De Vlaamsche Gids. Jaargang 11

[p. 189]

Vlaamsche Kronijk

Op Zaterdag, 4 November, droeg Vlaanderen Hugo Verriest ten grave. 't Was een natte, koud-winderige dag, de slechtste van 't jaar, en Stijn Streuvels zegde: ‘Verriest is weg, de zon is weg!’

Zoo was het inderdaad. Hugo Verriest was de zonnigste, geliefdste figuur in het letterkundige Vlaanderen. Zijn naam had een blijden klank en waar hij opschalde, ging aller genegenheid hem te gemoet. Verriest was te midden van de vele groepen en groepjes, die onze letterkundigen verdeelen, de hooge bloeiende linde, die in het midden stond en met haar roomige geuren en milde schaduw een zegen was voor allen. Zelfs te midden van onze politieke, godsdienstige of wijsgeerige verdeeldheden rees Verriest als een baak, waarnaar allen, die zich wilden en konden losmaken van kleinheid en wrokkigheid, opzagen als naar een heerlijk reine helderheid, die alle menschen van goeden wil kon vereenigen. Verriest heeft in zijn heelen levenswandel steeds dezelfde rechte lijn gevolgd en ridderlijk voor zijn levensbeschouwing gestreden, doch steeds heeft hij daarbij vermeden wat krenken, kwetsen en verbitteren kon. Hij was altijd de man van beschaafdheid en kiesch gevoel, de man van hoogere cultuur.

Verriest's verdiensten zijn drievoudig.

Eerst hebben wij den letterkundige met zijn bescheiden, maar innerlijke rijke voortbrengselen. Al zijn liefde voor Vlaanderen's landelijk schoon straalt door dat werk heen. Al de teederheid van hemel en aarde, boom en struik, gras en water, het blijde leven van vogel en bloem lachen en lonken er in. Er waait een lucht van werkelijkheid doorheen, een haast zinnelijk waarneembare streeling van geurenzwangeren, frisschen wind. Men leze ‘Op Wandel.’

Niet alleen de dingen, maar ook de menschen van te lande schilderde Verriest voortreffelijk. Is er een edeler beeld van den Vlaamschen landman dan het zoo breed episch door Verriest geteekende in de eerste van zijn ‘Geestelijke Voordrachten’? Waar Verriest over zijn Vlaamsche menschen spreekt, wordt zijn kunst ook eerst volkomen wat men blijde kunst kan noemen. Het is een kunst die met het leven verzoent, die over het donkere, het leelijke, het armoedige, het ellendige den glans der liefde en der goedheid werpt.

De loopbaan van den leeraaj Verriest is een voor Vlaanderen uiterst vruchtbare geweest. Verriest werd de opleider van Albrecht Rodenbach en de ontmoeting dier beide menschen was een van de gelukkigste gebeurtenissen in ons cultuurleven. Had Verriest niets anders gedaan dan den schrijver van ‘Gudrun’ tot het letterkundig en bewust Vlaamsche leven opgewekt, dan reeds zou hij recht hebben op onze dankbaarheid.

Verriest als redenaar! De gave van het woord bezat hij als weinigen. Hij vereenigde de rijkste vrouwelijke bekoringsmiddelen met de mannelijkste overtuiging. Hij deed met het hart en den geest van zijn toehoorders wat hij wilde. Eens woonden wij een zijner voordrachten bij.

[p. 190]

De zaal was zoo vol, dat wij alleen nog plaats vonden achter den redenaar. Wij moesten dus het boeiende schouwspel missen van den sprekenden Verriest. Immers toen Verriest sprak, was het een feest, niet alleen voor de ooren, maar ook voor de oogen. 't Was niet alleen zijn melodieuze, zingende tooverstem, die u pakte, ook de beweeglijke trekken van het aangezicht, de blik der oogen, de plooi der woordproevende lippen, het sierlijke gebaar der handen, het lenig bewegen van het heele lichaam haalden u in den ban van zijn machtige bekoring. Dat schouwspel moesten wij nu missen, maar het was ons gegund er een ander te genieten. Wij konden in de zaal zien hoe Verriest het publiek veroverde, hoe hij daar ontroerde en vervoerde, hoe hij daar oogen deed blinken en lippen deed glimlachen in geboeid meegaan met zijn heele betoog. Hij werkte daar als een baarlijke toovenaar. Het was de verovering van honderden door één - ook de verovering van de onverschilligsten en vijandigsten.

Toen Verriest sprak, voelde men eerst oprecht wat een macht hij was in onze beweging. Trots haar algemeene cultuurstrekking, trots haar economische en sociale beteekenis, blijft de Vlaamsche beweging toch steeds uit den aard der zaak een beweging voor het woord, voor het eigen woord, de eenig ware tolk van eigen natuurlijk leven, het nog zoo versmade en vernederde Vlaamsche woord. Waar Verriest optrad als een levend voorbeeld van den rijkdom, de lenigheid en de zangerigheid van dat woord, daar viel alle vooroordeel, daar legde alle vijandigheid de wapens neer. Verriest was de triomf van het Vlaamsche woord.

Wij konden tot nog toe gelooven, dat de groote rationalistische strooming, die uit het werk van John Locke, Montesquieu's ‘Lettres persanes’ en Voltaire's geschriften over Europa kwam, de Zuidnederlandsche letterkunde niet had aangeraakt. In niet één onzer handboeken over literatuurgeschiedenis wordt van dergelijken invloed eenig gewag gemaakt. In het Noorden alleen scheen het rationalisme sporen gelaten te hebben bij Justus van Effen, Hieronymus van Alphen en de dames Wolff en Deken, die elk op eigen manier op die leer reageerden, maar toch aantoonen, dat Holland voor het algemeen Europeesche geestesleven toegankelijk was.

Nu blijkt het, dat Vlaanderen dan toch wèl literair in de rationalistische richting vertegenwoordigd is en wel door Karel Broeckaert's weekblaadje ‘De Sysse-Panne ofte den Estaminé der Ouderlingen’, - waaruit de Antwerpsche boekenvriendenkring ‘De Seven Sinjoren’ thans onder den titel ‘Borgers in den Estaminé’ een soort van bloemlezing heeft laten verschijnen (Uitgave ‘De Sikkel’, Antwerpen) met inleiding en aanteekeningen van Dr. A. Jacob.

Karel Broeckaert's ‘Sysse-Panne’ behoort tot het literaire genre, dat door Addison en Steele met hun ‘Tatler’ en ‘Spectator’ voor 't eerst beoefend, in de Noordnederlandsche letterkunde door Justus van Effen zoo schitterende werd nagevolgd. Zoo hebben de Vlamingen ook hun Spectatoriale Vertoogen, waarin het huiselijk en maatschappelijk leven geschetst en aan de critiek der gezonde rede getoetst wordt.

‘De Sysse-panne’ verscheen te Gent van 9 Brumaire IV tot 1 Prairial (31 October 1795 - 20 Mei 1798). De schetsen, die zij bevat, zijn een uiting van het ‘burgerlik intellekt dat zich politiek konsolideert; dat de klemtoon legt op de vrije idee, Vlaanderen opeist voor de Eeuw der Rede en zijn wetenschap haalt uit de Encyclopedie, baken en summa der Verlichting; dat staat op Voltaire, Raynal en Paine, de incisiefste, de luidruchtigste, de meest rigoristiese vijanden der Kerk; en dat steunt op de bourgeoisie, erfgename der Revolutie, die haar machtsontplooiing tegemoet gaat. Wat in het Vonckisme nog sekundair was, het antiklerikale ingrediënt, het is de noemer van dit Liberalisme, het trekt reeds

[p. 191]

tot in de diepste volkslagen de scheidslijn door, het splitst het volkswezen fundamenteel in tegengestelde krachten, de ene gedreven door de konfessionele traditie, de andere mede door de onuitgewiste herinnering aan de zestiende-ëeuwsche vrijheidstrijd.’ (Inleiding der uitgaaf./

Karel Broeckaert is de Vonckist, die zijn evolutie naar het liberalisme voltrok. Het belang van zijn werk voor de moderne geschiedenis van Vlaanderen is daardoor al niet gering, en het wordt nog verhoogd door de schildering, die het ons geeft van het toenmalige Gent, dat een brandpunt was van den strijd der Voltairiaansche bourgeoisie in Vlaanderen. De zuiver letterkundige verdienste van Broeckaert's werk is eene van goed allooi. Er zit realisme in, niet preutsche zin voor levensuitbeelding en humor.

De inleidende studie tot deze heruitgave is degelijk en knap gedacht; het is de samenvatting van veel kennis en overweging, - maar in welke taal is die geschreven! Op één bladzijde vinden wij soms tot 30 uitheemsche woorden. Nu doen wij ook wel niet aan overdreven ‘purisme’ en in ons eigen schrijven zal meer dan het ons lief is een bastaardwoord voorkomen, maar is het te billijken, dat woorden als tumultuair, formeren, moulage, allure, isolement, ridiculiseren, acute, enz., voortdurend terugkeeren? Zulke taal wordt langzamerhand een soort van ‘internationaal jargon,’ om het dan ook maar zoo te zeggen!

Van onder verwildering, van boven pedanterige verknoeiing! Anne moedertaal... Taalzuiverheid is een ideaal als de waarheid. Kunnen wij het niet heelemaal bereiken, wij moeten het toch zoo dicht mogelijk zoeken te benaderen.

Onder de goede boeken, waarmede onze letterkunde in de laatste maanden verrijkt werd, rekenen wij in de eerste plaats ‘Het Dochterken van Rubens’, door Frans de Backer (N.V. Uitgevers-Maatschappij Van Loghum Slaterus en Visser, Arnhem). Reeds toen het werk in het Hollandsche tijdschrift ‘De Stem’ verscheen, werd het gunstig onthaald en nu het in boekvorm in ieders bereik ligt, wordt die bijval algemeen bekrachtigd. Het is een verhaal eenvoudig van opzet, maar dat wel degelijk den indruk geeft van heel echt leven. Het zwaartepunt van het boek ligt in zijn psychologie. Al de zwachtelen van een groeiende, hopende, dwepende en lijdende meisjesziel worden er met vaste en teedere hand in ontvouwd. Al de figuren staan er scherp omlijnd. De taal is vrij van alle kunstenmakerij, doch in haren eenvoud zeer artistiek. Het is een boek, dat zijn weg zal vinden bij intellectueelen zoowel als bij het publiek onzer volksbibliotheken.

Een nieuweling in de Vlaamsche letteren, Clovis Baert, uit Gent, verraste ons met ‘Het tweede Leven van Wieske Veyt’ (C.A.J. van Dishoeck, Bussum). Het is een eigenaardig verhaal, waarin werkelijkheid en fantazie door elkander spelen. Frissche beelden wisselen af met aangrijpende, vaak Danteske visioenen. Het werk bevat heel mooie brokken, doch soms doet het nog wat te gewild literarisch aan, vooral door het vele symboliseeren. Clovis Baert is er nog niet heelemaal, maar hij komt er!

In ‘Uit vreedzame Dagen’ heeft Dr. Alb. Vandriessche (Vlaamsche Boekenhalle, Leuven) een aantal schetsen bijeengebracht, die hij voor den Oorlog schreef. Het is een beminnelijke kunst met stevige hoedanigheden van opmerking. Een heel raak pakkend stukje is b.v. ‘Een Zondag’, waarin de dominicale, grijs-spleenachtige stemming van een jong dokter van te lande sober en toch treffend wordt geschilderd. ‘Een Ongeluksvogel’ is een lief kijkje in het rijk der natuur, waar de antro-

[p. 192]

pomorfiseerende verbeelding niet te zeer schaadt aan de teekening van echt dierenleven. Een enkelen keer wordt Dr. Vandriessche misschien wel wat te zoetelijk gevoelerig, als b.v. in ‘Het Ongerepte.’ Wij begroeten hem opnieuw in het gild der Vlaamsche schrijvers en wachten vol vertrouwen op definitief werk.

Sympathiek is ons het kleurige, warm gevoelde boek ‘De Tranen van Sint Pieter’, door Lode Opdebeek (L. Opdebeek, uitgever, Antwerpen). Een zeer oorspronkelijke fantazie over het oorlogsleed, dat ons land kwam teisteren. Sint Pieter trekt met Sint Michaël en Sinte Margriet, vergezeld van Peter Benoit en Guido Gezelle, uit den hemel naar Vlaanderen, om er oordeelende getuige te zijn van de gruwelen waaronder daar werd geleden. En dan wordt over al de ontzettingen en rampen gesproken met ontroering en eerlijke liefde, zonder ooit in 't banale te vervallen. Een boek dat opbeurt en deugd doet en in de handen van alle Vlamingen hoorde te komen.

‘De bloeiende Tuin’ van Jef Mennekens (Vanderlinden, Brussel), is een verzameling lieve versjes voor de schooljeugd, in den aard van hetgeen vroeger reeds door dezen kindervriend en kinderkenner op dat gebied werd geleverd. Deze half paedagogische, half literaire gave zal in de school, waar nu juist geen overvloed is aan goede reciteerstukjes, gretig gebruikt worden.

Waar A.W. Grauls in zijn bundeltje ‘Herfstalbum’ gewoon zegt wat hem in het gevoelig, naar melancholie neigend gemoed opwelt, zonder te willen offeren aan de jongste literaire modes met al hun zoo gauw beu-makende opzettelijke uitmiddelpuntigheden, daar geeft hij eenvoudig, doch emotievol werk. Hij blijkt dan een rustige peinzer te zijn, die zijn stille ontroering bezonken en zuiver te genieten geeft en van wien wij gaan houden. Zijn vers is bekoorlijk van geluid.

Lodewijk Scheltjens, die niet alleen een uitstekend tooneelschrijver, maar ook een voortreffelijk verteller is, heeft in ‘Stekelbaarsjes’ (Gust Janssens, Antwerpen, 1922) achttien verhalende schetsen laten bundelen. Het oubollige, pittige natuurvolkje der Scheldeboorden leeft er in op met al zijn eigenaardig gedoe. Gekiekt naar het leven? Neen, beter dan dat: geteekend met liefde en plezier door een man vol gemoedelijkheid en humor.