De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 41]

Een Studie over Hugo Verriest

Een heerlijk driemanschap: Gezelle-Verriest-Rodenbach!

Bij den naam van den ‘Heer ende Meester’ rijst onmiddellijk voor den geest zijn erkentelijke leerling Hugo Verriest op, zooals onafscheidbaar aan hem zijn ‘kind’, de driftige Albrecht Rodenbach, is verbonden.

In de wetenschappelijke literatuurgeschiedenis werd aan Gezelle een hem waardig monument geschonken: de diep-door-dringende en nauwkeurig-verhalende studie van Eerwaarden Heer Aloïs Walgraeve.

Rodenbach's leven, werk en streven werd vroeger reeds behandeld door Prof. D^r Leo Van Puyvelde.

Alleen Verriest wachtte op een boek dat zijn beeld, zijne beteekenis en zijne grootheid volledig voorstellen en naar waarde bepalen zou.

Deze wensch werd zoo pas verwezenlijkt: één dezer dagen verscheen bij J. Lannoo te Tielt een keurig uitgegeven studie over den ‘Pastor van te Lande,’ door D^r Filip De Pillecyn.

Zeggen we maar dadelijk de grootste verdienste van dit boek: het beeld van den beminden ‘Pastor’ als professor, als priester, als flamingant, als mensch levendig getypeerd en scherpomlijnd te hebben door keurig gekozen aanhalingen van onuitgegeven brieven en aanteekeningen van Verriest.

Hoe zijn onderwijs opgevat werd, daarop hoef ik niet te steunen: hij was een getrouw leerling van Gezelle in dat opzicht en hij zelf heeft ons Gezelle als leeraar voorgesteld in eene rede gehouden in de Koninklijke Vlaamsche Academie. (cfr. Verslagen en Mededeelingen, 1913, bladzz. 434-446). Nochtans belicht de studie van D^r De Pillecyn, dank zij een handschrift in bezit van Eerwaarden Heer Van Eeckhoutte te Oostende, eene ons tot nog toe niet gekende zijde van zijn onderwijs, namelijk de groote waarde die Verriest aan de lichamelijke verzorging hechtte.

‘Hij wilde van zijne studenten schoone menschen maken,’ en een woord van hem zelf verduidelijkt zijn hygiënisch, op physiologische gronden gesteund onderwijs: ‘Il ne faut pas que le chrétien dédaigne la perfection, la beauté corporelle.’

[p. 42]

Voor ons lijkt dit gansch natuurlijk, maar in een tijd dat fijnheid in kleeding en manieren als een schennis van het Vlaamsche wezen gold, ja, dat het dragen van een baard als liberaal voorkwam, was dat een revolutionnaire gedachte, die ons duidelijk aantoont hoeveel persoonlijks er lag in de opleidingsmethode van Hugo Verriest, met als slotwoord de kenschetsende zinsnede: ‘Il ne faut pas se laisser dépoétiser.’

Dit is het nieuwe dat de studie van D^r De Pillecyn over Verriest als professor ons aanbrengt.

Reeds vroeger had Aloïs Walgraeve (Jaarboek van de Kon. Vl. Academie, 1925, bladzz. 51-88) op de bezieling gewezen die van den leeraar Verriest uitging: hij richtte zich onmiddellijk tot de ziel zelve van den leerling en niet, zooals zoo vaak gebeurt, tot het boek. Zijn onderwijs, zooals zijn gansch wezen, was gesteund op leven en waarheid.

Om gene onbekende zijde van Verriest's onderwijs belicht te hebben moeten wij D^r De Pillecyn dankbaar zijn, zoo ook om zijne buitengewoon interessante voorstelling van Verriest als priester.

Hier ook luidde het groote voorschrift: waarheid en leven; en daarom is hij nooit inrichter geweest van godsdienstige vereenigingen, die naar zijne meening meestal ‘levende ruïnen’ zijn, noch verspreider van godvruchtige boekjes en maandschriften, die maar al te weinig bij den lezer of beoefenaar den godsdienst uit het Evangelie opwekken: de daadwerkelijke liefde tot den evenaaste. Het doode en het gebaarde in het godsdienstig leven, dàt haatte hij.

Wat Verriest wilde, dat was de pastoor van eene levendige godsdienstigheid te zijn en daarom beminde hij zoo diep en hartstochtelijk het arme volk, wel wat ruw, maar zoo ‘skoon’ in zijn naakte oprechtheid; daarom bracht hij zoo gaarne troost waar er droefheid was, steun waar er nood was, raad waar er twijfel was.

In zijne verdere uiteenzetting wijst D^r De Pillecyn heel te recht hoe Verriest als flamingant nog wat meer is geweest dan de schitterende verkondiger van Gezelle's woord en klank, maar hoe hij midden in de Blauwvoeterie in het Roeselaarsche College stond - ja meer, hoe waarlijk hij, Verriest, de leider was van deze eerste zelfstandigheidsbeweging in het Vlaamsche studentenvolk.

En dit alweer wordt verduidelijkt door onuitgegeven brieven aan Alfons Van Hee.

Dat Verriest spijts zijne talrijke bezigheden van professor en principaal te Ieper, bestuurder van de Vlaamsche Vlagge bleef, het studententijdschrift, getuigt voldoende van zijn handelend optreden in de Vlaamsche Beweging uit die dagen.

[p. 43]

Op zijn actief aandeel in den eigenlijken Vlaamschen strijd was tot hier toe te weinig gesteund geworden; want veel te veel staat Verriest uitsluitend voor den geest der Vlamingen als fijnzinnige voordrachtgever en onnavolgbare verzenzegger.

Slechts in het ‘In Memoriam’, dat Pater L.J. Callewaert aan den betreurden pastoor wijdde (cfr. Onze Jeugd, 1922, December, bladzz. 431-441), werd de aandacht op dit punt gevestigd. Dank zij de briefwisseling is deze zijde van Verriest's persoonlijkheid thans volledig gekend; en dit is eene van de menigvuldige verdiensten van het werk van D^r De Pillecyn.

Ook het beeld van Verriest als mensch is aangevuld in eene levendige typeering.

Verriest was een pracht van een mensch: gevoelig en medelevend. Niet alleen verkwikte hij door hulp en door troost het gekwelde gemoed, maar ook verleende hij gretig stoffelijken steun - de waarde van het geld kende hij nu eenmaal niet - het bouwen van een feestzaal voor de prijsuitdeelingen te Ieper, dat hem 40.000 fr. schuld berokkende, bewijst het voldoende.

In zijn omgang was hij steeds hoffelijk, voornaam en aristocratisch.

Wel mocht D^r De Pillecyn eventjes het tikje effectbejag vermeld hebben dat Verriest ook wel kenschetste - doch schrijver was zóó ingenomen met zijn held, dat het overal glanzende licht het vlekje schaduw ook ingenomen heeft, - wat we hem graag vergeven.

Zijne verhouding tot zijne vrienden aan de hand van zijne briefwisseling mocht wel een afzonderlijk hoofdstuk uitgemaakt hebben.

Wat Verriest als persoonlijkheid in allereerste instantie kenmerkt is zijn haat tegen sleur en traditie, zijne liefde voor waarheid en voor leven, zijn eerbied voor de innerlijke waarde van het volle wezen, het volle ‘zijn’.

De laatste kapittels van Verriest's levensbeschrijving, die handelen over zijn triomftocht door Holland, de ‘Lauwerkransen’ en zijn jaren van rust en van glorie, behooren tot de allerbeste brokken uit dit schoone boek èn wat betreft de voorstelling èn wat betreft de stijl.

Als eenig document zijn nog Verriest's aanteekeningen over het activisme te vermelden en zijne levensaanvoeling in het naoorlogsche Vlaanderen.

Dan komt het tweede, in omvang veel minder gedeelte van deze studie - 40 bladzz. op de 212! - gewijd aan het literair werk van Verriest, dat samen met zijn leven en denken één harmonische eenheid uitmaakt: Verriest's oorspronkelijkheid en kracht, Verriest's eigen esthetica.

[p. 44]

Slechts een paar verzen dienen vermeld - aldus D^r De Pillecyn - Avondstilte en De Zee, het eerste als uiting van hooge en reine melancholie, het tweede om ‘zijn grootschheid van aanhef en gedragenheid van ritme.’

De beoordeeling van het prozawerk mocht wel eene diepere gevoelsanalyse omvatten.

Waarom niet meer gesteund op dit droefgeestig boek dat Regenboog heet en dat in allereerste plaats een edel werk van liefde is?

Op Wandel bevat toch wel meer dan ‘bekoorlijke’ bladzijden; en die taal, zoo eigen aan Hugo Verriest, waarom ze niet ontleed? En ook daar waar D^r De Pillecyn in een afzonderlijk hoofdstuk over ‘Het Taalparticularisme van Verriest’ handelt, hadden wij eene meer uitvoerige uiteenzetting verwacht, te meer daar de stof niet ontbrak!

Vermelden wij slechts uit de ‘Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie’: Woorden zijn natuurlijke beelden, 1909, bladzz. 873-884. Alle Nederlandsche woorden zijn Nederlandsch, 1912, bladzz. 59-72. De vereenvoudigde Spelling, 1920, bladzz. 761-775 en zijne allerlaatste voordracht in dit geleerd midden gehouden: Beschaafd Westvlaanderen, (20^en April 1921), die als eene samenvatting is van zijne taalbeschouwingen.

Welk een schat ligt daar bedolven en wie redt hem uit de vergetelheid?

Het tweede gedeelte laat op ons den indruk van overhaasting na: het lijdt aan methodische indeeling - een hoedanigheid nochtans van het eerste gedeelte! - en ook vaak valt schrijver in herhalingen. Buiten deze tekortkomingen, die in een tweede uitgave kunnen aangevuld worden, mogen we schrijver geluk wenschen met zijne studie, wijl zij ons een volledig beeld van den grooten levensopwekker Verriest heeft geschonken.

Nochtans zij het mij veroorloofd, na al dit goede nu eens op een ernstig gebrek te wijzen: het gemis aan eene zorgvuldig opgestelde bibliographie van en over Verriest.

Wil D^r De Pillecyn zijn werk ten dienste stellen aan de wetenschappelijke literatuurbeoefening, dan hoeft deze leemte zoo gauw mogelijk aangevuld, en dan mogen we zijne studie met geestdrift en dankbaarheid begroeten.

D^r ROB. ROEMANS.

Zomergem, den 19^en Juli 1926.