De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 5]

Inflatie in vroeger Tijden

Wij hebben van 1918 tot 1927 onze munt bestendig in waarde zien dalen. En zoo we ons thans weer in de stabiliteit van den frank mogen verheugen, zien we daarentegen dollar en pond sterling, wier stevigheid benijdenswaardig scheen, op hun beurt een onzeker bestaan leiden. Vóór den oorlog waren dergelijke toestanden ongehoord. De muntvastheid kwam als het normale verschijnsel voor. Weinigen gaven er zich rekenschap van dat men in vroeger eeuwen, en meer bepaaldelijk van de XIII^e tot de XVIII^e, voortdurend in die onzekerheid op muntgebied heeft geleefd, die wij sinds vijftien jaren bijwonen.

Wel is waar verschilt ons geldwezen grondig van het vroegere. Metaalgeld en papiergeld zullen niet tot dezelfde verschijnselen aanleiding geven. Hun tekortkomingen hebben geen gelijkaardige oorzaken. De sociale weerslag echter, die ze verwekken, is nagenoeg identisch. En het loont wel de moeite eens na te gaan in hoeverre de nooden van onze voorouders op dat gebied met de onze gelijkenis vertoonen.

Het ideale ruilmiddel is ongetwijfeld een munt, die steeds dezelfde waarde behoudt. Theoretisch schijnt dit met metaalgeld zonder veel bezwaren voor verwezenlijking vatbaar. Men kan zich voorstellen dat een stuk, van een bepaald gewicht, in een bepaald metaal geslagen, bij alle volkeren en in alle tijden als dusdanig zou gebruikt worden. In dat geval zou de muntgeschiedenis feitelijk tot niets te herleiden zijn. Dat ideaal is evenwel niet bereikt. De muntgeschiedenis is het verhaal van de afwijkingen van dit ideaal, die zich in den loop der tijden opeengestapeld hebben. Zij is een aaneenschakeling van muntziekten.

Vroeger, evenals nu, liepen de groote storingen in het muntwezen geregeld uit op een waardevermindering van het geld, of juister van de munteenheid, en onder meer van de munteenheid die tot basis van de boekhouding diende. Bizonder leerrijk is in

[p. 6]

dit opzicht het voorbeeld van het Fransche geld, omdat zijn daling gedurende zes en een halve eeuw zonder moeite kan gevolgd worden. Het pond tornooise (livre tornois), de Fransche munt bij uitnemendheid, bevatte ten tijde van den H. Lodewijk (1226-1270) voor 18 vooroorlogsche franken aan zilver, in 1360 nog voor 8,70 fr., in 1575 voor 2,60 fr., in 1793 voor 1 fr. In dit laatste jaar werd de frank geslagen, een nieuw geldstuk dat de waarde zou hebben waartoe de livre tournois toen afgedaald was. Tot aan den wereldoorlog is hij aan zichzelf gelijk gebleven. Zijn verder lot is ons bekend. Men lette er nu wel op, dat de lijn. die van de XIII^e eeuw tot 1793 leidt, geen ononderbroken dalende is: er zijn tijden van geleidelijke verzwakking geweest, gevolgd door stabiele perioden, soms zelfs door gedeeltelijk herstel. Maar de dalende richting is overheerschend gebleven.

Waarom nu die chronische verzwakking van de XIII^e tot de XVIII^e eeuw in het teeken van het zuivere metaalgeld, dat toch heel andere voorwaarden kent dan het papiergeld? Van een inflatie als in de huidige ekonomische wereld is geen spraak, dat ligt voor de hand, vermits een dergelijk verschijnsel alleen ontstaat door een uitgifte van papiergeld die niet in verhouding is met de gouddekking. Neen, de vorsten zelf hebben de munteenheid zoo geslagen, dat ze een geleidelijk kleiner gewicht edel metaal bevatte. Verschillende oorzaken hebben daartoe medegewerkt. Enkele woorden uitleg mogen hier volstaan.

Sedert de XIII^e eeuw wordt in West-Europa, naast zilver, ook weer goud aangemunt. Het kostbaarder metaal diende voor de aanzienlijke geldoperaties, onder meer voor den buitenlandschen handel. Deze munt lieten de vorsten liefst ongeschonden: het nationaal prestige in het buitenland legde hier voorzichtigheid op. Het zilvergeld was beter geschikt voor de kleine geldverrichtingen van het dagelijksche leven. Het bleef dan ook de basis van elke boekhouding, wat op sociaal gebied vérstrekkende gevolgen na zich kon sleepen. Zijn rol beperkte zich hoofdzakelijk tot het binnenlandsch verkeer, zoodat de vorst bij machte was het naar goeddunken te wijzigen.

Het muntrecht was een gewichtig bestanddeel van de vorstelijke voorrechten, en een belangrijke bron van inkomsten in een tijd toen er nog geen regelmatige belastingen bestonden.

[p. 7]

De muntheer hield telkens een zeker procent van het in geld omgezet metaal voor zich. Het is duidelijk dat hij er alle belang bij had de in omloop zijnde zilvermunt telkens opnieuw buiten koers te stellen, om ze in zijn munthuizen weer onder een nieuwen vorm te laten slaan. Aldus kon de winst ieder maal herhaald worden.

Een nieuwe uitgifte ging gewoonlijk met een vermindering in gehalte gepaard. De onvolmaakte techniek heeft er het hare toe bijgedragen. Tot in de XVII^e eeuw zou men er niet in slagen stukken van uniform gewicht voort te brengen. De zwaarste exemplaren werden regelmatig door spekulanten ingehouden en omgesmolten. De overige waren dus gemiddeld lichter dan oorspronkelijk voorzien was. Bij een nieuwe uitgifte moest met die vermindering rekening worden gehouden.

Verder leert de ervaring dat het metaal gemakkelijker naar de munthuizen vloeide, wanneer gehalte en gewicht verlaagd werden.

Trotseerde een vorst al deze verleidingen om het ideaal van een standvastige munt te handhaven, dan werd hij gewoonlijk toch tegen wil en dank in deze verderfelijke politiek medegesleept Hij zag zijn goede munt uit den omloop verdrijven door de mededinging van het verzwakte geld der buurstaten. In de middeleeuwen gaf men zich reeds rekenschap van de ekonomische wet, die later ten onrechte aan den XVI^e eeuwschen Engelschen financier Thomas Gresham werd toegeschreven en die aldus luidt: ‘De slechte munt verjaagt de goede.’ Er bleef den benadeelden vorst alleen nog over op zijn beurt tot vermindering van gewicht en gehalte over te gaan.

Muntverzwakking is dus een algemeene strekking in vroegere eeuwen. En hier begint de gelijkenis met de verschijnselen van onzen tijd, met de hedendaagsche inflatie. Evenals nu is de waardevermindering van de munt waarin de boekhouding geschiedt, niet onmiddellijk gevolgd door een aanpassing bij de in gewicht edel metaal (wij zouden zeggen: in goudfranken) uitgedrukte prijzen. Daarin berekend, blijft het leven een tijd lang goedkooper dan in het buitenland. Dit vermindert de produktiekosten van de nijverheid en wakkert deze aan. Een voorbeeld uit onze XIV^e eeuw lichte dit toe. Van 1337 tot 1388 werd de voornaamste Vlaamsche zilvermunt, de groot, herhaaldelijk verzwakt. Trapsgewijze werd het gewicht zuiver zilver

[p. 8]

dat ze bevatte, tot op min dan één vierde van het oorspronkelijke gebracht. Bij een dergelijke verlaging bleven de loonen nominaal aan zich zelf gelijk, maar in verhouding tot een vaste munt bedroegen ze telkens minder. Dank zij de lage produktiekoster verkeerde de met verval bedreigde lakennijverheid in voorwaarden die haar toelieten nog een halve eeuw lang zegevierend het hoofd te bieden aan de buitenlandsche mededinging.

Ik meen echter niet dat men hier met een bewuste ‘inflatie-politiek’ te doen heeft; nooit heeft vóór onzen tijd een regeering een munt verzwakt met de bedoeling de nijverheid er weebovenop te helpen. ‘Geleide inflatie’ op zijn Amerikaansch, kwam niet voor. Maar het uitwerksel is in ieder geval hetzelfde.

Nochtans was het voordeel slechts van tijdelijken aard. De aanpassing bij het buitenlandsche duurtepeil greep ten slotte toch plaats; in de verzwakte rekenmunt uitgedrukt, stegen de prijzen. Toen bleken ook de loonen onvoldoende. Het lag voor de hand dat ook zij dienden verhoogd. Dit lijkt óns ten minste logisch. Wij zijn gewend aan het begrip van een loonschaal; wij zien in dat de vergoeding voor den arbeid in verhouding met het indexcijfer van de levensduurte moet stijgen of dalen. - In de XIV^e eeuw echter tastte men omtrent het wezen van het geld en zijn relatieve waarde nog erg in het duister. Men gaf er zich geen rekenschap van dat de wetgeving in ekonomische zaken slechts een zeer beperkte macht heeft. De vorst waande zich zelf meester over munt en duurte. Een bepaald werk werd door een bepaald loon vergoed, en aan die verhouding mocht niet getornd. Zelfs een schreeuwende nood, door een geweldige prijsstijging veroorzaakt, deed de overheid slechts onwillig van deze houding afwijken. De loonsverhoogingen, in de Vlaamsche lakennijverheid van 1337 tot 1388 toegestaan, waren niet in evenredigheid met de levensduurte. In 1374 eischen de Gentsche lakenwevers lotverbetering; ze berekenen hoeveel ze méér moeten ontvangen, om niet op hun arbeid te verliezen. Zelfs dàt wordt hun niet toegestaan. Misschien was er overdrijving van hun kant, maar erg karig zal het loon hun toch wel zijn toegemeten. In 1367 dreigen de volders van Dendermonde de stad te verlaten, zoo hun geen voldoening geschonken wordt, en in 1423 voegen hun Gentsche klassegenooten de daad bij het woord.

Er is daar heel wat ontevredenheid opgestapeld. Opstandige

[p. 9]

bewegingen, zooals die van 1379-85 onder Filips van Artevelde, Pieter van den Bossche en Frans Ackerman, zijn er uitingen van. De diepe oorzaken van dergelijke troebelen waren tot hiertoe maar al te vaag omschreven.

Niet enkel de handwerkers leden onder de gevolgen der muntverzwakkingen. Ook de grondeigenaars en de schuldeischers werden benadeeld. Wie in 1337 een 1000 pond renten en cijnsen in geld inde, bezat wel is waar in 1388 nominaal nog steeds hetzelfde inkomen, in metaal vertegenwoordigde het echter nog niet één vierde van zijn vroegere waarde en bezat dus ook viermaal minder koopkracht. Nu moet men in het oog houden dat in Vlaanderen bv. de pachten reeds zeer verspreid waren, en de grondeigenaars na afloop er van door geschikte verhooging een deel van hun schade konden herstellen. Toch zal, alles door elkaar genomen, de waardevermindering van de rekenmunt pachters, cijnshouders en schuldenaren begunstigd hebben.

Een verwant verschijnsel treffen we in de XVI^e eeuw aan, wanneer de toevoer van edel metaal uit Amerika (vooral na de ontdekking van de zilvermijnen van Potosi, in 1545) de waarde van het geld geweldig doen slinken. Bij elke dergelijke reeks verschijnselen vermoeden we allerlei verschuivingen van sociale klassen, die we alleen niet op voldoende wijze meten kunnen.

De vorsten hebben wel eens getracht tegen den stroom op te roeien, tot een muntversterking over te gaan, tot iets dat in ons muntwezen met deflatie zou gelijk staan. Merkwaardig is nu weer dat deze bewerking meer praktische bezwaren opleverde, op meer sociale ontevredenheid stuitte dan de muntverzwakking. Zij was even bezwaarlijk als deflatie in onzen tijd.

De verzwakking was geleidelijk gebeurd, de versterking moest, om technische redenen, ineens geschieden. Op een bepaalden dag zou een zekere hoeveelheid metaalgeld bv. slechts één derde van haar vroegere nominale waarde bezitten. Wat eerst 300 pond heette, werd nu 100 pond genoemd. Dit zou geen bezwaar opgeleverd hebben, indien de prijzen in dezelfde verhouding waren gedaald. Maar daar bleken de kooplieden en de winkeliers niet zoo dadelijk voor te vinden. Zij, die de duurte hadden helpen tot stand komen, waren niet geneigd tot den normalen toestand terug te keeren. Ook de grondeigenaars, die eerst zoolang benadeeld werden, wenschten eindelijk hun weer-

[p. 10]

wraak te nemen. Terwijl de cijfers van de loonen daalden, behielden zij die van de pachten, die dus nu in feite driemaal meer vertegenwoordigden.

Bij de eerste dergelijke munthervorming (onder Filips den Schoone, in 1306) brak dan ook een geweldig volksoproer los. Dit zou zich telkenmale herhaald hebben, indien de overheid niet ingegrepen had, en een algemeene en nauwkeurig geregelde prijsverlaging had voorgeschreven. Dan nog valt het te betwijfelen of de bewerking een sukses was en of ze het ekonomische leven niet meer hinderde dan bevorderde.

Verzwakkingen noch versterkingen bezaten de volksgunst. Luisteren we naar de vertoogen en klachten die de regeeringen bereikten, dan hooren we dat de openbare meening alleen op stabiliteit in het muntwezen aanstuurde. Koningen en spekulanten waren wellicht door de menigvuldige wijzigingen gebaat, voor de groote massa bleef het ideaal de volkomen onveranderlijke munt, die evenwel nooit tot stand is gekomen.

Onze voorouders hadden mutatis mutandis met dezelfde ekonomische en sociale problemen te kampen als wij. Door onze aandacht niet tot onzen tijd te beperken, verruimen we het veld van onze waarneming. We vergrooten de kans om de wetten van de ekonomie nauwkeuriger te omschrijven, en de oplossing van onze eigen moeilijkheden te verhaasten.

HANS VAN WERVEKE.