De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 217]

Oscar Wilde

Het was op het einde van het jaar 1900 - nu juist een kwart eeuws geleden - dat Oscar Wilde, ten prooi aan moreele uitputting en materieele miserie, in een klein, schamel hotel te Parijs overleed. Ter gelegenheid van die treurige verjaring hebben verscheidene Engelsche en Fransche tijdschriften artikels gewijd aan de nagedachtenis van deze schitterende en raadselachtige figuur, waarmee het pré-raphaëlitisme of estheticisme in Engeland zijn hoogtepunt bereikte. Met hem staan wij volop in het decadente einde der 19^e eeuw.

Wilde is de ‘snob of the wicked 'nineties.’

Hij werd geboren te Dublin in 1856 uit een begoede Iersche familie; zijn vader was een welbekend oogarts, maar zijn moeder leidde een nogal losbandig leven. Het is vermoedelijk van haar, dat hij zijn pervers karakter erfde. Hij werd student te Oxford, doch in 1877 reeds onderneemt hij een reis naar Griekenland. Het jaar daarop dicht hij Ravenna, waarmee hij bekroond wordt aan de Oxfordsche universiteit.

Zijn faam was reeds groot, toen hij zijn intrede deed in die verdorven Londensche ‘society’, die hij met zooveel raakheid en cynisme gekenschetst heeft in zijn mondaine comedies: Lady Windermere's Fan, A Woman of no Importance, An Ideal Husband, The Importance of being Earnest.

Doch hij-zelf stond te midden dier verdorven maatschappij en leefde volop mee in dien feestelijken roes van onbekommerd genieten. In de luisterrijke salons, waar hij ontvangen werd, was hij steeds de centrale figuur, die alle aandacht op zich vestigde door zijn schitterende conversatie, sprankelend van geest en hyper-verfijning: waar Oscar Wilde binnentrad, bloedden alle gesprekken dood en men luisterde enkel nog naar hem. Hij had altijd iets onverwachts te zeggen, en hetgeen hij zeggen wou, ontlokte hij aan zijn fantazie in parabelvorm. Hij kon niet

[p. 218]

anders praten. Zijn gedachten groeiden in hem tot parabels, zooals de beeldhouwer in marmer denkt. Aldus behaalde hij meer succes met het gesproken dan met het geschreven woord, hetgeen hem zou doen klagen aan André Gide, een zijner grootste vrienden tijdens zijn verblijf te Parijs in '91-92:

‘J'ai mis tout mon génie dans ma vie; je n'ai mis que mon talent dans mes oeuvres.’

Eenige dier vertellingen liet hij ons na in de keurbundeltjes: A House of Pomegranates, The happy Prince, Intentions.

En waarlijk, met zijn werk sprong hij heel willekeurig om. Is het te gelooven, dat hij zijn onvergetelijk Picture of Dorian Gray schreef in weinige dagen tijds, omdat hij met een vriend gewed had een roman van langeren adem te schrijven? Niettegenstaande zekere zwakheden in den bouw, groeide dit boek tot een der schoonste meesterwerken uit de Engelsche literatuur der laatste decena. Puriteinsch aangelegde critici spraken hun banvloek uit over het min of meer immoreel karakter van dit boek. Het was mode geworden onder de decadenten, zich steeds slechter voor te doen dan ze werkelijk waren. Trouwens, Wilde zegt in zijn Preface: ‘Zoo iets als een moreel of immoreel boek bestaat niet. Een boek is goed geschreven of slecht geschreven. Dat is al.’ En verder: ‘Geen enkel kunstenaar tracht iets te bewijzen. Zelfs dingen die waar zijn kunnen bewezen worden.’ Overigens, ‘zij die leelijke bedoelingen vinden in schoone dingen, zijn bedorven zonder bekoorlijk te zijn. Dat is een fout.’

Realisme in de kunst is geen kunst. Er bestaan voor ons twee werelden: één welke reeds bestaat, zonder dat wij dienen er over te spreken; de andere is die der kunst, en het is daarover dat wij moeten praten, omdat zij anders niet zou bestaan. Zoo opgevat is de roeping der kunst zoo verheven, dat zij het is die het leven inspireert, en niet omgekeerd.

Op een reis naar Rome ontmoette hij toevallig een jong Engelschman, die sprekend geleek op Dorian Gray, zooals hij hem gedroomd had. In een gesprek met Louis Latourrette beweert hij, dat deze jonge man wellicht nooit zou bestaan hebben, indien hij Dorian niet geschapen had.

[p. 219]

In 1895 liet hij zich in een zedenproces tot twee jaar dwangarbeid veroordeelen, alhoewel hij de kans had te ontsnappen. Maar dit verlangde hij niet, omdat zijn leven, dat hij als een kunstwerk beschouwde, heelemaal volledig was. Hij kon niet hooger. In de gevangenis hoopte hij door smart en berouw zoozeer gelouterd te worden, dat hij daarna een nieuw leven zou kunnen aanvangen.

Wat moeten wij eigenlijk verstaan door dit kunstgewrocht, dat Wilde's leven zelf was? Het is het vormschoone masker van cynische mooidoenerij, artistieke oververfijning en behaagzuchtig poseeren met immoreele denkbeelden en oppervlakkige paradoxen, waarachter de echte, diep-melancholische Wilde schuil ging. Slechts voor weinige intiemen legde hij dit masker af, zoodat zijn ware ziel zichtbaar werd, vol echte menschenliefde, vol mededoogen voor armen en lijdenden, belangstelling voor ethische en philosofische vraagstukken. Aan Gide vraagt hij:

‘Est-ce que vous avez bien compris combien la pitié est une chose admirable?’

Doch deze edele trekken van zijn karakter werden veelal gesmoord in zijn sexueele neigingen.

Al hebben wij aan die twee jaar opsluiting de heerlijke gewrochten: The Ballad of Reading Goal en De Profundis te danken, toch heeft de gevangenis den kunstenaar en den mensch in hem totaal gebroken.

Zoodra hij in vrijheid werd gesteld, vertrok hij weer naar Frankrijk, waar hij eenigen tijd te Berneval, nabij Dieppe, vertoefde onder den schuilnaam Sébastien Melmoth. Doch de drie laatste jaren van zijn leven sleet hij in een willoos dolen te Parijs, zonder nog iets op kunstgebied voort te brengen. Toen Gide hem aan zijn belofte herinnerde nog een tooneelstuk te schrijven, klaagde hij:

‘O, Gide, ik kan niet... maar, geloof me, ge moogt niets ten kwade duiden aan iemand die geslagen is.’

Iedereen zoowat, die omgang had met Wilde, heeft het zich als plicht aangerekend, zijn persoonlijke herinneringen aan hem te publiceeren. Veel nieuws valt er over hem dus niet meer te zeggen.

[p. 220]

Ter gelegenheid van de vijf en twintigste verjaring van zijn overlijden, zullen kortelings van hem verschijnen, de posthumen: Clamavi ad te en Pensées, waaruit wij eenige aphrorismen opteekenen. Die ten minste bieden nog de aantrekkelijkheid van het onuitgegevene:

‘Het oordeel van grijsaards inzake kunst heeft geen waarde.

Indien mijn werk een klein aantal menschen bevalt, dan ben ik tevreden. Indien het hun niet bevalt, veroorzaakt me dit niet het minste leed. Wat de menigte betreft, ik verlang geen populair schrijver te zijn. Dat is te gemakkelijk.

In onze dagen kennen de menschen van alles den prijs, en van niets de waarde.

De jonge lieden willen trouw zijn en.... zijn het niet. De ouden willen ontrouw zijn en kunnen het niet.

Als een vrouw hertrouwt, dan is het omdat ze haar eersten man verafschuwde. Als een man hertrouwt, dan is het omdat hij zijn eerste vrouw aanbad.

Vroeg-rijp zijn is perfect zijn.

De grondslag der perfectie is het niets-doen. Het doel der perfectie is de jeugd.’

Oscar Wilde is wel een oorspronkelijke verschijning in de Engelsche literatuur. Al wordt er wel eens beweerd, dat hij den invloed onderging van Walter Pater's essays en het bezielend woord van Ruskin, die een leeraarsstoel bekleedde te Oxford, toch wijken zijn denkbeelden en opvattingen te zeer van hun edele liefde voor de kunst af om een vergelijking mogelijk te maken. Hij heeft de theorieën van ‘l'art pour l'art’ tot op de spits gedreven. Voor hem is de kunstenaar enkel en alleen de schepper van schoonheid. Een artiest mag geen ethische bedoelingen hebben. Ethische bedoelingen bij een schrijver zijn een onvergeeflijk stijlmaniërisme:

‘All art is quite useless.’

Maar al heeft die kunst dan ook heelemaal geen didaktisch karakter, is die dan zoo geheel nutteloos, wanneer zij ons schoonheid schenkt als de meesterlijke één-akter Salome, zoo poëtisch eenvoudig, en tevens zoo rijk aan taalmelodie?...

M. MAELFEYT.

Dec. '25.