De Vlaamsche Gids. Jaargang 24

[p. 264]

Skandinaafsche Kroniek

Viksten Albert

In zijn merkwaardig boek ‘Hout’ (vert. N. Boelen Rannelft. N.V. Wereldbibliotheek, Amsterdam; geb. f 2,25) schildert Albert Viksten ons een bedrijf, dat hier in ons land onbekend is, nl. het boschbedrijf. Minstens de twee derden van Zweden is wildernis. Het woud maakt een van de economische hoeksteenen van het land uit. De fabrieken rijzen op en in hun razenden honger verslinden zij de natuur als sagadieren uit den modernen tijd, die het geheele boschgebied veroveren. Menschen en rivieren zijn lastdieren van de godin Industria geworden. Allen zitten in haar net, spartelen in angst, met haat, hoop of berusting. Het boek is een hymne aan den strijd tusschen de ontginning en het dichte dennenwoud. In een beeldrijke taal, vol klassieke schoonheid, heeft de schrijver ons de houthakkers en vlotters geschilderd in hun harden strijd om het bestaan, levende ver van de groote verkeerswegen, maar die toch onontbeerlijke schakels zijn in het maatschappelijk leven. Zij zijn uiterlijk grof en brutaal, innerlijk flinke kerels met een warm hart, een geduldig en bescheiden volk, dat niet onnoodig lawaai maakt om de opmerkzaamheid op zich te vestigen, een volk in wiens leven het tragische en het ruw humoristische vaak schering en inslag zijn. Zeker vormen zij de onderste laag van het gebouw dat men de Zweedsche kultuur noemt, maar juist daarom moeten zij ook hun plaats hebben in de literatuur van hun land, want stevige grondvesten zijn er noodig om een gebouw staande te houden.

‘Hout’ is een boek van blijvende waarde, dat we uit ganscher harte aanbevelen.

Hildur Dixelius

Voor velen onder ons kunnen sommige Skandinaafsche romans wel erg braaf lijken. En toch blijven zij ons steeds boeien door den levensernst welke er van uitgaat. Achter elken zin verbergt zich een gedachte; de menschen die er in optreden leven in een soort van sprookjessfeer hun meestal tragisch zieleleven. Een verrassing voor ons is dan ook het verschijnen van ‘Sara Alelia’ door Hildur

[p. 265]

Dixelius (vert. Anne-Marie des Courtis; Edit. Je Sers, Rue Madame, Paris; fr. 15).

Een paar jaren geleden verscheen van deze schrijfster in Nederlandsche vertaling ‘De Pleegkinderen’, een prachtig boek, waarin we een kijk krijgen op al het heerlijke dat er nog ligt op den bodem van de door het Noodlot gepijnigde menschenzielen. Het is de geschiedenis van Johan, neef en pleegzoon van den predikant en van Elin, de dochter van dominee's overleden vrouw, uit haar eerste huwelijk. Stil en bitter is de strijd, die gestreden wordt tusschen Johan en den dominee, die elk gevoel van toenadering van Johan tot Elin tracht te verstikken. In een oogenblik van woede doodt Johan onwillens zijn pleegvader. Aan een ongeluk wordt geloofd. Johan huwt Elin. Er komt een kind dat een moedervlek heeft juist op de plaats waar Johan den doodelijken slag toebracht. Het Geweten spreekt: raak mij niet aan met uwe hand, want dan blijf ik niet langer rein. Nadat Johan dit kind is gaan haten, werpt hij zich in de armen van een vreemde vrouw om ten slotte, door wroeging verteerd, in de gevangenis terecht te komen. Geknakt komt hij terug en sterft. Elin draagt moedig alle levensleed en offert zich op voor de vrouw, die zich tusschen haar en haar man heeft geplaatst. Zij wil eveneens boeten omdat zij meent schuld te hebben aan het tragisch lot van deze menschen: zij heeft nl. het kind van Johan verlangd, vóór zij met hem huwde.

De geschiedenis van Sara Alelia speelt in de jaren tusschen 1798 en 1850 in Lappmarken. Toen ze nog heel jong was, trouwde ze met een ouden predikant. Kort daarna echter werd zij weduwe. Tijdens haar korte huwelijk ging haar liefde naar een jongen man, Lars Magnus, van wien zij een kind verwacht. Zij onderneemt een verren tocht om den vader op te zoeken, maar deze stoot haar van zich af. Nu zal zij naar haar dorp terugkeeren, waar zij in alle eenzaamheid het kind zal opvoeden.

In het leven van deze vrouw komt ook een aan lager wal geraakt hulppredikant, Norenius, een buitengewone figuur, behept met de zonderlingste eigenaardigheden, doch een man met een goed hart en die gansch zijn leven een steun is voor Sara Alelia. Van deze vrouw gaat een wonderbare bekoring uit. Zij heeft invloed op allen, die met haar in betrekking komen en die invloed komt vooral tot uiting in de geschiedenis van haar zoon Erik-Anton en van haar kleinzoon Per Olof, voor wie zich de blind geworden Sara Alelia, gehard door den levensstrijd, nog steeds weet op te offeren.

Het boek is rijk aan vele mooie bladzijden. Noemen we daaronder de geschiedenis van het boerenmeisje Lydia; het huwelijk van Erik-Anton met Angelika; het huwelijk van den

[p. 266]

kleinzoon van Sara Elelia met de jonge weduwe Britha Cathrina en zijn tweede huwelijk met zijn stiefdochter Majken. Daarom alleen reeds neemt het boek in ons hart een bijzondere plaats in.

Gudmundsson Kristmann

IJsland krijgt stilaan ook zijn eigen literatuur en in de laatste jaren zijn reeds enkele namen uit deze verre streek tot ons gekomen.

Buitengewoon populair in Noorwegen is de IJslander Kristmann Gudmundsson (geb. 1902), niet doordat hij bijzonder origineel is in de keuze van zijn stof of zijn kijk op de menschen en op het leven, maar omdat hij een gevoelvol verteller is en menschen en toestanden op aangrijpende wijze weet uit te beelden, al blijft de schrijver wel wat te veel aan de oppervlakte. Hij ziet het leven als stof voor een roman. Er is een gevoelvol rythme in zijn verhalen en hij weet aan de toestanden en aan de menschen in den hoogsten graad leven in te blazen, echter zonder zijn toevlucht te nemen tot buitensporigheden noch verrassingen. In 1926 verscheen ‘De Bruidsjapon’, dat ons het wondere leven op IJsland schildert. ‘Levensmorgen’ (1929) bewijst ons hoe de IJslandsche natuur en het IJslandsche volkskarakter voortdurend een bron zijn voor grootsche schilderingen. Het is het aangrijpend verhaal over het IJslandsche zeemansleven in het midden der vorige eeuw. Het kenmerkt zich door het gedurfde motief, de oorspronkelijkheid in het weergeven der natuur en de vast omlijnde karakterteekening. Men voelt den zwaren polsslag van de aarde en van het water, van het sombere lijden en de verheven levensvreugde. In dit boek behoort de zielestrijd van den jongeling tot de beste gedeelten, al bemerkt men hier ook nog dat Gudmundsson nog niet tot de volle ontplooing van zijn talent gekomen is.

Zoo juist verscheen ook nog van dezen schrijver ‘De Eerste Lente’ (A.W. Bruna & Zn. U.M. Utrecht, ing. 1,90 f, geb. 2,75 f). De jonge zwerver Jon Vidalin komt op de landingsplaats van het kleine visschersdorpje aan. Hij maakt dadelijk den indruk dat hij iemand is die gewoon is zich zelf te helpen. Hij komt in dienst bij koopman Arvid Johnsen, een oud schoolmakker van hem. Nu droomt Jon Vidalin om koopman te worden met dezelfde overgave zooals hij vroeger deed, wanneer hij droomde dat hij eens een door iedereen gevierd beroemd dichter zijn zou. Hier in dit kleine plaatsje hoopt hij haar te vinden, die zijn meisje worden zou en hem eeuwig zou liefhebben. Voortgedreven door een groot verlangen en een verterende onrust, heeft hij reeds vroeg ondervonden dat het koud is in de wereld en het leven dikwijls onverbiddelijk is, te meer daar het leven van dezen droomer te rein is om met het

[p. 267]

wakkere leven van elken dag te kunnen samengaan. Dit maakt hem eenzaam en in die groote eenzaamheid komt met Helga de liefde in zijn leven, waarin meer verdichting en droom is dan werkelijkheid. Doch hiermede ook een tijd van verdriet en van tobben, wanneer de droomer een strijd aanbindt tegen het zinnelijke. Zijn geest, die dichterlijk is, tracht nu de werkelijkheid minder zwaar en somber te maken en zich tegen de hardheid van het leven te verzetten. Opstandigheid en verwarring maken zich ten slotte van hem meester en wanneer voor hen beiden de scheiding komt, voelen de zielen van die twee zich bevrijd en beseffen zij de bovenaardsche schoonheid van een wereld, die we vergeten zijn, maar waar ons verlangen altijd opnieuw naar uitgaat.

Gudmundur Kamban

Gudmundur Kamban is een naam, welke zijn land eer aandoet en onwillekeurig voelt men bewondering voor zijn roman over de IJslandsche bisschopsplaats Skalholt (Op Skalholt. I Ragnheidur's eed. Vert. Dr. Annie Posthumus. Utrecht W. De Haan. ing. f 2,50, geb. f 3,50), welke in de geschiedenis van IJsland eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld heeft, vooral in de 16e eeuw tijdens den strijd tegen de koninklijke kerkregeling onder de regeering van koning Kristiaan III van Denemarken.

De voorbereidingen voor zijn boek hebben den schrijver drie jaar lang in beslag genomen. Hij heeft hiervoor talrijke onuitgegeven manuscripten geraadpleegd, welke zich in de bibliotheken van IJsland, Denemarken, Engeland, Schotland en Nederland (Leiden) bevinden. Zoo is er Kamban ten volle in geslaagd het doel van zijn onderzoek te bereiken, nl. de psycho-historische verheldering van Ragnheidur Brynjolfsdottir's tot nu toe zoo duistere lotgevallen, zonder dat het nochtans in zijn bedoeling ligt een geschiedkundigen roman, in den vollen zin van het woord, te schrijven.

Deze korte, maar dramatische liefdesgeschiedenis is aan de werkelijkheid ontleend. Ragnheidur neemt in het hart van het IJslandsche volk een bijzondere plaats in. De tijd heeft haar een stralenkrans om het hoofd gezet en de traditie heeft heel wat fantasie rond deze tragedie gebracht. Maar de schrijver is van meening dat deze figuur groeit wanneer men, na het raadplegen van authentieke documenten, tot de ontdekking komt dat het eigenlijke in haar niet is de pathos van een heldin, maar het verzet van een jong meisje. Wat er ook toe bijgedragen heeft om den schrijver aan te zetten deze geschiedenis in een lijvigen roman neer te schrijven is het succes geweest van zijn verhandeling over

[p. 268]

Ragnheidur en Dadi in Skirnir van 1929, het tijdschrift van het IJslandsch Letterkundig Genootschap.

Van Skalholt luidt de sage: ‘En God zag uit over het land. En ziet, op deze plek was zon zonder schaduw naar alle kanten.

En God maakte Skalholt tot eerste burcht van zijn kerk op IJsland.’

In de 17e eeuw, wanneer het verhaal begint, heerschte op Skalholt bisschop Bryjolfur Sveinsson, een vrome, maar strenge man, die één en al blinde rechtvaardigheid en onbuigbare wil is. Zijn dochter Ragnheidur heeft haar onbuigbaren trots van haar vader geërfd. In het bisschopshuis verblijven enkele jongelingen, die door den bisschop tot het predikambt worden opgeleid. Een zijner meest geliefde leerlingen, Dadi Halldorsson, heeft hij aangesteld als onderwijzer zijner dochter. Beiden zijn op elkander verliefd, al zal deze liefde niet tot een huwelijk kunnen leiden, want Dadi behoort niet tot haar stand en Ragnheidur werd reeds op zesjarigen leeftijd uitgehuwelijkt aan den rijken Gisli Vigfusson, die thans te Leiden studeert.

Na korten tijd worden er over de verhouding van Ragnheidur en Dadi allerlei lasterpraatjes onder de inwoners van Skalholt verspreid. Ook haar vader zijn de praatjes ter oore gekomen en hij dwingt er zijn dochter toe in de domkerk voor de gemeente den openbaren eed van maagdelijke zuiverheid af te leggen. Ragnheidur legt den eed af. Zij heeft, ter wille van haar vader, deze schande doorleefd. Een groote verbittering is over Ragnheidur gekomen. De vernedering is haar te machtig en nu doet zij datgene, waarvan zij valschelijk beschuldigd werd. In den nacht, na den eed, gaat zij Dadi opzoeken en geeft zij zich aan hem. Tot daar het eerste deel.

Ragnheidur, een teere en fijne studie van het eeuwige vrouwelijke, is de verpersoonlijking van de vrouwen uit de IJslandsche saga's door den strijd van wil tegen wil, een wil die een kwestie van leven is. Het boek boeit ons ook ten zeerste door de beschrijvingen van de zeden, gewoonten, geloof en bijgeloof van de IJslanders in de 17e eeuw.

PIET SCHEPENS.