De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 224]

Fransche Poëzie

‘Raymond Radiguet est né le 18 juin 1903; il est mort, sans le savoir, le 12 décembre 1923, après une vie miraculeuse,’ aldus begint Jean Cocteau zijn beknopte voorrede tot het onbetwistbaar waardevolle prozawerk Le bal du Comte d'Orgel, dat na den dood van den auteur verscheen. En nu zagen eveneens zijn gedichten het licht, verzameld onder den titel Les joues en feu (Bernard Grasset, Paris).

‘Miraculeuse’ mag inderdaad dat leven genoemd worden, dat iemand nog vóór zijn twintigste jaar toelaat twee romans en een dichtbundel te schrijven, welke menig letterkundige met gevestigden naam zou wenschen te onderteekenen.

Hoe belangwekkend deze bundel op zich zelf en ten opzichte van de Fransche letteren ook weze, toch blijft het prozawerk van Radiguet het stevigste en meest persoonlijk deel uit zijn oeuvre. In deze verzen blijft een onbetwistbare invloed merkbaar van Pierre Reverdy, Max Jacob en Jean Cocteau, met wie hij geregeld omging en welke (vooral de laatste) niet weinig bijgedragen hebben om zijn naam een zekere populariteit te schenken.

Toch was die invloed grooter op den vorm dan wel op den inhoud, want wat ons in zijn gedichten het meest treft, is dat uitzingen van een zieletoestand, eigen aan een ouderdom, waarover in 't algemeen slechts onrechtstreeks uit de sferen der herinnering (dus vervalscht) wordt geschreven. En de dichter doet zulks met zoo'n groote zelfbewustheid, dat hij ons dubbel verbaast. In zijn voorrede schrijft hij: ‘En relisant ces poèmes, détachés de moi, il me semble qu'ils peuvent apporter quelques lueurs sur un âge assez obscur - le véritable âge ingrat, seize, dix-sept, dix-huit ans. A ce moment de la vie, les mois ont la valeur d'années,’ en hij dicht op zijn 16 jaar:

Seize ans: les glaces sont à la framboise.
Je ne viderai pas votre panier
Avant la mort de cette aube narquoise.

A mon âge les pleurs manquent de charme;
J'irai près du soleil, dans le grenier,
Afin que sèchent plus vite mes larmes.

[p. 225]

Als we vooraan in dit bundeltje zijn beeltenis bekijken, zeer eenvoudig geteekend door Pablo Picasso, dan vallen ons onmiddellijk op: zijn kinderlijke oogen en zijn dikke, zinnelijke lippen. En in zijn verzen vinden we onafscheidbaar terug, beelden nog aan het schoolleven ontleend, een onhandigheid, een zekere slordigheid van den vorm, welke wel eens hinderlijk kan worden en tevens een zinnelijkheid, zóó beheerscht en ingehouden, dat ze aan perversiteit doet denken en die van diepe zielsaandoeningen getuigt.

Mécontents si Dimanche ignore les pensums,

aldus begint één zijner gedichten, en een ander:

Tu le sais, inimitable fraise des bois

Comme un charbon ardente aux doigts de qui te cueille:

Leçons et rires buissonniers
Ne se commandent pas.

Of nog:

Aurore, à nul des coeurs qui saignent,
Ne va recommander l'école
Où buissonnière on nous enseigne
La douleur plutôt que les jeux.

Terwijl we een bladzijde verder volgend gedicht aantreffen:

Emprunte aux oiseaux leur auberge
Au feuillage d'ardoise tendre!
Loin des fatigues, ma cycliste,
Qui t'épanouis sur nos berges,
Future fleur comme Narcisse.

Tu sembles toi-même t'attendre.
Mais pour que nul gêneur ne vienne,
Je nomme la Marne gardienne,
O peu chaste, de tes appâts.
La Marne fera les cent pas.

Si son eau douce va semblant
Plus douce et plus chaste que d'autres,
Ses désirs pourtant sont les nôtres:
Voir bouillir à l'heure du thé
Que l'on prend en pantalon blanc,

Au soleil, ta virginité.

[p. 226]

Of, dit, één der mooiste gedichten uit den bundel:

Que le coq agite sa crête
Où l'entendent les girouettes;
Adieu, maisons aux tuiles rouges,
Il y a des hommes qui bougent.

Ame ni mon corps n'étaient nés
Pour devenir cette momie
Bûche devant la cheminée
Dont la flamme est ma seule amie.

Vénus aurait mieux fait de naître
Sur le monotone bûcher
Devant lequel je suis couché,
La guettant comme à la fenêtre.

Nous ne sommes pas en décembre;
Je ne serais guère étonné
Pourtant, si dans la cheminée,
Un beau matin je vois descendre

Vénus en pleurs du ciel chassée,
Vénus dans ces petits sabots.
(De Noël les moindres cadeaux
Sont luxueusement chaussés).

Mais, Echo! je sais que tu mens.
Par le chemin du ramoneur,
Comme en un miroir déformant,
Divers fantômes du bonheur,

A pas de loup vers moi venus,
Surprirent corps et âme nus,
- Bonheur, je ne t'ai reconnu
Qu'au bruit que tu fis en partant.

Reste étendue, il n'est plus temps,
Car il vole, âme, et toi tu cours,
Et déjà mon oreille avide,
Suspendue au-dessous du vide,

Ne perçoit que la basse-cour.
Coq, dans la gorge le couteau
Du criminel, chantez encor:
Je veux croire qu'il est trop tôt.

Dat doet ons een dichter betreuren, die bij zijn eerste pogingen reeds de volmaaktheid nabijstreefde.

[p. 227]

Van Guillaume Apollinaire's Caligrammes verscheen een herdruk in de uitgaven van de Nouvelle Revue française, met een portret van den schrijver naar een teekening van Picasso. Bij het herlezen van dit boek treffen ons minder die ‘caligrammes’, geteekende gedichten, sommige typographisch uitgewerkt, andere autographisch weergegeven: zij blijven in de eerste plaats eigenaardigheden. Maar deze wisselen af met gedichten, waardoor een geniale adem vaart, waarin een warme ontroering trilt of waaruit de eenvoudige, frissche en eeuwige toon opklinkt der middeleeuwsche liederen, als b.v. Les Saisons, dat aldus aanvangt:

C'était un temps béni nous étions sur les plages
Va-t'en de bon matin pieds nus et sans chapeau
Et vite comme va la langue d'un crapaud
L'amour blessait au coeur les fous comme les sages

As-tu connu Gui au galop

Du temps qu'il était militaire

As-tu connu Gui au galop

Du temps qu'il était artiflot

A la guerre.

Zijn vriend, de teekenaar André Rouveyre, kenschetst den dichter heel juist, waar hij van hem zegt: ‘Guillaume Apollinaire était bel et bien une cuve d'argile où se mêlaient, en ignition, tous les métaux; depuis cet or, couleur du soleil et souverain, jusqu'à ce plomb si pesant et qui coule au feu comme une chandelle.’

Het werk van Alphonse de Lamartine werd dit jaar gemeengoed en tal van uitgevers hebben dan ook in zijn zeer aanzienlijk oeuvre meer dan keus genoeg gevonden tot nieuwe uitgaven.

Bij de uitgeverij Payot te Parijs verscheen te dier gelegenheid Autour de Lamartine, door Louis Barthou. Een diepe en volledige ontleding van Lamartine's poëzie moet men in dit boek juist niet zoeken, maar zeker is het een belangrijke en vooral zeer gedocumenteerde studie over het leven van den dichter. Hij verplaatst Lamartine in de verschillende middens, welke hem omgeven hebben. Hij toont ons de achtereenvolgende invloeden, die hij daardoor onderging: die van zijn vader, zijn moeder, zijn echtgenoote en tijdens zijn laatste levensjaren die van zijn nicht Valentine, wier rol zoo verschillend beoordeeld is geworden. Hij licht ook een sluier op om ons een kijk te gunnen op Lamartine's liefdeleven: zijn betrekkingen met Graziëlla, het sigarettenmaakstertje te Sorrente, Elvire of Mme

[p. 228]

Julie Charles en de mooie, geheimzinnige Italiaansche prinses, die een aanslag tegen zijn leven smeedde. Over dit alles schrijft Louis Barthou zoo luchtig, zoo geestig, soms zoo gevoelvol en altijd zoo delicaat als wellicht alleen een Franschman dat kan. Het boek, dat verder rijk geïllustreerd is, boeit dan ook als een roman, de roman van het intieme en bewogen leven van één der groote Fransche lyrische dichters.

Op 11 October laatstleden werd te Luik een monument onthuld ter eere van den zoo tragisch en te jong gestorven Waalschen dichter Louis Boumal. Tragisch, zeg ik, en is het dat niet: de oorlog als infanterist in de loopgraven meemaken tot het einde toe om, 28 jaar oud, op 30 October 1918 (twaalf dagen vóór den wapenstilstand) te Brugge, tengevolge eener griep, te overlijden?

De herinnering aan den omgang met Louis Boumal blijft voor mij één der beste uit die droeve en lugubere oorlogsjaren. Ik leerde hem kennen door toedoen van een ander Waalsch dichter Marcel Paquot op het oogenblik, dat zij beiden met Lucien Cristophe het letterkundig tijdschrift Les Cahiers, dat tot in 1920 bleef voortbestaan, stichtten. Boumal stond er op, dat er ook een plaats zou afgestaan worden aan een vaste rubriek ‘Lettres néerlandaises’ en deze werd mij toevertrouwd (zelfs werden de twee eerste nummers door mij getypt en afgedrukt).

Van tijd tot tijd, als de vrijheid en de afstanden het toelieten, zocht hij ons op om te kunnen praten over zijn tijdschrift, de letteren, het leven. En nu ik weer zijn verzen herlees uit het in 1919 verschenen bundeltje Le jardin sans soleil, lijkt het me alsof hij, met zijn zucht naar vriendschap, zijn verlangen te sympathiseeren, zijn vrees voor vereenzaming, het noodlot voelde dat hem drukte:

Quel que soit le nom duquel tu te nommes,
Ne m'écarte point. Comme au temps passé
Je viens t'apporter mes rêves froissés
Et ma souffrance aiguë et triste de pauvre homme.

De oorlog is voor hem, als voor zooveel anderen, een wreede ontgoocheling geweest en de verzen uit Le jardin sans soleil zijn er de droeve weerklank van. Maar dit bundeltje met zijn vijf en dertig gedichten, in 1921 bekroond met den Bernaert-prijs, mag tot het beste gerekend worden van wat de Fransch-Belgische letteren voortbrachten.

Het tijdschrift La Wallonië en fleurs (47, rue du Corbeau, Seraing) wijdde een dubbel nummer aan de nagedachtenis van dichter Louis Boumal, waaraan o.m. meewerkten: Albert

[p. 229]

Mockel, Maurice Wilmotte, Max Elskamp, Lucien Cristophe, Marcel Paquot, Noël Ruet, Camille Fabry, Charles Delchevalerie.

Albert Lepage is zeker onder de jongeren in ons land iemand, die onze aandacht waard is. Zijn laatste bundeltje Poèmes.... pour des jours maigres (Editions ‘Cercle d'Art,’ Brussel) wijst op een merkelijken vooruitgang. Dat hij zelf zijn weg nog zoekt bewijst zijn eerste gedicht:

L'oeil est myope devant l'âme:
il faut trouver
à quelle distance tenir la loupe
pour que la feuille brouillée
devienne une page lisible.

Cherchons: l'art est patience.

En dat hij niet blind blijkt voor zich zelf is reeds een groote hoedanigheid.

Het kleinburgerlijk leven

Au fond du faubourg englouti,

de ongezegde miserie van slenter en onverschilligheid weet hij met eenvoudige middelen en toch in een schrijnenden mineurtoon, die soms tragisch klinkt, uit te zingen:

O soir de pluie

qui caresse et m'ennuie,
je fais le tour
du vieux faubourg;

Soir trop morne et mol et gras,

qui bruine ou pleut d'un oeil trop bas,
trop lourd. - Je vais crotté, navré,
et je distille ingénument
un fraternel attendrissement...

............

De loin en loin dans le brouillard,

une fatigue de lumière
sur un fût solitaire.

FRANS SMITS.