Vestdijkkroniek. Jaargang 2009

[p. 44]

Ron Rijghard
Een dolletje over Vestdijk

Louis Lehmann, geboren in 1920, geniet bekendheid als dichter. Hij wil hij daar niet graag meer aan herinnerd worden. Zijn veelzijdige belangstelling heeft zich verlegd naar jazz, ragtime en tango. Hij werkte als dj voor de VPRO. Voorts etaleerde hij op hogere leeftijd zijn archeologische kennis in zijn proefschrift over geroeide oorlogsschepen van de Grieken en Romeinen. Toch is de dichter Lehmann onder liefhebbers van poëzie bekend gebleven, alleen al om zijn bekendste citaat: ‘Gij zult niet bloemlezen’. Vandaar dat de dichter niet terug te vinden is in bloemlezingen, zelfs niet in die van Komrij. Lehmann zag in bloemlezen een profiteren van dichters zonder er veel voor te betalen, zo verklaarde hij later tegenover Arjan Peters van de Volkskrant. Onlangs besteedde Ron Rijghard in NRC/Handelsblad van 5 juni 2009 aandacht aan een dichterlijke schermutseling tussen Lehmann en Vestdijk. Voor de redactie van de Vestdijkkroniek aanleiding u er hier kennis van te laten nemen.

Louis Lehmann houdt van vrolijkheid, maar hij kan ook bijten. In zijn bundel Toeschouw, uit 2003, geeft hij architecten billenkoek. Hij vergelijkt ze met de Boeddhabeelden opblazende Taliban. Beide ‘willen ons geen erfgoed laten/al wat eerder was moet weg’. Lehmann stelt vast: ‘Architecten zijn een plaag’. Wat ze willen bouwen, ontbeert empathie: ‘Zie hun plaatjes van verlangen./Men ziet bleke tekeningen./Lege gevels. Lege wegen/met een enkel mens als schaal.’

Als de goede en kwade sappen in hem mengen, ontstaat er sarcasme, zoals over de hufterigheid van de Amsterdamse autorijder, in het gedicht Homerische vergelijkingen I en II: ‘Hij ontstak in gramschap, heftig als die van/een Amsterdammer aan een autostuur,/die, rijdend door rood licht, komende van links,/moet wijken voor een ander, die van rechts/door groen licht nadert, o het schrijnend onrecht/ hoe een tweewerf gepriviligeerde/een eerlijk man belaagt... Zo was zijn toorn.’

Al bij wat wellicht de eerste recensie is van zijn poëzie, in 1939, wordt Lehmann een consequente tegenspreker genoemd, door Adriaan van der Veen in de NRC (nog zonder Handelsblad).

Ivo Samkalden, de nieuwe burgemeester van Amsterdam in 1967, werd door Lehmann welkom geheten met een gedicht in Vrij Nederland, waarin de goede raad vooral geen beleid te voeren: ‘Zwijg, zit stil; 't zit goed.’ Op de fotograaf Emile van Moerkerken, die toch zijn vriend heette te zijn, en die geregeld foto's van hem nam, schreef

[p. 45]

De dichter Louis Th. Lehmann

Lehmann een stekelig gedicht, dat begint met de typering: ‘Kortzichtig taxateur van eigenwaarde,/apostel der gekwetste ijdelheid.’ Lehmann verwijt hem dat hij een kwalijke verachting voor vrouwen aan de dag legt.

Al even opmerkelijk is het gedicht waarin hij eind 1949 de kachel aanmaakt met Simon Vestdijk, toch één van de gevestigde schrijvers die de jeugdige Lehmann door zijn lof kortstondig het aura van literair wonderkind had bezorgd. Vestdijk toont zich not amused en schrijft een fel gedicht terug. Niet iedere dichter heeft gevoel voor humor. Lehmann doet niet veel meer dan een dolletje maken over de onstuitbare productie van Vestdijk. De oneerbiedige titel van zijn gedicht is het leukst: Bij het bericht dat er weer een af is.

Het gedicht begint zo: ‘In een onderaards gewelf/in de tuin van Vestdijk zelf,/waar geen Doornaar hem kan zoeken./zitten, schrijvend Vestdijks boeken,/negenhonderd negerslaven’.

Dat slaven het schrijfwerk verrichten, is nog maar de helft van de grap, want als Vestdijk ‘sporadisch’ niet zelf schrijft, dan ‘loopt hij langs de noeste lijven,/ in zijn listge ijzren greep/kwispelt stil de denkerszweep.’

Het werd een catfight tussen dichters toen Vestdijk vervolgens uithaalde met zijn nagels, in een gedicht over een bezoek dat Lehmann aan Vestdijk in Doorn bracht. Lehmann was gedwee en saai, suggereert Vestdijk, want hij bekwaamde zich ‘In de kunst van het beamen/Of 't negativistisch zwijgen./ Gastvrouw ging er wat van krijgen (...) Wat te doen: Lehmann was binnen.’

Lehmann ging hallucineren van alle thee die hij zoop, schrijft Vestdijk, en ziet negers lopen: ‘Hoe die Lehmann negers teelde!’ Vestdijk moest ze wel als een beul regeren, zegt hij, want van Lehmann kon hij leren, hoe je ‘blanken kon tiranniseren’. Aan de lezer om te besluiten wie de scherpste hekeldichter is.