De Vlaamsche Gids. Jaargang 19

[p. 45]

Boekbeschouwing

Drs. A. Stubbe. Rubens, (Brussel, N.V. Standaard-Boekhandel).

Er is reeds zoo ontzaglijk veel en goed over Rubens geschreven, dat men eenigszins achterdochtig wordt, wanneer men weer een boek over den grooten Vlaamschen Meester in handen krijgt. Het boek van Drs. A. Stubbe stemt echter al dadelijk sympathiek door zijn bescheidenheid: het wil Rubens nader brengen tot zijn volk door in een goedkoope, verzorgde, rijk-geïllustreerde uitgave - de 1e druk verscheen in Augustus 1927 in de reeks ‘Eigen Schoon’ van den Standaard-Boekhandel, ter gelegenheid van de 350e verjaring van Rubens' geboorte - hetgeen men thans zeker weet over Rubens en zijn kunst, zonder omhaal van wetenschappelijk apparaat synthetisch mede te deelen. Aldus krijgen we een aantal samenvattingen over het geschiedkundig midden, het kunsthistorisch oogenblik, over het leven en de kunstschepping van den Antwerpschen Meeste.. De karakteristieken van zijn kunst: dynamische bewogenheid, epische vertaaltrant, heidensche levensvreugde worden op heldere wijze ontleed en toegelicht. Zeer lezenswaard is ook het hoofdstuk over de geestelijke beteekenis van Rubens. Algemeen wordt aangenomen dat Rubens de schilder is van de triomfeerende ‘Contra-reformatie’ ten onzent. Stubbe verklaart zich akkoord met deze opvatting, maar doet zeer te recht opmerken dat Rubens nochtans geen specifiek christelijk, noch religieus kunstenaar mag genoemd worden.

Rubens is een heiden, een materialist, die zich uitstekend heeft weten aan te passen aan de maatschappelijke toestanden van zijn tijd en van zijn land. Na een gruwelijken tijd van godsdienstige bero rten, die het bloed van zijn volk hebben doen stroomen, wenscht hij, in de eerste plaats voor zich zelf en zijn kunst, vrede ten allen prijze, ook op het stuk van godsdienst. Om die reden is hij overtuigd katholiek. Dit is bij hem minder een gemoedszaak dan een verstandszaak. Naar zijn kunst te oordeelen is er bij hem weinig of niets te bemerken van de mystiek der Contra-reformatie, die er toch ook ten onzent geweest is. Zijn beteekenis is er m.i. niet te minder om. Wij moeten Rubens aanvaarden zooals hij zich openbaart in zijn werk: een geniaal technicus, een man van verbeelding meer dan van gemoedsdiepte, een gezond mensch van weergalooze vitaliteit, een behendig decorateur van het 17e eeuwsche barokinterieur, om het even of het kerken of paleizen gold.

In hoeverre de kunst van Rubens nagebootst of gewaardeerd wordt door de nieuwe generatie van Vlaamsche kunstenaars, is een vraag van zeer bijkomstig belang. Voor moderne kunstenaars, die naar verinnerlijking streven, is hij vanzelfsprekend te veel aanbidder van den vorm om den vorm, te veel afhankelijk van de natuur, maar, zooals Stubbe ten andere uitstekend doet opmerken, het is even onredelijk aan de zinnelijke, op het schoone uiterlijke aangewezene, weelderige en luidruchtige kunst van de XVII^e eeuw te verwijten niet vroom, niet innig, niet diep-godsdienstig, niet mystisch te zijn als de statische kunst van de zoogenaamde primitieven te veroordeelen wegens haar gemis aan bewogen leven.

[p. 46]

De studie van Drs. A. Stubbe is een eerlijke poging om de Rubens-figuur naar zijn esthetische waarde in wijderen kring te doen schatten op een oogenblik, dat zijn nagedachtenis, door de 350e veijaring van zijn geboorte, meestal op zeer luidruchtige, doch oppervlakkige wijze wordt gevierd.

C.L. van Balen. De Blijde Inkomst der Renaissance in de Nederlanden, met een Voorrede van Prof. Dr. W. Vogelsang, (Leiden, Sijthoff's Uitgeverij, N.V., 1930).

Dit rijk geïllustreerde boek, door de bekende uitgeversfirma Sijthoff stoffelijk zeer verzorgd, is gegroeid uit een tijdschriftartikel, dat in 1903 in het Bouwkundig Tijdschrift der Mij. tot Bevordering der Bouwkunst verscheen. Volgens Prof. Vogelsang was het, voor studeerenden in de kunstgeschiedenis, in het Nederland ch, de meest geëigende inleiding tot het recht begrip van de Renaissance-kunstbeweging in de Nederlanden.

Deze kunstbeweging, aanvankellijk een Italiaansche mode, ontstaan door de archeologische dweepzucht van de humanisten met alles! wat ‘antiek’, d.i. Grieksch-Romeinsch was, verbreidde zich met het humanisme over gansch Europa.

Traag, maar zeker, breidde de Renaissance hare heerschappij uit, vooral aan de hoven der vorsten, die door humanisten opgevoed en omringd, grooter waarde gingen hechten aan Grieksch-Latijnsche geleerdheid en geestesverfijning dan vroeger het geval was geweest.

De nieuwe kunstopvattingen vonden op die wijze spoedig ingang, zelfs in landen met een sterke nationale kunsttraditie. Dit was o.m. het geval in de Nederlanden, waar de verspreiding van de Renaissance-kunst aan een Blijde Inkomst geleek. Nauwelijks is er een strijd te bespeuren tusschen ‘modern’, d.i.: de gothische traditie en ‘antiek’. Wie eenige humanistische cultuur deelachtig was, eischte van de toenmalige kunstenaars-ambachtslieden Renaissance-kunst. In sommige gevallen is die Renaissance enkel een vernis, dat de gothische kern overdekt, in de beste gevallen komt een compromis tot stand, dat een nationale Renaissancekunst deed ontluiken. Deze nationale Renaissance bloeit eerst in Zuid-Nederland. In het Noorden, dat cultuurarmer was, zal zij veel langer nabloeien dan in het Zuiden, alwaar met de Contra-reformatie een nieuwe opvatting zich baanbreekt: de Italiaan che barok, weldra genationaliseerd tot de Vlaamsche barok van Cobergher en Rubens.

Ziedaar in vogelvlucht de leidende gedachten van Van Balen's Blijde Inkomst. Specialisten zullen wellicht geen vrede hebben met sommige bijzonderheden nopens kunstenaars en hun werk, evenmin met de aanwijzing van sommige invloeden - bijv. de Spaansche - die door Van Balen zeer schetsmatig werden behandeld. We geven echter toe dat in een boek, dat voor het groot publiek is bestemd, de schrijver overzichtelijk en eclectisch te werk heeft moeten gaan.

Door de verklaring van de voornaamste kunst- en vaktermen heeft Van Balen zijn overigens prettig geschreven boek aan bruikbaarheid verhoogd, al is die woordenlijst op zich zelf een sprekend bewijs van de, niettegenstaande de loffelijke pogingen van Leo Van Puyvelde en van Frans Vermeulen, nog steeds voorttierende barbaarsche terminologie van de vaderlandsche oudheidkunde.

P.D.K.

Dr. Rob. van Roosbroeck. - Het Wonderjaar te Antwerpen, 1566-1567. (De Sikkel, Kruishofstraat 223, Antwerpen, 1930); 528 blz.; 85 fr.

Met de grootste onderscheiding verwierf Dr. Van Roosbroeck zijn doctorstitel in de geschiedkundige wetenschappen aan de Universiteit te Leuven na schitterende verdediging van zijn werk ‘Het Wonderjaar te Antwerpen’, inleiding (bijna 600 blz.!) tot de studie der godsdienstonlusten van 1566 tot 1583. Wij

[p. 47]

zijn heel en al bewondering voor deze prestatie van den secretaris van het Antwerpsch geschiedkundig Genootschap, die hiermede bewees een meester in het historische vak te zijn.

Het verhaal van de schokkende gebeurtenissen, te Antwerpen voorgevallen tijdens dit beruchte Wonderjaar, waarvan de suggestieve naam, sinds vader Conscience mondgemeen in Vlaanderen is, toont hun groote gevolgen aan voor de ontwikkeling van het Protestantisme in de Nederlanden en voor de ontplooiing van het Nederlandsche nationaal besef.

De auteur bewijst, dat de overige steden zich spiegelden aan wat te Antwerpen gebeurde en het van de toestanden aldaar afhing, welke de modaliteit der godsdiensten in de Nederlanden zijn zou. Het verzet tegen de besluiten van de regentes ging uit van deze stad, die in het brandpunt stond der geestelijke stroomingen van dien geweldigen tijd en tevens een zeer gewichtig economisch centrum was.

Volle licht werpt Dr. Van Roosbroeck o.a. op het door hem zoo genoemde driemillioenmanifest en hij meent, dat er in de geschiedenis van de Hervorming geen tijdspanne valt aan te stippen, waarin zich de geest voor organisatie treffender uitte, dan tijdens de voorbereiding en het overhandigen van dit rekwest, waarvan het doel was het verwerven der godsdienstvrijheid, mits storting van drie millioen gulden: het moest zijn een laatste poging tot verzoening.

De synodale en politieke onderhandelingen, in December 1566 te Antwerpen gevoerd, gaven het teeken tot het gewapend verzet. De verdere levensmogelijkheid van het Calvinisme, schrijft Dr. Van Roosbroek, wordt de inzet van een nieuwe beweging, waarrond zich de dragers van de nationaal-Nederlandsche oppositiegedachte groepeeren: de beweging der Edelen wordt gekoppeld aan de eischen van een zuiver religieuse actie, voortaan bijna uitsluitend van Calvinistische zijde gevoerd.

Het Preekverbod, door de regentes uitgevaardigd, was een bewijs te meer van haar overtuiging, dat wanneer Antwerpen eens tot gehoorzaamheid was gebracht, het overige deel van de Nederlanden spoedig zou gevolgd zijn.

Het constitutie-tijdperk van de geschiedenis van de Hervorming te Antwerpen wordt afgesloten met de slachting van de benden van Toulouse te Oosterweel: Maart 1567. Deze slag besliste voorloopig het lot van den opstand in de Zuidelijke Nederlanden.

Het vertrek van Oranje in April liet de stad zonder leiding. Met de komst van Mansfelt liep de feitelijke zelfstandigheid van Antwerpen op haar einde. Op 28 Mei werd een algemeen edikt uitgeroepen, dat echter op 23 Juli door den koning verbroken werd, omdat hij het te gunstig vond voor de opstandelingen.

Den 22n Augustus trok Alva Brussel binnen. Antwerpen zou de straf niet ontgaan.

Het zwaartepunt van den Nederlandschen opstand werd nu naar het Noorden verlegd. Ook in Engeland en Duitschland vonden de Antwerpsche vluchtelingen een nieuw tehuis. In hun midden zou Oranje materieelen en zedelijken steun vinden voor zijn verdere ondernemingen.

Dr. Van Roosbroeck teekent de toestanden en de gebeurtenissen met de grootste onpartijdigheid en naar waarheid en daarom wenschen wij zijn werk alle succes toe. Hij bezit verder de gave van vertellen en ook het talent van schildering; wij zien de historische personen levend voor ons. Zijn stijl verdient allen lof; hij is vrij van alle gekunsteldheid, vloeiend, aanschouwelijk en kernachtig, onberispelijk, zoowel ten opzichte van vorm als van taal.

JOZEF PEETERS.

[p. 48]

Mary Mapes Dodge. - Hans Brinker, adapted and annotated by Drs H.R.S. Van der Veen. (Groningen, Wolters, 1930); f 0.70.

Dit is het tweede nummer van The Young People's Library, een schooluitgave door de firma Wolters ondernomen, en waarin reeds een ander jongensboek verscheen: The Fifth Form at St Dominic's, a school story, door Talbot Baines Reed, eveneens door H.R.S. Van der Veen bezorgd.

Hans Brinker is eenvoudig genoeg geschreven om voor leerlingen van de 4de of 3de klasse onzer atheneums of colleges te kunnen dienen. De verklarende nota's staan niet onder aan de bladzijde - wat ik voor het meest practische houd - maar in een ‘Vocabulary’ waarnaar telkens verwezen wordt; gelukkig is dat glossarium los van het boekje.

Het verhaaltje speelt in Holland, waar misschien de Amerikaansche schrijfster eens geweest is; niet lang genoeg, echter, om te weten dat Gretel, Carl en Ludwig geen Hollandsche voornamen zijn. Maar die verwarring tusschen Duitsch en Nederlandsch zijn wij van vreemdelingen gewoon en we kunnen er licht over heenstappen. De lotgevallen van Hans en zijn familie zullen jongens van 13 a 15 jaar stellig boeien, wat het voornaamste is.

M.B.