De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 515]

Beeldende Kunsten
De driejaarlijksche tentoonstelling van schoone kunsten, te Gent

Indrukken en Nabetrachtingen

De driejaarlijksche Kunsttentoonstelling van Gent, die van 7 Juni tot 2 Augustus 1925 gehouden werd in het Feestpaleis van het Gentsche Stadspark, behoort thans reeds tot het verleden. Indien wij er in den Vlaamschen Gids eerst nu een opstel aan wijden, dan komt dit niet enkel omdat wij vrij laat met de opdracht van deze kroniek werden belast, maar vooral omdat er in verband met de Driejaarlijksche tentoonstelling van Gent en elders wel eens op onbevooroordeelde wijze mag onderzocht worden of zulke tentoonstellingen, die in den vorm van belangrijke officiëele subsidiën veel geld kosten aan de openbare schatkist, in den tegenwoordigen tijd nog beantwoorden

1^o aan de wenschen in zake kunstopvoeding van het groot publiek;

2^o aan de wenschen van de kunstenaars zelf, die wellicht op meer doelmatige wijze konden aangemoedigd of gesteund worden dan door algemeene tentoonstellingen van twijfelachtige pedagogische en artistieke beteekenis.

‘De Driejaarlijksche is een bazar!’ verzekerde ons een vriend na een eerste bezoek. Vage karakteristiek natuurlijk, die den indruk wekt van een Oostersch warenhuis met z'n rommelig allegaartje van verkoopbare, opvallend luidruchtig aangeprezen goederen, maar teekenend-juist. Een bazar, d.i. een kunstmarkt, is de Driejaarlijksche altijd geweest: le plus grand marché artistique du pays, indien we den uitnemenden Gentschen geschiedschrijver Prosper Claeys mogen gelooven, die in 1892 een ‘essai historique’ schreef over ‘Les Expositions d'art à Gand (1792-1892).’ Vroeger zelfs heel wat brutaler dan tegenwoordig, maar jawel, toenmaals waren de prijzen der tentoongestelde kunstwerken toch niet zoo hoog opgedreven als in onzen na-oorlogschen tijd, waar sommige artisten het vooral schijnen gemunt te hebben op de welvoorziene porte-feuilles van kunst-

[p. 516]

minnende zeepbarons. Wie op de laatste Driejaarlijksche schuchter informeerde naar de prijzen van sommige tentoongestelde werken, waarvan de vooroorlogsche betrekkelijke waardeschatting maar even vermenigvuldigd werd met 20 in plaats van 5, was niet verwonderd dat er zoo bitter weinig vermeldingen van ‘vendu’ prijkten langs de muurlijst.

Wat de verkoopkracht betreft, is de driejaarlijksche bazar er dus blijkbaar niet op vooruitgegaan, vooral niet als men bedenkt dat b.v. in 1880 op 980 tentoonstellers met 1431 nummers verkocht werd voor het normaal cijfer van 205.270 frank. Rekening houdend met het index-cijfer, zou de huidige Driejaarlijksche meer dan één millioen frank werken aan den man moeten brengen, hetgeen naar de beste inlichtingen volkomen uitgesloten is.

Het bezoek liet ook, zooals reeds werd vastgesteld in 1922, veel te wenschen over. Vroeger was dat, volgens P. Claeys, heel anders: de bijval van de tentoonstelling van 1871 was zóó groot dat men op één namiddag er soms meer dan 3000 bezoekers telde. Zouden er thans meer dan 300 kunnen geteld worden op één dag? Dit absenteïsme wordt op verschillende wijzen uitgelegd: de ligging van het Feestpaleis is minder gunstig dan deze van het vroeger lokaal, het Casino; de toegangsprijzen zijn te hoog: doorgaans 3 frank; het volk geeft niet om kunst, laat staan ‘moderne’ kunst. Van al deze uitleggingen is de laatste de ernstigste: het groot publiek, voor hetwelk algemeene tentoonstellingen als de Driejaarlijksche worden ingericht, staat niet-begrijpend of ten minste geschokt in zijn elementaire kunstopvattingen tegenover de daar geboden kunstprestaties. Dat is het betreurenswaardige van den toestand, het fiasco of de crisis van de kunstopvoeding van het volk!

Dit keerpunt hebben de inrichters, de Koninklijke Maatschappij ter aanmoediging van Schoone Kunsten, zoo goed begrepen dat zij al hun krachten hebben samengetrokken op de huldiging van twee beroemde, overleden, Gentsche kunstenaars: Albert Baertsoen en Emile Claus.

Groote meesters gewis, maar hoe hoog ook hun deel moge aangeslagen worden in onze nationale kunst van het laatste kwart der negentiende eeuw, figuren uit het verleden.

Er ligt iets tragisch in terugblikkende tentoonstellingen van meesters, namelijk dat onder de vele zeer goede werken, die door openbare en particuliere verzamelingen voor de gelegenheid worden afgestaan, onvermijdelijk ook minder goede werken binnensluipen, die de Meesters zelf zouden geweerd hebben.

Het zou onbillijk zijn naar zulke specimens van 'n gemakkelijk neo-impressionisme een meester te beoordeelen of te veroordeelen. Op deze herdenkingstentoonstelling leed

[p. 517]

Claus er meer onder dan Baertsoen. Wellicht sproot dit voort uit het karakter zelf van Claus' kunst: spontaneïteit, schier lichamelijk genot aan kleur en licht, wat fataal tot oppervlakkigheid moet leiden. Daartegenover de zwaarmoedige en diepe blik van Baertsoen in de ziel der dingen, het nauwkeurig, vaak pijnlijk silhouetteeren van gebouw-complexen, die hem op z'n tochten door Vlaanderens oude steden getroffen hadden en hem lief waren geworden als trouwe vrienden uit een reeds verwijderd verleden.

Wie krijgt ze zelf niet lief, die oude gevels, kaaimuren en bruggen van Gent, Brugge, Nieuwpoort, Diksmuide, die aangrijpende schets ‘Dooi’ (n^o 5, uit het museum van Gent) en die machtige ‘Avondschemering te Gent’ (n^o 1, uit het museum van Brussel), want het pessimisme van Baertsoen drukt niet te neer, maar zalft den toeschouwer van zijn kunstwerken tot een droomer over dingen, die op zich zelf smartelijk zijn en evenwel de droeve werkelijkheid verpuren tot iets heiligs. Hoe verschillend bij een optimist als Claus, die de natuur ontsluiert in een roes van kleurenweelde! Waar hij elegisch aan het mijmeren slaat is hij niet meer zich zelf, maar herinnert aan andere beroemde buitenlandsche tijgenooten, aan den zachten Willem Maris b.v., in de ‘Rijzende maan in December’ (n^o 69, toebehoorend aan den heer R.L.). ‘Zonneschijn’ (n^o 64, van het Musée du Luxembourg) en ‘Oevers der Leie bij regenachtig weer’ (n^o 96, toebehoorend aan den heer X), hoezeer ze chronologisch in het oeuvre van Claus van elkander staan, zullen wel steeds getuigen van den stoer-krachtigen zonneschilder van een school, die met hem een toppunt en tevens een eindpunt heeft bereikt: de 19^e eeuwsche luministische Leie-schilders.

Heeft het groot publiek ten slotte nog zeer veel aan dien schitterenden terugblik op het impressionisme van twee Belgische eerste-rangkunstenaars, de jonge kunstenaars, voor wie een algemeene tentoonstelling als de Driejaarlijksche een richtsnoer heet te zijn, hebben er zeer weinig aan.

Buiten het voorbeeld van een mooie schilders-carrière, die de rimpels van worsteling en vertwijfeling, op de tentoonstelling niet merkbaar, heeft gekend, maar die vroegtijdig door den vinger der erkenning werden uitgewischt, ziet de aankomende kunstenaar in het impressionisme een overwonnen standpunt. Baertsoen en Claus zijn voor hen heksluiters op den weg van den eeuwig wisselenden ontwikkelingsgang der schilderkunst.

Wij leven in een overgangstijdperk, ook op kunstgebied. Wie er niet mocht van overtuigd zijn, hoeft slechts een kunsttentoonstelling te bezoeken, waar verschillende strekkingen, zoogenaamde ‘academische’ en ‘modernistische’ tot uiting komen. Schromelijker verwarring is zeker niet denkbaar. Wij zijn er

[p. 518]

niet ver af te denken dat het die indruk was van artistieke verwarring die onzen vriend noopte te spreken van een Driejaarlijkschen bazar. Wie doelloos de zalen doorwandelde van de Belgische, Fransche en Engelsche deelnemers aan de Gentsche Driejaarlijksche had een weeïg gevoel: hier en daar, in 't bijzonder in de Belgische afdeeling en in de zalen voorbehouden aan het Nationaal Verbond van Kunstschilders en Beeldhouwers, eenige goede kennissen aan den wand, landschappen en portretten vooral, maar hoeveel verouderd-middelmatigs, hoeveel geforceerd-modernistisch als een lijfpacht van onbenulligheden rond enkele ‘sterren’. Geen leidraad, geen algemeene strooming, 'n cacophonie van vormen, kleuren en lijnen, 'n totaal gebrek aan een tijdsstijl.

Twee grove fouten werden trouwens begaan. Had men ze vermeden, dan had wellicht de Driejaarlijksche een inleiding tot de hedendaagsche kunst kunnen verwezenlijken voor het groot publiek.

De eerste fout was dat men, behalve dan aan den hoofdwand van de officiëele Belgische eerezaal en in de kleinere zoogenaamde ‘salles des horreurs’, geen of weinig rekening heeft gehouden met de tonaliteit der doeken. Waar dit wel werd gedaan trof dadelijk de symphonische portretgroep van ‘Een Avond{problem} (n^o 355) van Auguste Oleffe prachtig geflankeerd door de gedempte kleurenweelde van twee stillevens en van het ‘Intérieur van de St. Pieterskerk’ (n^o 221) van Alfred Delaunois en het gestyleerd-sobere ‘Bosch in den winter’ (n^o 235) van Valerius de Saedeleer.

Bijzonder gelukkig werden de hoekovergangen ingenomen door twee verfijnd-koloristische ‘Stillevens’ (n^o 387-388) van Albert Saverijs. Wat er verder tusschen hing, 'n paar naakten, waarvan het eene (n^o 155) van Robert Buyle, bleef volkomen in harmonie, niettegenstaande het verschil van genre en uitwerking. Jammer mag het heeten dat zulk een interessante poging niet werd doorgevoerd: volhouden was hier de artistieke boodschap!

De tweede fout was het onsystematisch verspreiden der genres. Vaak vloekte een schel-gekleurd interieur tegen een religieus-ingetogen tafereel en nog vaker vlekte een naakt in de nabijheid van een vredig hoekje uit een Begijnhof of van een dorpskerkje.

Dit was veel minder het geval in de zaaltjes waar men aan de ‘ultra's’ een onderkomen had verschaft: onbekende namen op gewild-bizarre reclame-achtige bewerkte doeken, maar een onmiskenbaar streven naar decoratieve samenwerking. Wij lazen ergens in een dagblad dat men er gichelde van 't lachen en sommigen er zich boos maakten. Best mogelijk. Het publiek, dat wij er opmerkten, scheen ons eerder koel-onverschillig voor de

[p. 519]

individuëele uitspattingen van de, meestal talentlooze, Belgische navolgers van Fransche en Duitsche expressionisten.

Daar ook was trouwens niets ‘definitiefs’, zelfs geen aanduiding van tegenwoordig veelgeloofde hoedanigheden: constructie, synthese, enz., die de onloochenbare ruimte-kwaliteiten, atmosfeer b.v. van het neo-impressionisme, zouden vermogen te vergoeden. Welk een ontgoocheling was in dat opzicht de Fransche afdeeling!

De inrichtende Maatschappij had nochtans gemeend dat een Belgische Driejaarlijksche noodzakelijk een internationaal karakter moest vertoonen. De veropenbaring van een geniaal schilder als Courbet op de Gentsche kunsttentoonstelling van 1851, waar hij zijne beroemde ‘Casseurs de pierres’ exposeerde (thans in het Museum te Brussel), zweefde den inrichters blijkbaar voor den geest.

P. DE KEYSER.

(Slot volgt.)