De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 415]

Door Noord-Europa in het begin der XVIII^e eeuw
(Uit het dagboek van een Hollandschen avonturier)

V.

De auteur was enkele malen tegenwoordig bij het inschepen van troepen naar Holland, die moesten deelnemen in den strijd tegen Lodewijk XIV. Wegens hun historisch belang laat ik hier deze passages volgen:

‘Den 19^en October [1701] sijn der ses compagnie van... Prins Garels regiment op de markt vergadert en monsterden, en na dat sij den eet van getrouwicheit aen de Ed. Groot Mog. Hen Staten Generael der Vereenichde Neederlanden en sijn Konink-lijcke Magt van Groot Brettagne gedaen hadden, sijn sij 't scheep gegaan; den 20^e ditto de restenende 6 compagnie, idem ut supra. Den 22^e ditto quam het Seelandsche regement alhier aen, en gemonstert sijnde gingen na aflegginge van den eet, scheep na Holland (f. 108v)

Den 8^en Junij [1702] is het regiment vanden prince van Wirtem-berg Olz onder den overste Bonart, dat hier gestift was door twee Hollandsche Heeren gemonstert, en den eet gedaen hebbende na Holland scheep gegaen. Ik verwonderde mij dat sulcke wijse heeren haer eevenwel lieten bedriegen, want daer waren veele capitains, wiens compagnien op geen 10, 12, ja meer man na, compleet waren en eevenwel vol door de monsteringe gingen, want daer waren veele van ons regiment die meede gemonstert wierden, daerse een rijksdaelder voor kreegen, en toe se int schip waren, trocken se de kleeren weer uijt en gingen haers weegs. Die compagnien komen in Holland, soo trekt de capitain ondertusschen de gagie en gaense int velt soo is het: ja soo veel sijnder gebleeven en weggeloopen, etc., en groote vaers beurs moetse weer completeeren. Hadden sijse nu weer overgesien

[p. 416]

toense in Holland debarqueerden, soudense 't bedrog gesien hebben.’ (f. 118-19)

Het is bevreemdend dat de auteur, die nochtans voor alles open oog en oor had, en niet het minst voor zeden en gebruiken, ons hier enkel een halve bladzijde geeft.

‘Wat de kledije aengaet, dien van den adel en voornaeme luijden is al opsen frans; 't gemeen gaet al opsen schippers, son-daeghs heel in 't swart. De edelluij drijven haer coopmanschap soo wel als de gemeene, 't geen noghtans haer eer niet te na gaet, soo sij maer geen handt werck gebruijcken. Sij kennen hier soo wel als in andere Noortsche landen digt brandewijn suijpen, en na de maeltijt dientmen u met tobak en pijpen.’ (f. 111-112)

De rechtspleging geschiedde er op een manier, die we wegens haar bekrompen wreedheid, met onze tegenwoordige begrippen van menschelijkheid, maar bezwaarlijk kunnen begrijpen. Van het recht, of onrecht, toegepast door de militaire overheden, willen we niet eens spreken, dat gaat alle verbeelding te boven. Wij geven hier als staaltje een strafuitvoering wegens diefstal:

‘Den 20^e februarij 1703 is hier een dienstmeijt gegeesselt, die gestolen hat. Maer sij geesselen daer soo niet als bij ons, alwaer mense vast sluit aende kaeck, maer hier als de sententie geleesen is, worden de handen op den bloten rugh gebonden met een touw, twelck de beul inde lincker hand heeft, en metde regter-hand geeselt hijse de stad uit tot voor de poort, dan laet hijse loopen.’ (f. 117)

Men kan wel denken dat onze reiziger zich zoo maar niet lijdelijk bij zijn lot zou neerleggen. Niets zou hij ongedaan laten om zijn verloren vrijheid weer terug te krijgen. 't Ging zeker niet van een leien dakje en als hij voor ontmoediging vatbaar ware geweest, zou hij stellig nooit hebben geslaagd, want de besprekingen, die telkens afsprongen, nu eens op den berekenden onwil van den eene, dan weer op da bedrogen hebzucht van den andere, rekten zich verdrietig-hopeloos uit, en konden eerst na een jaar tot den gewenschten uitslag worden gevoerd.

De schrijver had het adres gekregen van een koopman, genaamd Romont, die zich in betrekking had gesteld met zijn familie te ‘s-Gravenhage en hem beloofd had, zijn invrijheidstelling te bewerken. Hij had aan den majoor zestig rijksdaalders aangeboden; deze eischte er evenwel tachtig. Gelukkig werd de lichtgeloovige Hollander tijdig op zijn hoede gezet voor Romont,

[p. 417]

die, zooals het nu bleek, er door was, en in die zaak enkel een voordeelige afzetterij zag. Door de bemoeiïngen van den stadsvoogd G. werd nu een man van stavast, een zekere Dreyer, met de onderhandelingen belast. Maar Romont liet zich niet gemakkelijk afschepen; hij weigerde onbeschaamd het geld, dat hij uit Holland had ontvangen, terug te geven. De zaak moest op den duur in de handen van den burgemeester en raden worden gegeven, die, alhoewel op de hoogte van Romont's toestand, dezen in 't ongelijk niet wilden stellen en trachtten tijd te winnen, omdat ‘sij de soldatesque niet veel aghten of lijden mogen [die] haer al te seer op den tempel rijden.’ Bedreigingen waren tenslotte noodig vanwege de militaire overheid om hun een beslissing af te dwingen. Nu was het evenwel de beurt van den majoor om 100 rijksdaalders te vragen, d.i. 20 meer dan het aanvankelijk bepaalde bedrag. Toen langs hier weer geen uitweg was te vinden, nam hij zijn toevlucht tot zijn dominé Raphe, die het eene verzoekschrift na het andere aan den koning stuurde, aan wien hij zelfs bij diens passage te Glückstadt een rekest wist te overhandigen. Dit alles was boter aan de galg, doordat de militaire overheid die pogingen zonder veel moeite kon verijdelen, tot eindelijk de tusschenkomst van den geheimen raad Lente, die vroeger ambassadeur was geweest in Holland, alles in orde bracht, en de jonge soldaat tot zijn groote vrerugde ontslag bekwam tegen de som van 60 rijksdaalders. Den 18^en November 1703 kreeg hij voorgoed zijn vrijheid terug.

Eerst den 3^en December gelukte het hem scheep te gaan te Wewelsfleth met een Ammelander schip bestemd naar Amsterdam. Ze zeilden uit met een kleine vloot koopvaardijschepen en twee convooiloopers. Nauwelijks waren ze in diep water of de wind liep vlak om; ze konden nog tijdig het anker werpen nabij de monding van den Stör, en bereikten weinig daarna veilig terug de haven. Gelukkig! Want er brak een storm los ‘dat het leek alsof den jongsten dagh naekte.’ Zoo hoog was het water, dat het over de toppen sloeg der wilgen op het strand. Negen van de uitgezeilde schepen liepen vast en twee gingen naar den kelder.

Nu was alle hoop op een dadelijk vertrek verloren! Daar zat onze Hollander nu vast voor een onbepaalden tijd in het armelijk schippershaventje Wewelsfleth. Hij maakte zijn tijd zoek met naar de levenswijze der inwoners te kijken, en kuierde op

[p. 418]

goed geluk rond in de omliggende streek. Hij luisterde uit den volksmond een legende af, welke wij heel Europa door aantreffen, en welke o.m. overeenstemt met die van het Fransch dorpje Is, die door iedereen is gekend dank zij de opera van Lalo.

‘Mij wiert vertelt voor de waerheijt, van oude geloofwaerdige luijden, dat voor deesen hier een starck slot gestaen heeft, met een toren, daer twee groote kloeken in hingen, welk slot inde Steur soude versonken sijn. Een visscher hoorde eens de kloeken speelen, en gaf het de boeren te kennen, die daer met een goet deel na toe voeren en sagen den toren en de klocken, perfect als 't water claer was. Om datter geen dokken in 't dorp waren, resolveerden sij haer best te doen, om die clocken uitden toorn te winden. Sij lieten hier op eenige instrumenten maken en quamen soo verre, datsij een daer uit kreegen, die teegenwoordich inde kerk hangt. En soo alsse doende waren metde tweede, kreegen sijse tot half uit het water, wanneer een van die boeren soude geseijt hebben: ho, ho! die hebben wij ook al! Maer een onbekende stem riep, als uit de gront van 't water: nog soo niet, nog soo niet! En daer mee braken al haer instrumenten an duijgen en de clock sonk weer na beneen, alwaer sij seggen datse nog is, en bij claer weer kan gesien worden, ook datse op seekere tijen van 't jaer, seer melodieus speult.’ F^o 124-124v)

Intusschen was het heelemaal onmogelijk geworden om over zee te vertrekken; de schepen maakten stilaan toebereidselen om te overwinteren. Het heimwee van den Hollander steeg met elken nieuwen tegenslag en bewoog er hem toe, de reis maar weer op zijn trappers te ondernemen. Hij ging terug naar Glückstadt, vanwaar hij Hamburg bereikte met de veerboot. Daar schreef hij aan zijn vriend Jean d'Outterson, die zich intusschen ook had vrijgekocht. Het wachten moe, vertrok hij den 10 Januari 1704, in gezelschap van een stuurman, over Blankenese, Buxtehude naar Bremen, waar ze zonder vermeldenswaardige avonturen aankwamen. Van hieruit bereikten ze Wildeshausen, na Delmenhorst te zijn gepasseerd.

Opweg naar Kloppenburg, den 22^en Januari, kwamen onverhoeds een drietal soldaten op hen toegesprongen en maakten zich meester van den stuurman, niettegenstaande de twee paspoorten die hij hun toonde. Te Kloppenburg had hij te kampen tegen een woedende sneeuwjacht. Den dag daarop begon het evenwel te dooien en nu moest hij op sommige plaatsen tot de knieën

[p. 419]

door modderige sneeuw flodderen. Zoo bereikte hij Haase, na Löningen te hebben aangedaan.

Over Westphalen weet de auteur niet veel te vertellen: hij werd nu heelemaal in beslag genomen door het doel van zijn reis, dat hij zoo gauw mogelijk wilde bereiken. Hij zag er ‘veel aeckerboomen, daerse varckens meede mesten, die daer in soo groote meenighte sijn, dat meest in alle huijsen, de heele solder vol speek hangt, en ik ben in boere huijsen geweest, daer ten minsten vijftig sijden speek inden roock hingen, want sij hebben geen schoorstienen en alsse stooken, is het heele huijs vol rook, dat dan ontrent het aende solder hangende speek sijn effect doet.’ (f. 128-128v)

Den 26^en was hij te Neuenhaus, waarna hij Ulsen en Wilsum aandeed. Den 27^en passeerde hij Hardenberg, den 28^en Zwolle en Hasselt. Den 3^en Februari bereikte hij Amsterdam, vanwaar hij den 4^en met de nachtschuit vertrok en den 5^en 's morgens ‘kloeck en gesont, Godt sij lof en danek, weeder in 's Gravenhage’ aankwam.

D^r FREDERIK LYNA.