De Vlaamsche Gids. Jaargang 20

[p. 189]

Boekbeschouwing

L. Brouwers. - Het juiste woord, - N.V. Brepols, Turnhout.

Een boek van circa 1100 bladzijden; een ‘Beteekeniswoordenboek der Nederlandsche taal’, licht de schrijver het in zijn ondertitel toe. En inderdaad, het kan best een toelichting gebruiken, ook onder den vorm van een voorbericht, zooals in dit werk opgenomen. Want bij een eerste kennismaking lijkt dit niet minder dan een onthutsend boek te zijn en vraagt men zich werkelijk af, welke praktische diensten het den studeerende, de leerkracht, den schrijver bewijzen wil of kan.

Bij nader inzicht echter kenmerkt zich dit boek door het volgende. Het gaat uit van de gedachte, die in ons opkomt, en wil helpen nagaan door welke woorden die wordt uitgedrukt en hoe de gedachtenfamilie er uitziet, waartoe die ééne gedachte behoort. Om dat duidelijker te maken: de schrijver geeft vooraf, in een 20tal bladzijden, de tien groote gedachtenfamilies aan, waarin hij logisch alle menschelijke gedachten meent te kunnen opnemen; daarna werkt hij, in circa 500 bladzijden tekst, de verschillende families uit, met vermelding van een éénigen rijkdom aan woorden en uitdrukkingen, die tot elke familiet behooren; ten slotte neemt hij een alphabetisch woordenregister van ruim 550 bladzijden in vier kolommen op.

En hoe dat alles nu wordt uitgebaat?

Ge denkt b.v. aan ‘gramschap’. Zijt ge vertrouwd met de gedachtenfamilies, vooraan in het boek, dan weet ge, dat ‘gramschap’ onder de rubriek ‘Gevoel’ thuishoort en vindt ge op blz. 30-31 de verschillende gevoelens met hun tegenstellingen aangegeven en bij elk gevoel de bladzijde vermeld, waarop het in den breede wordt uitgewerkt. Het begrip ‘gramschap’ verwüjst u naar lijst 891 en hier treft ge dan alle mogelijke naamwoorden, werkwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, staande uitdrukkingen aan, die met dat begrip verband houden. Wenscht ge niet langs de gedachtenfamilies om te loopen, zoek dan het woord ‘gramschap’ op in het alphabetisch register achteraan en ook hier vindt ge lijst 891 aangegeven.

Natuurlijk zit de waarde van dit boek in bedoelde lijst 891 en in al de overige lijsten (in 't geheel 1000), van blz. 35 tot 532 opgenomen; de gróóte waarde van dit boek, en tevens ook zijn zwakke zijde.

Als groote waarde treft ons het bij elkaar vinden van alle mogelijke taalvormen, in verband met één enkele gedachte, - wat geen ander woordenboek ons geven kan en er ons hier attent op maakt, hoe openbarend rijk onze taal is aan schakeeringen om onze gedachten uit te drukken. En we stellen ons daarom voor, dat elk taalleeraar hier een onuitputtelijke bron aan gegevens vinden zal, wanneer hij over woordenschat en taaleigen handelen wil.

Maar tevens zal hij hier de onmiskenbare zwakke zijde voelen, of juister: op een ongerieflijk te kort stuiten, wanneer hij woorden en uitdrukkingen vergelijken wil. De schrijver kondigt net trouwens zelf aan (op bl. 11): ‘Zij (de woordenlijsten) geven echter geen beteekenissen aan.’ - m.a.w. deze zoeke men, zoo noodig, op in een verklarend woordenboek. We begrijpen dat, al laat

[p. 190]

de ondertitel het niet vermoeden; de schrijver kwame er anders toe, een werk in drie, vier of meer dikke boekdeelen te zitten schrijven. En tochj gezien zijn uitzonderlijke kennis onzer taal: zal hij er niet vandaag of morgen moeten aan gelooven? En, in afwachting: zal hij 't niet wenschelijk achten, bij een volgende uitgave de verschillende schakeeringen nog stelselmatiger in te deelen en te groepeeren, zoodat ze den lezer dadelijker aanspreken en wegwijs maken?

We onderlijnen het graag: hier wordt ons een merkwaardig werk geboden, dat op Nederlandsch taalgebied éénig in zijn genre blijkt te zijn. Maar juist omdat het zoo merkwaardig is, durven we een beroep doen op schrijvers taalkennis en Benediktijnergeduld om het geleidelijk tot niet minder dan een monument te maken.

Vooralsnog bevelen wij het reeds alle taalstudeerenden aan en zulks des te grager, daar de firma Brepols den schrijver met een toonbeeldige stoffelijke uitvoering heeft willen ten dienste zijn.

To Hölscher. - Wel gefeliciteerd! - G.B. Van Goor, Den Haag.

Een boekje, als noodhulp bedoeld voor wie, in katholieke gezinnen, naar een feestversje of zelfs naar een tooneelstukje zoekt. We vinden de versjes erg maakwerk en de geest er van niet katholiek, maar kwezelachtig.

Cor van Osenbruggen. - De tweelingen Flip en Henk.
G.J. Visscher. - Jantje Valkoog.
H. Wolffenbuttel. - Joop. - Het pleegkind van Harte-vijf.
H. Donker van Hengel. - Een huis vol leven.
Ph. Exel. - Mijnheer Van der Pigge in China. Alle uitgegeven door G.B. Van Goor, Den Haag.

Zes boeken, voor de jeugd bestemd; geschikt, echter, is heel iets anders. Als papier, druk en omslag is er niets op af te dingen; maar als inhoud, als taal kunnen we er nauwelijks een paar van aanbevelen, nl. het eerste en het laatste. ‘Een huis vol leven’ beeldt een verhuizing uit, die in haar bijtooneeltjes de dwaasheid zelf is. ‘Jantje Valkoog’ is een aaneenschakeling van de onmogelijkste, om niet te zeggen de onzinnigste gebeurtenisjes. ‘Joop’ en ‘Het pleegkind van Harte-vijf’ zijn flauwe meisjesboeken, die géén levenslustig meisje geboeid houden. Maar ‘De tweelingen Flip en Henk’ is een ongekunsteld verhaal van eenvoudige kinderjaren, dat 10-12 jarigen wel interesseeren zal, en ‘Mijnheer Van der Pigge in China’ boeit de jonge lezers (van 12-14 jaar) op heel de lijn, omdat Ph. Exel, de auteur, boeiend, zonder aanstellerij te vertellen weet en ook vertellend iets leert, zonder het bewust te bedoelen.

Zouden we nog eens aan de firma Van Goor mogen vragen, dat ze wat strenger jegens haar auteurs zou wezen? Ons dunkt, ze zou er haar eigen naam wel eere mee aandoen.

Umberto Nobile. - Met de Italia naar de Noordpool. - Hollandia-Drukkerij, Baarn.

Wie het boek van Fr. Behounek, ‘Zeven weken op een ijsschots’, gelezen heeft en daarin, aan de hand vain een kalm en zakelijk verslag, voor het eerst heeft kennisgemaakt met het tragisch verloop van Nobile's Noordpooltocht, bleef ten slotte voor een aantal open vragen zitten, als: hoe werd die noodlottige tocht dan voorbereid? Was Nobile bevoegd om hem te leiden en bleken de anderen moreel sterk genoeg om hem mee te maken? hoe verging het nu juist met Malmgren, met Zappi en Mariano, en met Nobile zelf?

[p. 191]

We zegden niet, dat dit nieuwe boek, het werk van Nobile, den leider zelf, op bedoelde vragen een bevredigend antwoord geeft, maar wel: dat het een nieuw, zeer bevoegd en goed gesteld getuigenis is, waaruit Nobile te voorschijn treedt als een man met ervaring, met gevoel voor discipline en ook met eerlijkheid. Hij deelt ons over den mislukten tocht talrijke onbekende en merkwaardige bizonderheden mee. Maar ten slotte kan hij niet verhinderen, dat Malmgren als de meest beslagen medereiziger en het groote slachtoffer op den voorgrond treedt, dat Zappi en Mariano onsympathiek en zelfs verdacht blijven en dat de heele tocht een onvolkomen voorbereide, roekelooze onderneming blijkt te zijn.

Hoe het ook zij, het boek van Nobile is ruim het lezen waard, al ware het slechts als zeker gerechtigde en trouwens waardig voorgebrachte zelfverdediging tegenover een Rijksregeering, die in Nobile en niet in zichzelf ‘den’ schuldige heeft willen treffen.

Hendrik van Loon. - Amerika. - A.W. Sijthoff, Leiden.

Dat Van Loon een door-en-door kenner der wereldgeschiedenis en vooral een zeer aanschouwelijk en tevens humoristisch interpretor er van is, zal zoowat ieder volwassene en zelfs studeerend jongmensch weten, die b.v. ‘De mensch in het grijs verleden’ en inzonderheid de ‘Geschiedenis der Menschheid’ heeft doorgemaakt. En het moest dus wel weer iets voor hém zijn, ons de geschiedenis van zijn sinds jaren aangenomen vaderland Amerika op te hangen. Die geschiedenis, tusschenbei van Van Loon's krabbels voorzien, beslaat niet minder dan 460 groote bladzijden en is in 53 hoofdstukken, elk met zoo raadselachtig mogelijke titels, ingedeeld. Dit raadselachtige, hoe geestig ook soms, is een manietje van Van Loon, waarmee we 't niet heelemaal eens zijn en dat al dadelijk van ondienst is aan wie in het boek iets naslaan wil. Maar zoo we de hoofdstukken zelf lezen, komt daar de geschiedenis vóór ons liggen, klaar en duidelijk en dikwijls openbarend, zoo treffend als Van Loon ons den ondergrond, het verloop en de ineenschakeling der gebeurtenissen weet toe te lichten. We denken hier b.v. aan zijn uitbeelding der Fransche, Engelsche en Nederlandsche kolonisatie-methoden, aan zijn portret van den wilbewusten, populairen Washington, aan zijn aanschouwelijke behandeling van het revolutioneerend werk van Franklin, Morse, Edison. Zeker, Van Loon léért ons iets, en machtig veel ook; maar hooger dan de feiten zelf stelt hij het begrijpen, het verklaren, het kommenteeren dier feiten en het prikkelen van den lezer, er het zijne bij te denken. En juist dat kenmerk maakt weer van ‘Amerika’ een van zijn sterkste boeken, zoo sterk, dunkt ons, als zijn ‘Geschiedenis der Menschheid’. die hem beroemd heeft gemaakt.

H. VAN TICHELEN.