De Vlaamsche Gids. Jaargang 4

[p. 255]

Eene Bladzijde uit de Krijgsgeschiedenis van Vlaanderen tijdens de 15^de eeuw.

De Inval van 't Land van Waas en de Slag bij Rupelmonde (16 Juni 1452.)

Sedert de trotsche Gentsche hoofdmannen besloten hadden den strijd voort te zetten tegen Philips den Goede, was het gansche Land van Waas en de Vier Ambachten door de Gentenaars en de dorpelingen, hunne warme partijgangers, overvloedig met bolwerken voorzien; groote wallen waren gedolven, de kerken versterkt⁽¹⁾.

Meer dan ooit was de streek tusschen Hont en Schelde 't ware broeinest van den weerstand tegen den vorst. Van den stond af dat de hertog in Dendermonde gelegerd was, hadden de Waasche dorpen de grootste voorzorgen genomen; de tochten der Picardische ruiters tegen Overmeire en Lokeren waren eene geduchte verwittiging geweest, zoodat men nu ook de boorden der Schelde, van 't Veer bij Burcht, tot Bazel bij Dendermonde, met grof geschut tegen de invallers verdedigd had; aan den raadsman der hoofdmannen, Wouter den Leenknecht, was het bevel over de Waasche benden toevertrouwd.

Van zijnen kant was Philips vast besloten, met al zijne strijdkrachten die streek te veroveren, de wederspannige dorpen te verdelgen en de welvaartsbron van Gent te stelpen, om dan die stad langs hare zwakste zijde te bereiken. De hertog wist vooraf met welke groote moeilijkheden hij zou te kampen hebben. Bijna iedere gemeente zou men moeten afzonderlijk belegeren en vernielen, gezien die groote verkleefdheid der inwoners aan Gent, en hunne geschiedkundige

(1) Mathieu d'Escouchy, Chroniques, D. I, blz. 409-410. - Voor de benuttigde uitgaven der kronieken, zie V. Fris, Bibliographie de l'Histoire de Gand au Moyen Age, Gent, C. Vijt, 1907.

[p. 256]

overtuiging dat men hun land niet kon bemeesteren⁽¹⁾. Wel is waar was de streek met moeren, grachten, zavelgronden, polders, veenderijen doorzaaid, maar de heete zomer van 1452, die in drie maanden geen regen zag en dit land, anders voor ruiters schier ontoegangbaar, gansch drooggelegd had, was zoo gunstig voor Philips' onderneming, dat men vertelde dat God met den hertog samenspande om de Gentenaars te bekampen⁽²⁾.

Op 7^en Juni 1452 had Philips al zijne manschappen uit steden en kasselrijen opgeroepen om zich op 14^en Juni naar zijn kamp in Dendermonde te begeven⁽³⁾; vooral schutters en pionniers kwamen in groot getal op. Zijn negentienjarige zoon, Charles de Charolais⁽⁴⁾, welke hij om 't gevaar van den oorlog naar Brussel bij zijne moeder gezonden had, werd door de vorstin naar 't leger teruggestuurd, opdat hij in den strijd zijnen moed zou betoonen⁽⁵⁾. De graaf Jan d'Etampes⁽⁶⁾, kozijn van Philips en gouverneur van Picardië, kwam uit Oudenaarde met zijn troepen, nochtans eene voldoende bezetting in Kortrijk en Oudenaarde latende; de hertog van Kleef, zijn neef, voerde hem vele edele wapenlieden en Duitsche voetboogschutters aan; insgelijks bracht Louis de St-Pol, van het huis van Luxemburg, het garnizoen van Aalst met zich. Gansch het leger maakte zijne toebereidsels voor eenen langen tocht; talrijk geschut en aanzienlijke voorraad waren klaar.

Op Dinsdag 13^en Juni⁽⁷⁾ stuurde Philips de wachtmeesters

(1) Onder andere de herinnering der mislukte poging van Karel VI na den slag van Roosebeke, Froissart, Chroniques, D. X, blz. 561; Du Clercq, Mémoires, D. II, blz. 45; J. Germain, Liber de Virtutibus Philippi ducis, blz. 110.

(2) Zie vooral de blz. 325-326 van Chastellain, Chroniques, D. II, en Chronique des Pays-Bas, blz. 497.

(3) Die brieven zijn verloren, doch aangeteekend in het Inventaire Godefroy te Rijsel op 't Departementsarchief.

(4) Geboren 10^en November 1433, zie J. Foster Kirk, Histoire de Charles le Téméraire, D.I, blz. 122.

(5) Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 277-279; het karakter der vorstin komt bij Chastellain tegenstrijdig voor met hetgeen Du Clercq schrijft, Mémoires, D. II, blz. 127, en O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 215, 225-226.

(6) L. van Lerberghe, Audenaerdsche Mengelingen, D. V, blz. 294, 324.

(7) O. de La Marche, die nochtans deel uitmaakte van den tocht, zegt in Mémoires, D. II, blz. 259, ‘mardi cinquiesme jour de juing’; vooreerst is de Dinsdag de 6^e Juni; verder doet hij den hertog aan 't gevecht van Bazel deelnemen, dat hij op 8^en Juni plaatst; nu, op 14^en Juni was de hertog nog in Dendermonde: wij bezitten de brieven die hij dien dag aan 't magistraat van Mechelen riohtte (Gachard, Documents Inédits, D. II, blz. 117). Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 298, beweert dat Contay vertrok ‘un jour devant le partement du duc’, welke hij doet naar Rupelmonde tijgen op 13^en Juni; dus zou het zijn op 12^en Juni dat de wachtmeesters Dendermonde verlieten; maar Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 300, spreekt zich zelf tegen en verklaart dat het wel op eenen Woensdag, dus den 14^en, was dat de hertog wegging.

[p. 257]

en foeriers te paard onder den heer van Contay, Guillaume Le Jeune, hotelmeester der hertogin, en Olivier de La Marche, van het huis van den graaf de Charolais, om de herbergen en vernachtplaatsen voor 't vorstelijk leger voor te bereiden. Met verschillende groote schepen, booten en pleiten, alle bewapend met serpentijnen, vaarde François l'Arragonais, bevelhebber der artillerie, de Schelde af, en hoewel de Gentenaars dikwerf zijne vaartuigen van op de oevers beschoten, kwam hij nog dienzelfden dag te Rupelmonde aan; de driehonderd mannen van de Contay hadden reeds den stroom overgestoken. L'Arragonais ontlaadde zijn geschut, en werd ontvangen door den bevelhebber van 't kasteel, den bekenden Bertrandon de la Broquière⁽¹⁾, Jacques de Harchies en Alard de Rabodenghes⁽²⁾; doch Bertrandon weigerde hen in 't kasteel te laten zonder 's prinsen uitdrukkelijk be vel, lichtte ze in dat er te Temsche op 't kasteel van heer Marten Vilain wel twee duizend Gentenaars lagen, die het hadden ingenomen⁽³⁾ en nu op de aanlanding der Bourgondische machten wachtten; voorts dat te Bazel, ten Noorden van Rupelmonde, zich een nog aanzienlijker troep rebellen, door eene stevige verschansing beschut,

(1) Bij hetgeen wij over dien koenen ridder en reiziger weten, voeg ik nog 't volgende uit het Transportregister op 't Stadsarchief te Gent, f^o62 v^o. 4 Februari 1449: Akte der Gentsche schepenen in 't Fransch; verplichting tegenover Bertrandon de la Broquière, heer van Vieschasteau en Derquesnes om eene obligatie af te doen van 2314 p. 4 sch. par., door de stad aan den graaf de Charolais verschuldigd. Ziehier den tekst der Stadsrekeningen van 1452-53, waarbij hem zijne betaling geweigerd werd; f^o 296 v^o: ‘Item verclaren de voorseijde tresoriers alse van den XX lib. gr. die men Bertrandon de la Broquière tachter ende belanc es die vielen te Lichtmesse laetstleden over tvijfde payment in minderingen van CL lib. gr. de voornoumde stede hem tachter zijnde, van dien als over tzelve payement geen betalinghe ghedaen en es, maer bekeert ten proffijte van der voorseyde stede mids dat hij es viant van derzelven stede.’

(2) Alard, heer van Rabodengues, Ferquenes-en-Boulenois en La Moule; sedert 1446 baljuw van St-Omaars, ridder te Oudenaarde in 1452, raads- en kamerheer van den hertog van Burgondië, kapitein van Ruhout in 1456, ambt dat hij op 9^eu October 1467 overliet aan Philippe de Commines, gestorven op 1^en September 1475 (G. Du Fresne de Beaucourt in Mathieu d'Escouchy, Chroniques, D. III, Tafel).

(3) A. Van Lokeren, Chartes et Documents de St-Pierre, D. II, blz. 247, n^r 1772.

[p. 258]

tegen hen voorbereidde. Daar de avond viel, gaf de kastelein hun den raad, zich af te sluiten tot hunne verdediging.

Erg duchtten de wachtmeesters, door de Gentenaars [t]e worden overvallen: 't dorp Rupelmonde, dat de lieden van den vorst de maand te voren (14^en Mei) vernield hadden, was nog slechts een puinhoop⁽¹⁾. Nochtans besloten de foeriers op de markt te legeren, hun geschut in kring rondom zich te plaatsen, schildwachten te voet en te paard te stellen en heel den nacht rond een vuur onder de wapens te blijven. Geen aanval geschiedde echter van wege den vijand, die even zorgvuldig waakte⁽²⁾.

Na de afvaardiging der natiën van Brugge en der geestelijken, die om vrede en verzoening smeekten, uit zijn kamp te hebben weggezonden, vertrok de hertog in persoon den 14^en Juni uit Dendermonde. De stad Mechelen had hij verzocht pleitschuiten of overzetbooten voor 't leger te verschaffen vóor Dinsdag avond, alsook twee schoone tenten en al de paviljoenen, die zij bezat, naar Rupelmonde te sturen⁽³⁾.

Dienzelfden dag zeer vroeg staken de graaf de St-Pol en Jan de Croy, die de voorwacht vormden, de Schelde over, en daar de Contay hun een lager, zeer dicht bij de Genteaars en Wazenaars in de richting van Bazel, aangeduid had, besloten zij eerst hunne gevaarlijke naburen uit hunne ligging te verdrijven en ze te beletten zich

(1) Inventaire du Nord, D. IV, blz., 193, 2^e kol.: brieven van den hertog in 1453 na Graver, welke ontslaging der heerlijke rechten, beden en zettingen verleent aan den meier, de schepenen en inwoners van Rupelmonde, die vertoogd hebben: ‘comment à l'occasion des commocions et rébellions qui ont esté dernièrement en notre ville de Gand, toutes leurs maisons et aussi l'église dudit lieu, et la plus grant partie de leurs biens meubles ont esté par lesdis de notre dicte ville de Gand, ars, bruslez et destruis par deux fois, et avecques ce, par les logis que prenre nous a convenu audit lieu de Rupelmonde en conduisant notre armée à l'encontre desdis de Gand, leurs bestes, bleds, avoines et praieries ont esté prins et dégastez, et leurs arbres portans fruiz et autres dont lesdis povres exposans vivoient en partie et aucunes fois en faisoient argent, ont été coppez, ars et destruis et employez à faire logis pour les gens de notre dicte armée logier au dit lieu de Rupelmonde.’ - Zie ook twee der artikels van den Vrede van Gaver, bij Gachard, Documents Inédits, D. II, blz. 153 en volgende, of in de Kronijk van Vlaenderen, D. II, blz. 206, 208.

(2) Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 297-298; O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 258-260; Du Clercq, Mémoires, D. II, blz, 39.

(3) Gachard, Documents Inédits, D. II, blz. 114, 115; vgl. Van Doren, Archives de Malines, D. III, blz. 101-102, n^rs 100-101.

[p. 259]

met de bezetting van Temsche te vereenigen; onmiddellijk deden zij hunne troepen, duizend schutters en driehonderd ruiters, op groote schuiten overbrengen en trokken recht op het versterkte dorp af.

Wanneer de Vlamingen hen bemerkten, weken zij terug achter hun groot bolwerk, opgeworpen in 't midden van den weg en omgeven door paalwerk; zestig couleuvrijnen, met schilden voorzien, verdedigden de schans. Het Gentsche kamp, zeer gunstig gelegen, was in den rug beschermd door de bezetting op de kerk te Bazel en wellicht ook van 't kasteel van Wissekerke, op de boorden der Kruibeek gelegen; in het front, naar Rupelmonde toe, lag de moerassige Bazelbroek, die men gemakkelijk onder water kon stellen door het doorsteken van de Scheldedijken.

Verrast echter door die snelle beweging der voorwacht, kon de Gentsche bevelhebber de aankomst der hulpbende van Temsche niet meer afwachten; zijne manschappen trokken zich achter het bolwerk terug, in den waan dat zij hier eene veilige schuilplaats zouden vinden. Maar de Bourgondische schutters beschoten hen zoo hevig, dat ze weldra de vlucht moesten nemen, enkele dooden en gevangenen achterlatende; eene groote afdeeling gemeentelieden, die zich op een omwald hof, wellicht het kasteel van Wissekerke, en op de kerk te Bazel bevond, moest zich aan de St-Pol overgeven.

Door de vluchtelingen ingelicht, rukte nu de bezetting van Temsche, ruim drie duizend man sterk, tegen den vijand op en, gevolgd door haar geschut, verscheen zij onverhoeds voor de voorwacht, die in wanorde verspreid was. De Gentenaars hielden stil in een holweg, doch vóor zij hun geschut konden gebruiken, trok St-Pol's standaard onversaagd op hen af; Jean de Croy en Thibaut de Luxembourg met een veertigtal ruiters wederstonden aan den vijand, totdat de voorwacht, gansch verzameld, den aanval afweerde; de schutters hereenigden zich rondom de Chimay, slopen langs de hagen en beschoten de Gentenaars. Hoe moedig zij zich ook verdedigden, moesten de koene gemeentelieden en hunne bondgenooten weldra den kamp opgeven, namen de wijk en lieten hunne wagens met geschut in de handen hunner tegenstrevers⁽¹⁾.

(1) O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 260-263; Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 300; M. d'Escouchy, Chroniques, D. II, blz. 3-4.

[p. 260]

Maar intusschen was het Bourgondisch middelkorps te Hingene aangekomen; door het gerucht van den strijd verwittigd, gebood onmiddellijk de hertog dat men de troepen op den linkeroever van den stroom zou overbrengen: eerst Philips met zijn zoon, den hertog van Kleef en zijn broeder Adolf, den bastaard Corneille, Antoine de Croy, Philippe de Hornes, André de Humières, de voornaamste edelen van zijn huis, talrijke wapenlieden en vele schutters onder zijnen standaard; en naarmate de troepen overstaken, schaarde men ze in slagorde. Wanneer een groot deel van het leger overgetogen was en Philips zich bereidde om de voorwacht ter hulp te komen, was de strijd reeds geëindigd; meer dan tweehonderd Gentenaars lagen gesneuveld op 't veld, en ware 't land niet door grachten en hagen doorsneden geweest, wat de vervolging verhinderde, zoo was ook de rest er gebleven⁽¹⁾. Het hertogelijk leger vernachtte onder zijne tenten of in enkele huizekens van 't dorp.

's Anderen daags 15^en, werd 't overige van de Bourgondische manschappen overgezet: Jacques de Lalaing, de Brabantsche adel met zijne onderhoorigen, Louis de la Viesville, de heeren de Beausignies en de Lannoy met hunne lieden, de krijgers van den hertog van Kleef. Dit gebeurde niet zonder eenig voorval; want de graaf d'Etampes, welke door den hertog - tegen zijn zin⁽²⁾ - over de achterwacht aangesteld was, werd verwittigd dat enkele Gentenaars een dijk wilden doorsteken om 't land onder water te zetten en 't leger in eenen hachelijken toestand te brengen; een klein getal schutters, die hij liet overvaren, doodden of vingen de opstandelingen, zoodat hunne poging mislukte⁽³⁾. En dienzelfden dag brachten de schuiten

(1) Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 300-301; uit het feit dat de hertog vier dagen, waaronder den Woensdag, in de week vastte, en hij juist op den dag van de schermutseling van Bazel gevast had, moet men afleiden dat het wel op Woensdag 14^en was.-O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 263, beweert dat Louis de St-Pol met Lyon de la Howarderie de Gentenaars achtervolgde tot voor de muren van Gent; Jan Lautens, in zijne uitgave van La Marche (Brussel 1616, blz. 736; doet te recht opmerken dat de afstand veel te groot was om zulks aan te nemen.

(2) Mathieu d'Escouchy, Chroniques, D. II, blz. 3 en 240: ‘durant la guerre de Gand..... avait eu aucun remours entre iceulx comte d'Estampes et de St-Pol, touchant l'avant-garde de l'armée’; mij dunkt dat de hertog hem wou bestraffen over zijne ongehoorzaamheid en overijling bij 't beleg van Oudenaarde.

(3) O. de La Marche, D. II, blz. 264; Du Clercq, Mémoires, D. II. blz. 38 39, schrijft dit aan Louis de St-Pol toe en spreekt van eenen zeedijk, wat het geval niet is.

[p. 261]

het geschut over de Schelde onder David de Poix, den artilleriemeester, waarna de wagens met krijgs- en mondsvoorraad volgden⁽¹⁾; ook kooplieden uit Mechelen voerden eetwaren aan⁽²⁾.

De hertogelijke benden vormden waarlijk een prachtig leger in opzicht van hoedanigheid en van getal; zoo uitmuntend was de schikking en uitrusting, zoo spiegelend blonken de harnassen en helmen onder de stralen der Junizon en schitterden de standaarden en banieren, dat dit zicht alléén, schrijft La Marche⁽³⁾, voldoende was om den stoutmoedigsten vijand den moed te ontnemen: in 't geheel, ongeveer negen duizend voetgangers en meer dan drie duizend ruiters.

Te Gent was Jacob Meeuszone, hoofdman der St-Jansprochie, den Donderdag morgen met twee mannen uit elke conincstavelrij van St-Baafskerkhof getrokken om ter hulp te snellen van 't leger dat reeds vroeger uit was; wellicht wisten de hoofdmannen van de nederlaag van Bazel en wilden 't aan het volk niet mededeelen⁽⁴⁾.

Met die troepen kwam Meeuszone de benden vervoegen van Diederik van Schoonbroeck en van Willem van Vaernewyck, hoofdmannen van St-Jacobs en St-Pieters, welke acht dagen te voren uitgetogen waren; en intusschen had ook Wouter de Leenknecht zijne mannen hereenigd. Zoodat het Gentsche leger, in getal even sterk als dat van den hertog, ditmaal op meer bijval mocht hopen.

De slag bij Rupelmonde⁽⁵⁾ moest ongelukkig een tweede vlucht van Lokeren wezen.

Op Vrijdag 16^en Juni, met den dageraad, blies men 't alarm in 't Bourgondische kamp. Ieder liep gewapend naar zijne banier; behoudens aan een honderd verkenners te paard om den vijand te

(1) Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 298-299.

(2) Zie den brief uit Dendermonde van 14^en Juni, bij Gachard, Documents Inédits, D. II, blz. 117; Van Doren, Inventaire de Malines, D. III, blz. 103, n^r 102; de hertog gebiedt aan de wet van Mechelen kooplieden met mondbehoeften naar Rupelmonde te zenden, waar zich reeds vele zijner lieden bevinden, en waar hij zelf dien dag zal aankomen.

(3) O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 265.

(4) Dagboek, D. II, blz. 33; Kronijk, D. II, blz. 149, zegt vier mannen.

(5) Eigenlijk werd de slag op het grondgebied van Bazel geleverd, doch daar Rupelmonde beter bekend staat dan dit kleine dorp, heeft men sedert 1452 aan den strijd zijnen naam gegeven.

[p. 262]

bespieden, werd geboden te voet te strijden. Dan trok de hertog met zijn leger vooruit en vestigde zich op eene wijde vlakte benoorden Rupelmonde en bewesten Bazel. De troepen bleven in slagorde geschaard tot de verkenners berichtten dat het slechts een valsch alarm geweest was; iedereen trok zich dus in zijne legerplaats terug; tweemaal nog voor den middag weerklonk de kreet ‘te wapen!’ daar de bespieders met den vijand in botsing gekomen waren.

Omstreeks één uur, terwijl Louis de Masmines met den wapenkoning van Vlaanderen en vijftig werklieden, op bevel van den vorst de dooden, drie dagen te voren gesneuveld, ter aarde stelde, verschenen plots de Gentenaars en de Wazenaars, een dertien duizend in getal, aangevoerd door Diederik van Schoonbroeck en Willem van Vaernewyck, op anderhalven kilometer van Rupelmonde; onder hunne banieren geschaard, zakten zij fier op den vijand af met slangbuizen en geschut en omringd door hunne wagens en schilden; talrijk waren hunne engienen⁽¹⁾, want iedere nering van Gent had een coleuver gezonden met hare zinnebeelden geteekend; de gemeentelieden en de boeren waren gewapend met pieken, bijlen, zwaarden, kleine handkanons, voet- en handbogen.

De hertog liet hun tot bij de grens van Rupelmonde naderen, zoo dicht mogelijk van zijn lager op den Hanewijkkouter en bij de Meulenbeek; hij zelf verdeelde zijne troepen in drie korpsen. De voorwacht, onder Jan de Croy en Louis de St-Pol, stuurde hij vooruit met talrijke edellieden, onder dewelke Corneille de Bourgogne, Philippe de Saveuses, Jacques de Lalaing, schildknapen en schutters.

Philips zelf, met zijnen zoon en de wapenlieden van zijn huis, Antoine de Croy, zijn zwager, en de twee bastaarden van Brabant, omringd door de meeste benden Picaarden, nam 't bevel over 't middelkorps, dat zich verre achter en op zijde der voorhoede plaatste; een lijfwacht der dertien dapperste ridders bewaakte zijnen persoon,

(1) Stadsrekeningen, 1451-52, f^o 253 v^o: ‘Item Martin de Sas engienmeestre van XXX daghe dat hij der stede ghedient heeft ende dat hij was metten heere te Rupelmonde in tgheheele met IIII daghen dat hij was in 't land van Waes XXII sc. Vl. d. gr.’

[p. 263]

en Hervé de Mériadec⁽¹⁾, insgelijks door eene koene schaar omringd, droeg zijnen standaard. Philips maakte daarna twee ridders tot baanderheeren, waaronder den bloedverwant der Croy's, Louis de la Viesville, en sloeg enkele schildknapen tot ridders, evenals zijnen zoon Charles de Charolais.

De achterhoede, onder Simon en Sanche de Lalaing, met de troepen van den graaf d'Etampes, benevens de Duitsche troepen van den hertog van Kleef, werd gelast den weg naar Temsche te bewaken, om eenen aanval langs dien kant te verhinderen.

De Gentenaars hielden zich intusschen in dichte gelederen tegenover de Bourgondiërs, maar eene rij groote boomen belette hun de voorwacht goed te bemerken. Besloten de goede stelling te bewaren die zij gekozen hadden, en zich aldaar door den vijand te laten aanvallen, namen zij eene wachtende houding aan. Dit strookte geenszins met Philips' inzichten; hij wilde de Gentenaars niet in hunne stellingen aanpakken, waar hunne logge massa den rit zijner ruiterij kon wederstaan en afslaan, maar wel ze op zijne troepen laten aanrukken. Hij liet ze dus tergen en bestoken door de voorwacht. Gedurende een gansch uur verroerden zij niet; edoch, de behendige ridders, uitgezonden om hen uit hunne ligging te lokken, veinsden ineens de vlucht te nemen. Toen verlieten de Gentenaars hun lager en achtervolgden ze, onder het slaken van hevige kreten. Een meulen die op 't veld stond, wellicht de Galgenbergmolen, staken zij in brand en kwamen regelrecht op de door de groene loofgordijn verborgene troepen van de St-Pol af, in de meening dat zij slechts eene kleine bende voor zich hadden.

Een vijftigtal ruiters, waaronders Jean Bâtard de St-Pol en Jacques de Lalaing, werden toen in volle vaart op hen afgezonden en botsten op de Gentsche partijgangers, bij eene versmalling van den weg. De voorhoede hief eenen grooten schreeuw aan, waarop wapen-

(1) Hervé de Mériadec, Bretoensch edelman van het hôtel van den hertog, zijn raadsheer en stalschildknaap, was Gulden Vliesridder; op 17 Oogst 1448 verkreeg hij levenslang het ambt der sergeantschappen der Vier Ambachten en 't baljuwschap van Hulst; ontving van den hertog van Bretanje in 1454 de keten van het Ordre de l'Hermine; in 1456 huwde hij Jeanne de Croix, en stierf op 30 Januari 1481.

[p. 264]

lieden en schutters te voet en te paard kwamen aangerukt tegen de vijandelijke afdeeling. Een hevig gevecht ontstond; de Gentenaars werden achteruitgedreven en dachten zich toen te hereenigen op eenen kouter, waar hunne makkers van het groote leger stonden. Hier herbegon de strijd met meer woede dan te voren, want landlieden en Gentenaars verdedigden zich dapper. Het paard van Jacques de Luxembourg werd onder hem dood geschoten; hij viel in 't midden zijner vijanden en dezen trachtten hem uit al hunne krachten af te maken. Jacques de Lalaing werd door eene piek erg aan den voet gekwetst. Jean de Croy, niettegenstaande de wonde, den vorigen dag bekomen, streed dapper te midden der vechtende gelederen van Gent. Niettegenstaande den weerstand en de pogingen der gemeentelieden, kon men de Luxembourg erg gewond uit het gedrang halen; want de ridders der voorwacht, die te paard streden, en voornamelijk Jacques de Lalaing en Jacques de Foucquesolles, hakten in den hoop, zoodat welhaast een zeshonderdtal lijken der Wazenaars en Gentenaars op het veld lagen. Opnieuw begonnen de Gentenaars te wijken, wipten over de beken op hunne lange pieken en vernieuwden den strijd op den anderen boord; maar de ruiters zetten hen achterna en de schutters beschoten hen zoozeer, dat weldra gansch het Gentsche heir het hazenpad kiezen moest. Eene geweldige jacht begon; men achtervolgde de vluchtelingen vijf kilometers ver tot over Elversele en bestrooide de wegen met lijken.

In de hitte van 't vervolgen had ook de bastaard Corneille de Bourgogne, niettegenstaande de aanmaningen van zijnen oud-leermeester, de vliedende Vlamingen nagezet met enkele jonge edellieden; het vizier om de koelte opgeheven, rende hij vooruit, vijf landgezellen vervolgende; dezen sprongen met hunne spiesen over eene wijde gracht en bereidden zich, den ridder op hunne lange pieken te vangen. Corneille deed zijn paard springen, maar werd op den overkant door een piek in 't aangezicht getroffen, zoodat hem de kop doorboord werd en hij levenloos neerstuikte.

Wanneer de wijk een einde nam, waren meer dan vier duizend Gentsche bondgenooten, vooral Wazenaars, in den bloedigen strijd omgekomen. Het was echter een treurig nieuws voor den hertog, den dood van zijnen oudsten en geliefkoosden bastaard, den gouverneur

[p. 265]

van Luxemburg, te vernemen; hij deed het lijk opzoeken, naar Brussel voeren en in St-Goedelekerk begraven⁽¹⁾.

Enkel de Bourgondische voorwacht had dus dien dag gestreden; het middelkorps onder Philips, noch de achterwacht van d'Étampes waren in 't strijdperk getreden. Doch daar 't gerucht liep dat de Gentenaars zich in drie kampen verdeeld hadden om den hertog te bevechten, hield men zich onder de wapens; geen vijand nochtans werd bemerkt. Dan deed de hertog de gevangenen halen, onder dewelke een der Gentsche bevelhebbers, Wouter de Leenknecht⁽²⁾, raadsman der hoofdmannen, die vroeger met Gelnoot van Leyns en Samson Van den Bossche Geeraardsbergen innam, en deed ze allen aan de boomen ophangen. De gansche legertros der Gentenaars werd de prooi der overwinnaars. De Gentsche banierdrager⁽³⁾, die de vlag wist te redden, moest droevig de ramp te Gent gaan verkonden.

Dit was de slag bij Rupelmonde op Vrijdag 16^en Juni 1452⁽⁴⁾.

(1) De bastaard Corneille, heer van Beveren, van Elverdinghe en Vlamertinghe, was zoon van den hertog en van Catherine Scaers, nam deel aan den oorlog van Kleef in 1447, en was sedert 1449 algemeen bevelhebber en gouverneur van Luxemburg; hij liet twee bastaardzonen achter: Jan en Jérôme (Inventaire du Nord, D. II, blz. 173, 1^e kol.); de eerste, zoon van Marguerite Corbaulde, werd door Karel den Stoute gewettigd (Aldaar, D. II., blz. 186, 2^e kol.) en verkreeg de heerlijkheid van Elverdinghe; Beveren werd door Philips nog 'tzelfde jaar aan Antoine, die nu zijn oudste bastaard was, geschonken (Inventaire du Nord, D. II, blz. 174, 2^e kol.). Ziehier zijn grafschrift: ‘Cy gist feu noble et vaillant chevalier, Messire Cornille, fils bastart de très haut, très excellent et tres puissant Prince, Messire Philippe, duc de Bourgogne et de Brabant, etc., en son temps seigneur de Bevre, de Flessinghe et gouverneur des pays et duché de Luxembourg, qui trespassa de ce siècle, au pays de Waes, à la bataille de Berselle, au pays de Rupelmonde, le XVI jour de juing, l'an MCCCCLII.’ Uit O. Vredius, Genealogiae Comitum Flandriae (Brugis, 1643), Pars II_a, probationes, tafel XIX, blz. 385.

(2) Stadsrekeningen 1451-52, f^o 254 v^o: ‘Item bider handt van Fransois Baert den weduwen van Ghelnoet van Leyns ende Wouteren den Leencnecht van VI daghen dat zij uute waren te Gheeroudsberghen......’

(3) Ibid., f^o 214 v^o: ‘Item ghegheven Andries den Houden van dat hij der stede standaert voor Rupelmonde behilt ende thuus beweechde, II sc. gr.’

(4) Chastellain, Chroniques, D. II, blz. 301-307; O. de La Marche, Mémoires, D. II, blz. 264-271; J. Du Clercq, Mémoires, D. II, blz. 40-43; Kronijk, D. II, blz. 152: ik heb reeds doen opmerken dat op blz. 141, regels 11 tot 30, op blz. 152 moeten gebracht worden, door eene vergissing in het inbinden eener halve bladzijde in het handschrift op f^o 156 in plaats van f^o 150 geplaatst; Dagboek, Deel II, blz. 33; Chronique des Pays-Bas, blz. 494-495, welke ten onrechte den veldslag op 17^en plaatst en meent dat de hertog in Dendermonde terugkeerde; Gedenkschriften van Jan van Dadizeele, blz. 2; Jean Germain, Liber de Virtutibus Philippi ducis, blz. 107; Mathieu d'Escouchy, Chroniques, D. II, blz. 4. - De monographie van L. Hoornaert. De Slag bij Rupelmonde, in de Annalen van den Oudheidkundigen Kring van 't Land van Waas (1864), blz. 89-163 (!) is oncritisch en vol fantazie. - Zie ook Fr. De Potter en J Broeckaert, Geschiedenis van Rupelmonde, blz. 142-147.

[p. 266]

Uit wraak voor den dood van zijnen oudsten bastaard, gebood Philips dan al de Waasche gemeenten, die deel aan den opstand hadden genomen, te verdelgen en te verbranden; acht dagen lang duurde deze vernieling; meer dan vier duizend huizen en hofsteden werden aan de vlammen overgeleverd; Burcht voor Antwerpen werd verdelgd door den heer van Vere, Waasmunster verwoest door de Picardiërs. En terwijl zijne troepen dit vandalenwerk voortzetten, verbleef Philips op 't kasteel van Rupelmonde. Met den grootsten schrik geslagen, zonden in allerijl de dorpen van 't omliggende afvaardigingen aan den hertog, blootshoofds en barvoets, met de witte roede in de hand, om zijne genade af te smeeken; Philips, eenigszins vermurwd door den droevigen toestand der havelooze dorpelingen, stemde er in toe, ze in genade te ontvangen⁽¹⁾.

Zoo hemeltergend echter was de verdelging van het Land van Waas, dat de monnik van Saaftingen, de tijdgenoot Adriaan de But, niet kan nalaten de groote dwaasheid van den vorst te laken, die er zich op toelegde zijn eigen volk en zijn eigen land te verwoesten⁽²⁾.

V. Fris.

(1) Du Clercq, D. II, blz. 45; O. de La Marche, D. II, blz. 273; Chronique des Pays-Bas, blz. 495-496.

(2) Chroniques van Adr. de But, blz. 341. - Deze verhandeling is een uittreksel uit de weldra te verschijnen Geschiedenis van het Land van Waas in de Middeleeuwen.