De Vlaamsche Gids. Jaargang 19

[p. 381]

Boekbeschouwing

Dr. A. Burssens, Dat Boeck vander Voorsienicheit Godes. Brussel, Standaard-boekhandel, 1930; 254 blz. 8^o; 50 fr.

Deze studie, waarmee de schrijver bekroond werd in den hoogeschoolwedstrijd, is een goede bijdrage tot de eschatologische litteratuur. De inleiding, met alle inlichtingen over den inhoud, de 15de-eeuwsche hss. A & B en de plaats van den tekst in de letterkunde, alsook een paar fac-simile's, loopt tot blz. 102; de rest van het boek is ingenomen door den tekst naar hs. A met de varianten van B en voetnota's.

De uitgever heeft erkend dat hs. A Noordhollandsch en hs. B Brabrantsch is. Daar men in A wel brabandismen ontmoet, is het bijna zeker dat het werk van Brabantschen oorsprong is, terwijl de uitgever wil gelooven dat dit niet uit te maken is (blz. 50). Hij zou gelijk hebben indien er in B ook hollandismen voorkwamen, wat niet schijnt het geval te zijn. Daarom had hij beter gedaan hs. B uit te geven. Doch tot zijn verdediging kan hij inroepen dat A, in particulier bezit, minder toegankelijk is, terwijl B zich in de Bourgondische bibliotheek bevindt.

J.V.

Joh. E. Kuiper, Thomas van Aquino. Amsterdam, H.J. Paris, 1927; 74 blz. 8^o, met een plaat.

Dat is eigenlijk een gelegenheidsschrift bij de zevenhonderdste verjaring van de geboorte van den grooten Aquinaat (1225). Mej. Kuiper heeft niet den wijsgeer en godgeleerde willen bestudeeren, maar den indruk weergeven dien ‘de heilige’ op ons maakt. Daarom beschrijft zij in zoovele hoofdstukken, zijn jeugd, zijn studiejaren, zijn professoraat en zijn werk. Dat kan in een boekje van 74 blz. slechts zeer oppervlakkig geschieden, maar het is met veel liefde geschreven en het leest vlot.

De titel Thomas van Aquino doet ons vreemd aan; wij zeggen Thomas Aquinas of liever nog met onze middeleeuwers Thomas van Aquinen. Ook wendingen als Dominicanermonnik, in plaats van Pater Dominicaan, gevoelen wij als oningeburgerde germanismen. J.V.

Bolland, met een voorrede van Fr. B. Wigersma. Amsterdam, H.J. Paris, 1927; 151 blz. 8^o; f. 2.50.

Bolland was een geniale zonderling. Wie eens een voordracht van hem mocht hooren, vergeet hem nooit. Wat dan bij degenen die zijn colleges volgden? Het Bollandgenootschap voor zuivere Rede deed dus wel deze zes opstellen van zes verschillende auteurs, reeds in De Idee verschenen, ook in boekvorm uit te geven. Het geheel is voorafgegaan van een voorrede door Fr. B. Wigersma, die ook de auteur is van het zesde opstel over Bolland en de Universiteit. Daarna volgt een volledige Bolland-bibliographie, van blz. 130 tot blz. 151.

Het is een geschikte poging om Bolland en zijn werk beter bekend te maken.

J.V.

[p. 382]

Dr. C. Brouwer, Das Volkslied in Deutschland, Frankreich, Belgien und Holland. Groningen, Wolters, 1930; IV + 251 blz. 8^o; f. 5.90; met drie platen en vier tabellen.

De schrijver onderzoekt omstandig de verschillende meeningen over ontstaan en wezen van het volkslied, tot die van John Meier, voor wien het ‘gesunkenes Kulturgut’ is. Blijkens een woord uit zijn Einleitung schijnt dat ook zijn meening te zijn.

Daarna worden besproken de geijkte gedeelten in de volksliederen, de overgeleverde regels en zinnen, de symboliek der getallen, der bloemen en der kleuren. Dus een zeer belangwekkend en tot verder studie nopend boek. Zwitserland mocht niet uitgesloten worden, zelfs Engeland en Skandinavië niet. Onze Fl. van Duyse heet op blz. 76 nu eens Th. van Duyse, dan eens Van Duyse, op blz. 276 Fl. van Duyse, en op blz. 245 tweemaal Th. van Duyse.

J.V.

Dr. Jacoba H. van Lessen, Samengestelde Naamwoorden in het Nederlandsch. Groningen, J.B. Wolters, 1928; II + 176 blz. 8^o; f. 4.50.

De auteur is van oordeel dat er met de studie der woordvorming in het Nederlandsch nog slechts een begin is gemaakt, waarin ze gelijk heeft. Dat verrechtvaardigt voldoende haar studie. Zij onderzoekt omstandig de vorming der samengestelde naamwoorden, naar de gewone indeeling: 1) zelfst. nw. + zelfst. nw., 2) bijv. nw. + zelfst. nw., 3) ww. stam + zelfst. nw., 4) zelfst. nw. 4) + bijv. nw., 5) samenstellende afleidingen. Ze geeft een grootal aantal voorbeelden: haar register beslaat 12 blz. (164-176). Zij roept voortdurend de hulp van de etymologie in om te kunnen beslissen of men met een stam of een verbogen vorm, een woord of een achtervoegsel te doen heeft. Zie b.v. blz. 45-48, waar de namen op -ker besproken worden. Zoo is haar boek in vele gevallen een welkome aanvulling van de etymologische woordenboeken en zoo ook heeft de auteur de gelegenheid om te toonen dat ze goed op de hoogte is van de oude Germaansche talen.

Wij hebben vruchteloos gezocht wat ze denkt van het kunstmatig verschil dat de Woordenlijst (Inleiding, § 63) maakt tusschen paardestal en paardenstal, alsook hoe ze een vorm landouwe nevens eiland opvat.

J.V.

J.R.S. Cauberghe, Nederlandsche en Vlaamsche Spreekwoorden met hunne beteekenis. Brugge, Excelsior, 1930; 205 blz., kl. 8^o; prijs 18 fr.

Het boekje geeft 2074 spreekwoorden, bij ieder de beteekenis en een of meer gelijkbeduidende. Voor iemand die niet meer verlangt, is het een nuttige verzameling, die men met genoegen zal raadplegen. De lijst der ‘geraadpleegde werken’ geeft noch uitgevers noch jaartallen en de titels der eerste drie nummers zijn niet zeer nauwkeurig. J.V.

Heinrich Mann, Die grosze Sache. Gustav Kiepenheuer Verlag. Berlin 1930. Broschiert M 5; Leinen M 7.50.

De zestigjarige Heinrich Mann is een der meest geliefde leiders van de jongeren in Duitschland. De faam van zijn jongeren broeder, Thomas Mann, is er schuld aan dat hij in het buitenland minder gekend is. De grootmeester van de Duitsche politieke satire en de ongeëvenaarde taalkunstenaar

[p. 383]

wordt ten onrechte overschaduwd door den schrijver van ‘Die Budden-brooks’. Het groote publiek neemt moeilijk aan dat twee broeders twee even groote kunstenaars kunnen zijn. Men denke slechts aan Carl Hauptmann.

Het werk van Heinrich Mann kan men in twee groepen verdeelen. De eerste groep omvat de werken waarin de schrijver zijn levensopvattingen weergeeft, waarin hij de tragiek van zijn kunstenaarsgemoed - heen en weer geslingerd tusschen zinnelijkheid en intellectualiteit, tusschen verlangen en daad, tusschen ontleden en handelen - uitspreekt.

Deze werken zijn allemaal in Italië - waar schrijver zich bij voorkeur ophield - geschreven (o.a. Die Göttinnen oder die drei Romane der Herzogin von Assy).

De tweede groep bestaat uit werken waarin hij op meesterlijke wijze - zooals niemand het ooit gedaan heeft! - alles onmeedoogend gispt en geeselt wat hij in Duitschland haat.

‘Der Untertan’ is niet alleen een karikatuur, maar ook een aan-dekaak-stellen van alle aanbidders der machthebbers van vóór 1918.

De zeer edele Thomas Mann wordt te recht als een van Duitschlands grootste schrijvers geroemd. Van Heinrich Mann kan men hetzelfde niet zeggen: het is een schrijver die er naar streeft Europeër te worden. Van lieverlede evolueert hij van de kunst naar de politiek.

Die grosze Sache is een tegenhanger van ‘Der Untertan’.

Wij werpen hier een blik in de politieke middens en in de handelswereld van na den oorlog. De twee centrale figuren zijn ingenieur Birk en de gewezen rijkskanselier Schattich. Twee tegenovergestelde polen.

Uit een gewoon midden ontsproten, bracht de arrivist Schattich het tot vertegenwoordiger der nijverheid in de politiek. Niettegenstaande zijn middelmatige begaafdheid bracht hij het snel tot rijkskanselier. Onmogelijk geworden door een financieel schandaal - bevoordeelen der groote nijverheid ten nadeele der openbare schatkist - vertegenwoordigt hij nu de politiek in de industrie. Hij is beheerder van talrijke vennootschappen, politiek raadgever en directeur-generaal van een ‘Konzern’. In deze groote zaak arbeidt ook zijn vriend Birk. Op bladzijde 12 lezen we het volgende: ‘...Birk sagte sich was er wuszte: wir sollen arbeiten, Kinder haben und sterben. Eins ist nicht trauriger als das andere; wir müssen es nur erträglich machen durch Hingabe und durch Ironie. Beide, Ironie und Hingabe, führten dazu, dasz er übertrieb, zu viel arbeitete und zu viele Kinder hatte.’ De mensch, zegt hij nog, heeft drie wegen om vooruit te geraken: arbeid, misdaad of betrekkingen. Birk had den arbeid gekozen, Schattich de betrekkingen. Birk behoort tot dat soort van menschen die met den ouderdom ondernemender worden. Hij droeg een groot plan met zich om. ‘Ihr letzter Ertrag sollte Freude sein, so meinte er: mehr Freude an dem Leben wie es nun ist. Er hoffte der Jugend zeigen zu können, dasz von den äuszeren Bedingungen, die uns die Welt aufdrängt, alles, nur nicht die Freiheit unserer Seele abhangt. Birk trug sich mit drei Forderungen an sich und die Seinen: Lerne verantworten! Lerne ertragen! Lerne dich freuen’! (bl. 21).

Het voorwerp van zijn genegenheid en vooral van zijn bekommernis was zijn schoonzoon Emanuel Rapp, voor wien hij de groote zaak uitgedacht had. Ingenieur Birk overkomt een ongeluk, zonder dat wij goed weten of hij ernstig of licht gekwetst wordt. Misschien was dit ongeluk ook wel noodig om zijn plan ten uitvoer te brengen. Terwijl hij in het hospitaal ligt vertrouwt hij zijn kinderen een uitvinding toe. Het is een nieuwe springstof van ongehoorde kracht. Het heele verdere verhaal is een strijd tusschen de kinderen Birk en het Konzern (Schattich) om de uitvinding - een millioenenzaak - te gelde te maken. Heinrich Mann sleurt ons onmee-

[p. 384]

doogend van de eene intrige naar de andere, hij sleept zijn lezers mee in een draaikolk van gebeurtenissen. Men wordt duizelig. Het verhaal groeit uit tot een parodie, een karikatuur van groot allooi van het moderne Duitschland.

Er heerscht ook wel verwarring in dat boek. De oude Birk is een magiër. Hij kan - terwijl zijn lichaam in het hospitaal blijft - uit zich zelven gaan en actief ingrijpen in het gebeuren der dingen, hij kan zijn kinderen navolgen, hij weet alles wat er gebeurt. Margo Birk kan van Schattich's bureel uit een boksmatch zien en hoeren door een technisch middel dat niet verklaard wordt. Deze groteske scène is trouwens zoo levendig, dat wij een oogenblik den indruk hebben van naast Margo Birk te zitten.

Het is alsof Heinrich Mann - deze verintellectualiseerde artiest - opzettelijk den draak heeft willen steken met alle conventie en verstand.

De lectuur van dat boek doet soms pijnlijk aan, maar men wordt voortgezweept tot het einde, men heeft nooit tijd om eens uit te blazen om op zijn verhaal te komen. De spanning blijft even groot van het begin tot het einde. De groote zaak blijkt ten slotte een mystificatie te zijn. Ze bestaat niet. Birk heeft alleen een opvoedend doel beoogd. ‘Lernt euch freuen! Die grosze Sache existiert nicht, die erfindet man. Wirklich sind eure Herzen, - die noch gesund sind.’ Deze parodie van de Duitsche samenleving in 1930, dat boek dat ten slotte een grap van reusachtige afmetingen is, trilt tevens van den angst om het bestaan van degenen die tusschen 20 en 30 jaar oud zijn. Innig en oprecht doet de groote goedheid van Birk en zijn medegevoel met de jongeren aan. Heinrich Mann is een van de weinig talrijke schrijvers die zich steeds vernieuwen, die gedurig met ander materiaal voor den dag komen, die hun kunst altijd weer weten te verjongen.

We begroeten in hem niet alleen een groot schrijver, maar ook een edel strijder voor ‘Europa, Reich über den Reichen’, een der meest onafhankelijke geesten uit Duitschland.

Dr MARCEL DE SADELEIRE.