn van zijn evenmensch. Niet voortdurend welde hem het woord ‘Vlaanderen’ naar de lippen... En toch had

[p. 197]

hij zijn land lief boven alles, - lief met zijn hart en lief ook met het wikkende en wegende verstand, dat steeds het-beste wil.

In den edelen Maurits Sabbe heeft ‘De Vlaamsche Gids’ zijn hechtsten steun verloren. Met heel Vlaanderen treuren wij om zijn heengaan! Zijn dierbare nagedachtenis zal het voorwerp blijven van onze dankbare vereering...

LODE MONTEYNE.