De Vlaamsche Gids. Jaargang 23

[p. 558]

Tooneelkroniek

Het tooneel beleeft moeilijke tijden. Buiten Engeland en Rusland, is het in alle landen in verval. Maar zooals het er in ons land voorstaat, zal wel nergens elders het geval zijn. Zou er wel één land zijn waar een toestand zooals we thans beleven, zou geduld worden? Officieele schouwburgen die om zoo te zeggen uitsluitend buitenlandsch werk opvoeren, - de langzame, geleidelijke opbouw van een eigen repertorium belemmerd, gefnuikt. Het is dan ook te begrijpen dat de weinige tooneelwerken die hier nog verschijnen, uitsluitend geschreven zijn voor de tooneelvereenigingen, het liefhebberstooneel, al verkeert ook dit in een weinig benijdenswaardigen toestand. De afschaffing van het ‘premiestelsel’, - dat, met al zijn gebreken, toch enorm veel gedaan heeft voor het instandhouden van de belangstelling in het tooneel, en de vereenigingen hielp om in het leven te blijven, - heeft mede den benarden toestand bewerkt waarin thans onze liefhebberij verkeert. Indien niet in afzienbaren tijd, van regeeringszijde iets gedaan wordt om een nieuwen vorm van aanmoediging en steun te vinden voor het liefhebberstooneel, dan zullen de vereenigingen stilaan verdwijnen, en de alles overheerschende sportmanie zal op heel de lijn triomfeeren.

Onder de jongere tooneelschrijvers die in den laatsten tijd succes mochten boeken in de tooneelvereenigingen, zijn te vermelden F.J. Kemp en Leo Hens.

Van Kemp, wiens stuk: Het deftige dorp reeds een heel reeksje opvoeringen mocht beleven, verschenen bij Jos. Janssens te Antwerpen, drie eenakters: Pas getrouwd, Janske's vader en Het Sas. Zonder het eens te kunnen zijn met den buitengewonen lof van Theo Op de Beeck in zijn Inleidend Woord voor dezen bundel, hebben we wel waardeering voor de kwaliteiten waarvan de heer Kemp blijk geeft in deze nieuwe werkjes. Pas getrouwd is het minste van de drie: onecht, zonder beteekenis. Het komische genre is niets voor dezen auteur. Janske's vader is een geschiedenis die doet denken aan het meesterlijke ‘Poil de carotte’ van Jules Renard. Met dit gegeven was iets te doen, doch de uitwerking gaat niet diep genoeg en wordt niet konsekwent volgehouden. De schrijver heeft voor een goed einde, een happy-end, willen zorgen,

[p. 559]

en heeft daarvoor het dramatische conflict verwaterd: een in den beginne goed geteekend figuur als de stiefmoeder wordt onwaarschijnlijk aan het slot, daar haar ‘bekeering’ psychologisch niet gemotiveerd is. Het derde stukje, Het Sas, lijkt ons meer een verhaal in tooneelvorm, tragisch, doch niet dramatisch. Dit faitdivers kan bij opvoering wel succes hebben, mits goed gëinsceneerd te worden. De milieu-teekening is interessant en de dialogen kort en bondig.

Leo Hens schrijft tendenzwerk, met een sociale strekking. In De Werkloozenschool, een schrijnend tijdsbeeld, of, beter, de charge er van, teekent hij een van die scholen waar werkloozen onderricht krijgen. De dialogen zijn symptomatisch voor de revolutionnaire stemming die heerscht bij de werkloozen, maar het gegeven is zeer eenzijdig uitgewerkt. Het spel in twee bedrijven: Brood! is, als tooneel, veel sterker. De inhoud: een industrieel, om aan zijn vrouw een nieuwen bontmantel te bezorgen, bezuinigt op zijn personeel. Zoo dankt hij ook een werkman af, die reeds 49 jaar in de fabriek werkzaam is, met het gevolg dat het ventje, in zijn wanhoop, zich door zijn machine laat vermorzelen. Er is in dit wrange stuk met zijn forsche dialogen, iets dat aan Heyermans doet denken. Het effekt zou nog sterker geweest zijn indien de bontmantel niet voor de vrouw, doch voor de maitresse van den industrieel had moeten dienen... Beide stukjes werden uitgegeven door Jos. Janssens te Antwerpen.

Met nog steeds frisschen moed zet Lode Scheltjens de ondankbare taak voort om in ons land tooneelstukken te schrijven. In zijn laatste werk: De Salonboerin, uitgave Jos. Janssens, heeft hij, na Van Peene en Monet, zich laten inspireeren door het thema van Het geluk van rijk te zijn, van Conscience. Men vindt er sommige figuren van het verhaal in terug. Maar het verloop is anders. De gesprekken zijn doorgaans natuurlijk, vlot en levendig, de figuren karikaturaal geschetst, doch de handeling gaat te traag vooruit, is vaak slepend. Dit stuk zou b.v. uitstekend geschikt zijn voor het gewone publiek van den Vlaamschen Schouwburg te Brussel.

Gaston Martens behaalde met zijn Paradijsvogels den driejaarlijkschen staatsprijs voor tooneelletterkunde. (Uitg. Jos. Vermaut, Kortrijk). Dit ‘vroolijk mirakelspel’ in drie deelen beteekent, wat den vorm betreft, een nieuwe evolutie in Martens' reeds omvangrijk oeuvre. Doch ditmaal is het geen vernieuwing van binnen-uit, zooals met De Gierigaard het geval was. De auteur heeft, met voorbedachten rade, iets willen schrijven in Teirlinck's trant, wat natuurlijk onzen Hofdraadsheer niet ongevallig zal zijn - welke kunstenaar maakt niet gaarne school! Het genre van Teirlinck is een mode, maar geen zijner volgelingen is er totnogtoe

[p. 560]

in geslaagd het hoofd van de school te evenaren. Allerminst Gaston Martens, wiens natuurtalent zich niet kan plooien naar de eischen van een moderne groote-stadskunst, waarin het cerebrale den voorrang heeft. Zoolang Martens zijn menschen teekent in hun gewone doening, vindt hij gemakkelijk den juisten, den echten toon. Maar wanneer hij het rijk der fantazie wil betreden, schiet hij te kort. Daarom zijn de bedrijven I en III van Paradijsvogels veruit de beste; zijn derde bedrijf is zelfs van het allerbeste dat hij geschreven heeft. Maar het middenpaneel van dit Drieluik à la Teirlinck voldoet niet. Ook in dit stuk, dat feitelijk, langs Teirlinck om, een variante is van Hannele's Hemelvaart, het meesterwerk van Gerhart Hauptmann, vinden we, zooals in de meeste tooneelwerken van Martens, als een der hoofdfiguren den Pallieteriaanschen drinker en saucisseneter terug. Doorgaans zijn de dialogen even echt, even typisch, even kleurig als b.v. de gesprekken in de romans van Buysse. De twee geliefden uit De vertraagde Film zijn bij Martens twee boeren geworden, en in plaats van de verdrinking, komt een ongeval met een auto. Wat de twee geliefden tijdens de enkele minuten in het water als vizioenen in hun geest zien voorbijtrekken, de twee boeren beleven het als vizioenen in de ijlkoorts. Maar - en dat is de eenige fout in het derde bedrijf! - allebei de boeren, die toch zoo zwaar gewond zijn dat men ze voor dood laat liggen, worden in een omzien weer springlevend, terwijl voor het overige heel dit bedrijf uitsluitend realistisch gehouden is.

Albert Van Waasdyck, de bekende Hollandsche tooneelschrijver, heeft met zijn nieuw stuk: De vrouw - 'n raadsel? (uitg. Jos. Janssens, Antwerpen) een zeer interessant zedenspel geleverd, zonder concessies aan een of andere richting, oneindig gedurfder en beter dan de meeste Hollandsche stukken die we in de laatste jaren in de Vlaamsche schouwburgen, te zien kregen. Er zit ten minste een kern in, en het is niet factisch! Twee koppels: Jan Willebrands en z'n vrouw Dora, - Bastiaan en z'n vrouw, de lichtzinnige en paradoksale Loes, alle vier raak geteekend. Bastiaan wordt door z'n vrouw bedrogen, maar merkt er niets van, is perfect gelukkig. Jan daarentegen, die het oprechtste en eerlijkste vrouwtje van de wereld heeft, stoot haar van zich af door een lichtvaardige verdenking. De tegenstelling tusschen de beide vrouwennaturen, de beide grondtypes van vrouwen (zie Liebelei van Schnitzler), is goed volgehouden. Verder krijgen we de tegenstelling tusschen twee zakenlui, August Keller, de ‘vriend’ van Loes, en Van den Hondt, de gentleman, die niet van den nood van Dora wil profiteeren, doch haar onbaatzuchtig ter hulp komt. Goed geschetst is ook de geniepige huiseigenaar Doorenbosch, die loert op de vrouwen van zijn huurders. Van Waasdijck ziet scherp

[p. 561]

de huwelijksverhoudingen van onzen tijd, zegt daarover harde waarheden, die hem als een overtuigd bewonderaar van Ibsen doen kennen. Doch zijn trant is luchtiger. En wat een flinke dialogeering! Alleen lijkt het ons dat bij het ‘componeeren’ het in elkaar verwerken van de motieven niet steeds vlot gegaan is, en er niet steeds voldoende motiveering van de beweegredenen aanwezig is. Zoo kunnen we b.v. niet aannemen dat Dora haar huwelijksleven in gevaar zou brengen om haar lichtzinnigen broer uit de penarie te helpen, ten minste niet op de manier zooals door den schrijver aangegeven. Ook speelt het toeval een te groote rol: in het tweede bedrijf wordt Dora door den huiseigenaar Doorenbosch ‘betrapt’ bij haar eenig bezoek aan Van den Hondt, wat ons gewild voorkomt. Maar ondanks deze fouten, die, met het zwakke derde bedrijf, wijzen op een te kort aan métier, staan we hier voor een werk van beteekenis.

ERNEST W. SCHMIDT.