De Vlaamsche Gids. Jaargang 2

[p. 286]

Nieuwe Boeken.

Spreekwoorden en Zegswijzen, afkomstig van oude gebruiken en volkszeden, door A. De Cock. - Gent, Ad. Hoste, 1905.

Een tegenhanger van Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden, naar hun oorsprong en beteekenis verklaard, door D^r F.A. Stoett? In 't geheel niet; zelfs geen eigenlijk Spreekwoordenboek, in den waren zin des woords; maar toch een werk dat, in zeker opzicht, wel dienen kan en zal als eene vollediging en aanvulling van voornoemd algemeen gekend en gewaardeerd handboek.

In zeker opzicht, zeggen wij: namelijk met het oog op al hetgeen in onzen Nederlandschen spreekwoordenschat en in geijkte zegswijzen en uitdrukkingen, rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking heeft met oude zeden en gebruiken, met volksoverleveringen en vooroordeelen.

Dit nu is juist een zeer uitgestrekt en hoogst belangwekkend veld van studie. Indien er éen gebied bestaat, éene orde van gedachten, waarop de bekende leus: de Taal is gansch het Volk, volkomen en zonder voorbehouding toepasselijk is, dan is het wel dit. Het volk toch, de spraakmakende gemeente, zooals men het zoo terecht heeft genoemd, weerspiegelt zich het getrouwst, het eigenaardigst, en ook het langst, in zijne spreektaal, in de ongekunstelde, sappige taal van den gewonen dagelijkschen omgang.

Taalkunde en volkskunde reiken elkaar hier de hand: de kennis der woorden en de kennis der feiten werpen wederkeerig licht op elkanders terrein. ‘Zeer zeker’, zegt Prof. Verdam in zijn uitstekend boek Uit de geschiedenis der Nederlandsche taal, ‘zijn in de eerste en voornaamste plaats de spreekwoorden van een volk belangrijk voor zedegeschiedenis en volkskunde of folklore: ... wij vinden hier een overblijfsel der volkswijsheid van het voorgeslacht, waarvan de uitingen in hooge mate onze belangstelling gaande maken. Bovendien komen enkele eigenschappen der taal nergens beter uit dan hier, en wel met name hare kernachtigheid en bondigheid, haar vermogen in het vormen van tegenstellingen en klank en woordspelingen, hare zangerigheid en puntigheid. Ook vindt men in de spreekwoorden althans enkele verouderde woorden, woordvormen en taaleigenaardig-

[p. 287]

heden, en heeft o.a. de zucht tot parallelisme ook op de syntaxis nu en dan een merkbaren invloed gehad.’

De heer A. De Cock is in de eerste plaats folklorist, en op dit gebied is hij zonder twijfel, in Vlaamsch-België ten minste, de meest beslagen en belezen vakman: wij zouden althans geen tweeden beoefenaar van volkskundige studiën kunnen noemen, die hem in werkzaamheid en veelzijdigheid overtreft. Maar ook in zake Nederlandsche taalkunde is de heer A. De Cock niet onbedreven, zoodat hij wel de aangewezen man mocht heeten om ons een overzicht te bezorgen van al het wetenswaardige dat in de Vlaamsche spreuken en uitdrukkingen schuilt, met het oog op het volksleven van vroeger tijd.

Reeds bijna tien jaren is de schrijver onledig geweest met het verzamelen en bewerken der stof, die men bijeenvindt in dezen copieusen bundel van XI + 421 + 31 bln. Sinds 1896 toch volgden wij in zijn tijdschrift Volkskunde de verschillende rubrieken, die dit werk samenstellen. Dat het alzoo op fragmentarische wijze ontstaan en stuksgewijze uitgegeven werd, is aan het boek zelf, zoowel in- als uitwendig wel eenigszins te merken, en de schrijver verontschuldigt zich dan ook over zekere eigenaardigheden dezer uitgave. Maar. indien het uiterlijk door die wijze van werken niet gewonnen heeft, de innerlijke waarde werd er niet door geschaad; want, al liet de schrijver zijne taak al eens bij poozen rusten, hij volgde toch een afgeteekend plan, en bij het hervatten der voortgezette bewerking werd de draad wederom vastgeknoopt waar hij was afgebroken geweest. Alleenlijk is het aantal aanvullingen en verbeteringen op die wijze tamelijk groot geworden, - iets wat in een werk van dien aard, een werk van bronnen- en detailstudie, toch zoo goed als onvermijdelijk is. Daarbij, een uitgebreid alphabetisch register vergemakkelijkt de opzoekingen en verhoogt de bruikbaarheid van het boek.

De stof zelve is niet alphabetisch, maar - zoo als het hoorde - systematisch behandeld, en verdeeld in een kleine twintigtal hoofdstukken. Zoo worden wij beurtelings ingeleid in het ridder-, krijgs- en gildewezen; leeren de spreekwoorden kennen, die in verband staan met koopen en verkoopen, met overeenkomsten, eigendomsrecht, erfenissen en andere rechtsoudheden. Daarna komen aan de beurt de lijfstraffelijke rechtspleging, de ordaliën of godsoordeelen, de heksen- en kettervervolging. Verder, eet- en drinkpartijen, oude kleederdrachten en kleedingstoffen; de bouwtrant, woonhuis, bewoners en huisraad; de volksvermaken op bepaalde en niet bepaalde dagen of tijden. Vrijen en trouwen, kinderen en begraven: eene rubriek rijk aan stof; evenzoo: ambacht, bedrijf, nering, - zaken van godsdienstigen aard, - oude munten, maten en gewichten.

Zooals men ziet, eene zeer afgewisselde doch goed geordende opeenvolging, waarin beurtelings niet minder dan 542 spreekwijzen worden ont-

[p. 288]

leed, ook in vergelijking met Fransche, Hoogduitsche en andere vreemde uitdrukkingen of spreuken van gelijke beteekenis.

De 31 laatste bladzijden vormen eene bijlage over ketelmuziek. Ook komt in het boek eene alphabetische lijst der voornaamste bronnen voor, getuigende van uitvoerige kennis der litteratuur van het vak, en waarmede menige lezer ook nog zijn voordeel zal kunnen doen.

Arthur Cornette.