Vestdijkkroniek. Jaargang 2007

[p. 84]

Rubrieken

De redactie van de Vestdijkkroniek meent dat de lezers gebaat zijn bij alle over Vestdijk beschikbaar komende informatie. Tenslotte is Vestdijk nogal eens in het nieuws, duiken er feiten op of valt de naam Vestdijk in een onverwachte context. De Vestdijkkroniek achten wij bij uitstek de plaats waar die informatie bijeengebracht kan worden. Te denken valt ook aan de signalering van artikelen in tijdschriften en dagbladen, recensies, herdrukken, boeken over Vestdijk, berichten over veilingen, uitgeversrestanten en dergelijke. De lezer kan in de rubriek gevraagd / gezocht zijn of haar wensen en vragen kenbaar maken.

Uit tijdschriften, dagbladen en verder...

Er rolde een mand met walnoten om. De inhoud rolde over de vloer en de vrouw des huizes riep: ‘Daar gaan de ivoren wachters’. Vestdijk leeft.

Vestdijk was geen kluizenaar (AD-nl, donderdag 3 november 2005)

GRONINGEN (ANP) - Dichter, romancier en essayist Simon Vestdijk was beslist geen kluizenaar. Dat schrijft Wim Hazeu in zijn biografie over de vermaarde schrijver, die 11 november verschijnt.

Hazeu kreeg voor het schrijven van zijn boekwerk onbeperkt toegang tot het archiefmateriaal van de weduwe van Vestdijk, Mieke van der Hoeven. Een hutkoffer bij haar thuis bevatte een schat aan nietgepubliceerde brieven, dagboeken, zakagenda's en aantekenboekjes. Daaronder bijvoorbeeld de verloren gewaande brieven van Willem Brakman en de correspondentie tussen Vestdijk en de schrijfster Henriëtte van Eyk, met wie hij een intense liefdesrelatie had. Deze briefwisseling, waarin Vestdijk openhartig over zijn werk, depressies en affaires schreef, hanteert Hazeu als rode draad in de biografie.

‘Het bestaande beeld van de geïsoleerde kluizenaar uit Doorn is niet correct’, stelt Hazeu. ‘Daarvoor was hij te nieuwsgierig naar wat er buitenshuis gebeurde.’ Uit de tienduizenden bladzijden archiefmateriaal die de biograaf heeft doorgenomen, kwam weliswaar het beeld van een zeer individualistisch man naar voren, maar Vestdijk deelde destijds wel degelijk de heersende geestelijke houding ten opzichte van het maken van kunst. Hij omarmde het nihilisme - of onttovering - wat niet duidt op een isolement. Hij ontdekte en stimuleerde bovendien het talent van beroemde schrijvers als Gerard Reve en W.F. Hermans.

Vestdijk kreeg zware elektroshocks, Jan-Hendrik Bakker (AD-nl, donderdag 10 november 2005)

DEN HAAG - De schrijver Simon Vestdijk is aan het begin van de jaren vijftig behandeld met zware elektroshocks.

Om die kuur te ondergaan heeft hij maanden in afzondering doorgebracht in een kliniek bij Lunteren. Dat is een van de onthullingen die te lezen zijn in het vandaag verschenen Vestdijk, Een biografie van Wim Hazeu.

Vestdijk (1898-1971) leefde in die dagen onder gecompliceerde omstandigheden. Hij had een intense liefdesband met de schrijfster Henriëtte van Eyck, maar woonde samen met Ans Koster die hij niet wilde verlaten.

De elektroshocks hebben Vestdijk later verbitterd. ‘In '54 hebben die idioten me 12 × lens geslagen en “genezen” naar huis gestuurd. Nu ik wás genezen, want ik was mijn geheugen kwijt, zodat ik thuis niet eens meer wist waar de plee was,’ citeert Hazeu Vestdijk uit zijn privé-correspondentie.

Naar de biografie is lang uitgekeken. Wim Hazeu is gisteren aan de universiteit van Groningen gepromoveerd op deze studie. In tegenstelling tot een eerdere biograaf, Hans Visser, heeft Hazeu wel toegang gehad tot alle persoonlijke brieven en dagboeken van de schrijver. Visser had slaande ruzie gehad met Vestdijks weduwe Mieke. Veel van wat Hazeu belicht over de ‘kluizenaar van Doorn’ is nog niet eerder zo aan de orde geweest. Vestdijk wordt weliswaar niet zo veel meer gelezen tegenwoordig, maar geldt toch als een van de grootste naoorlogse auteurs.

Wie was Vestdijks Haarlemse overgrootvader? (Haarlems Dagblad, 23 november 2005)

Voor Haarlemmers is natuurlijk vooral dat - bizarre - verhaal van schrijvers grootvader interessant. Hij werd op 9 juni 1830 als baby in Haarlem aangetroffen op de hoek van de Korte Dijk en de Papentorenvest. Gekleed in -

[p. 85]

schrijft Hazeu - ‘een wit katoenen jurkje, met op het hoofdje een katoenen bonte kap, en onder het jurkje een katoenen geruit broekje, een paar wollen kousjes in geregen zwartlederen schoentjes, en een bont doekje met blauwe streepjes om de hals’.

De vondeling werd geadopteerd door een timmerman die hem vanwege de plek van de vondst ‘Simon Vestdijk’ doopte, een samentrekking van beide straatnamen. Dat zijn werkelijke ouders van goede komaf moeten zijn geweest, lijdt volgens Hazeu geen twijfel: ‘Hij was zo prachtig gekleed.’ En de wijze waarop de kleine Simon het arbeidersmilieu in korte tijd ontsteeg en na een snelle opmars in het leger onderwijzer aan de openbare gymnastiekschool werd, betekent volgens Hazeu ook dat hij geen doorsnee-ouders kan hebben gehad.

In zijn pas verschenen biografie heeft Hazeu geen nieuw licht op de kwestie kunnen werpen. ‘Uiteraard heb ik de gemeentelijke archieven geraadpleegd, maar verder biedt zo'n vondst van 175 jaar geleden voor een biograaf weinig aanknopingspunten. Het heeft me wel altijd verbaasd dat Vestdijk zelf zich zo weinig met de kwestie heeft beziggehouden.’

Zijn vuistdikke biografie Vestdijk kwam hem naast talrijke lovende recensies op een bijtende bespreking in NRC-Handelsblad te staan. Recensente Elsbeth Etty verweet Hazeu dat hij teveel aan de leiband van de weduwe-Vestdijk zou hebben gelopen en allerlei smeuïge affaires bewust achterwege zou hebben gelaten. Hazeu, zuchtend: ‘Ik heb in het contract opgenomen dat ik alle persoonlijke documenten van de familie mocht inzien. Van de weduwe heb ik alle medewerking gekregen. Ze heeft een keer Parklaan in Torenlaan veranderd en twee fouten uit een gedicht gehaald. Dat was alles.’

De Haagse connectie van Vestdijk onder de loep (De Gooi- en Eemlander, AD-nl (ANP), 16 januari 2007)

DEN HAAG - Wie aan Simon Vestdijk denkt, denkt niet meteen aan Den Haag. Toch is er wel degelijk een Haagse connectie, vindt Vestdijk-kenner en journalist Herman Rosenberg.

Hij heeft voor zaterdag in opdracht van de gemeente Den Haag een stadswandeling georganiseerd langs de ‘Haagse plekken’ van de schrijver.

Vestdijk werd geboren in 1898 in Harlingen en belandde pas na zijn studie geneeskunde begin jaren dertig in Den Haag omdat zijn ouders daar naartoe waren verhuisd. Ondanks het feit dat hij maar korte tijd in de hofstad verbleef, hij sleet zijn verdere leven in Utrecht en Doorn, was Den Haag belangrijk.

‘Hier besliste hij uiteindelijk te kiezen voor het schrijverschap in plaats van het artsenberoep’, legt Rosenberg uit. Vestdijks ontmoeting met schrijvers Eddy Du Perron en Menno ter Braak, waarmee hij samen de redactie vormde van het tijdschrift Forum, was daarin doorslaggevend.

De stadswandeling leidt mensen langs de plek waar het huis van Vestdijks ouders aan de Daal en Bergselaan 18 stond. De woning moest in de oorlog plaatsmaken voor de Atlantikwall van de Duitsers. Voorts gaat de tour ook door de Cyclaamstraat waar Vestdijk inwoonde bij een weduwe en langs de Laan van Meerdervoort. Daar stonden ooit Vestdijk, Du Perron en Ter Braak samen op een balkon, vastgelegd op een foto, die nog altijd bestaat.

De rondleiding eindigt bij het graf van de schrijver op de Haagse begraafplaats Nieuw Eik en Duinen. Hoewel Vestdijk in 1971 in Utrecht overleed en niet lang in de residentie had gewoond, werd hij bijgezet in het familiegraf in Den Haag.

In Het Parool van 13-02-07 is columnist Kees Keijzer op zoek naar stilte. De stilte van... ‘Vestdijk had de eigenaardige gewoonte tijdens het schrijven een stofzuiger aan te zetten. Zo wist hij afleidende omgevingsgeluiden buiten te sluiten en kon hij zich optimaal concentreren op zijn arbeid. Zulke malle bokkensprongen zijn inmiddels achterhaald en overbodig, want de hedendaagse mens die ook maar het meest simpele kattenbelletje wil opstellen op een willekeurige desktop-pc, krijgt die Nilfisk er gratis en ongevraagd bijgeleverd. Wij zijn niet van het Vestdijktype’, zegt Keijzer, ‘en willen al jaren een stillere computer.’

Bij Vantilt verscheen van de hand van Bart Vervaeck: Literaire hellevaarten. ISBN: 90-77503-54-4. ‘Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt’. Zo luidt de befaamde, in vele talen en versies overgeleverde frase uit De Goddelijke Komedie van Dante. Maar in wat voor een papieren hel daalt een mens of schim precies af? Bart Vervaeck laat zien dat er hoop is op een overzichtelijke beantwoording van deze wezenlijke vragen.

Literaire hellevaarten gebruikt een aantal internationale romans en gedichten uit alle eeuwen om het inferno systematisch bloot te leggen. Vervaeck behandelt achtereenvolgens de grenzen van de hel, de omgeving, de toegang, de bewoners, de ruimte en de route. Hij analyseert het thema van de hellevaart in naoorlogse romans van S. Vestdijk, Jeroen Brouwers, A.F.Th., Willem Brakman, Peter Verhelst en Atte Jongstra. De kellner en de levenden (1949) kan weer op de leestafel. Literaire hellevaarten is een goede reiswijzer voor lezers die thematisch willen lezen. Bart Vervaeck (1958) is

[p. 86]

Ter Braak, Vestdijk en Du Perron

hoogleraar Nederlandse Literatuur en Algemene Literatuurwetenschap aan de Vrije Universiteit Brussel.

Ernstiger dan de hel zelf is de vraag of Vestdijk om te lachen kan zijn. Geen Belgische vraag maar een zoekopdracht binnen het geheugen van Kees Fens. In De Volkskrant van 19-03-07, aan de vooravond van de boekenweek, stelt Fens dat alles aan Vestdijk ernstig is. Weliswaar is het literaire heelal van Vestdijk een der grootste uit de Nederlandse literatuur, maar overal heerst ernst. Daarbij kon Vestdijk niet schelden; met de polemiek werd het zodoende ook niet veel. En de lezer? De lezer worstelt zich door de dialectiek van de zinsconstructies en daarbij, nog steeds volgens Fens, vergaat hem het lachen wel. Vestdijk zelf ten slotte? Vestdijk was meer een proester dan een lacher. En Fens? Heeft hij gelijk?

Uit Sint Sebastiaan, Nijgh en Van Ditmar, 1939: ‘[...] “Heeft hij de leeftijd, juffrouw?” “De leeftijd?” vroeg tante Nelly uit de hoogte, “ik denk 't wel, hè.” “Weet u 't niet zeker? Hij moet twaalf jaar zijn, anders gaat 't niet door.” Daarbij keerde de machthebber zich de andere kant uit en wees vluchtig op een bordje met letters naast de deur. Zoals alle suppoosten was dit een oud-gediende uit de Atjeh-oorlog, nog boordevol krijgslisten; hij deed een imponerende stap op de jongen toe en vroeg streng: “Hoe oud ben je, jongeheer?” “Tien” zei Anton trotsch.’ Dit vind ík leuk [Kees Meekel].

Op 29 juli werd Harry Mulisch tachtig. Uit het interview in PS van de Week de volgende vraag: ‘Bent u tevreden over het aantal boeken dat u heeft geschreven?’ ‘Je kan ook te veel hebben geschreven. Zoals Vestdijk: 55 romans. Vanaf 1946 volgde ik zijn werk, van zijn twee romans per jaar las ik er een. Vond ik netjes. Zo heb ik de ontwikkeling kunnen volgen. Maar stel dat een jongen van twintig nu besluit dat hij wat wil lezen van Vestdijk. Waar moet hij beginnen? Dat is niet te doen, het is te

[p. 87]

veel. Het is net als de symfonieën van Haydn. Ik ga niet naar de winkel om zijn 36^ste symfonie te kopen. Waarom niet zijn 35^ste? Of zijn 34^ste? Beethoven: negen. Dat is overzichtelijk’ Mulisch heeft ook humor [KM].

In juni 2007 verscheen bij de Bezige Bij een goedkopere tweede druk van Hazeu's Vestdijk, een biografie (ISBN 978 90 234 2277 8, € 25.00). De tweede druk bevat een toegevoegde appendix op een los inlegvel met ‘tekstcorrecties op de eerste druk [... en] een aantal inhoudelijke aanvullingen’. De appendix komt op een aantal punten tegemoet aan verlangens van Martin Hartkamp, zodat gerechtelijke stappen voorkomen konden worden.

Over biografieën gesproken: in NRC Handelsblad van 13 oktober 2007 signaleert Joost Zwagerman (‘Zwagerman leest’) dat Amerikaanse recensenten negatief oordeelden over de onlangs verschenen nieuwe roman van Philip Roth, Exit Ghost, terwijl vier Nederlandse collega's juist positief zijn. In de roman krijgt Roth's alter ego ‘... Zuckerman te maken met een opdringerige biograaf die een schandalig detail bekend wil maken uit het leven van zijn oudere en bewonderde collega Lonoff. Zuckerman walgt van deze aspirant-biograaf en zijn motieven. Het oeuvre van zijn idool mag niet besmet worden met biografische trivialiteiten.’ Zwagerman is zelf ook positief over het boek: ‘Soms predikt een roman prachtig voor eigen parochie, zonder dat de kans bestaat dat de vonk buiten de parochie overslaat. Want vóórdat zij aan Exit Ghost begonnen, hadden die vier Nederlandse recensenten natuurlijk al lang hun ideeën over die zogenaamde “biografische lezing van fictie”. Met Exit Ghost kregen zij in fictievorm de opinie bevestigd die zij al lang en breed huldigden. Dat schiet natuurlijk niet op, maar voor Rothologen en Rothomanen is het prachtig om mee te maken hoe Roth aan de hand van die ideeën over feit en fictie hogere literaire wiskunde bedrijft.’

Gezocht en aangeboden

Hank Ort ([e-mail]) biedt enkele nette, dubbele exemplaren uit zijn verzameling aan voor € 12,50 per deel. Het gaat om:

Verzamelde muziekessays 2 (Keurtroepen van Euterpe), 3 (Het kastje van Oma), 5 (De dubbele weegschaal) en 9 (De symfoniën van Bruckner).

Verzamelde romans 22 (De vijf roeiers), 24 (De verminkte Apollo, met de latere blauw/zwarte stofomslag), 25 (Op afbetaling), 30 (De vrije vogel en zijn kooien), 45 (Een huisbewaarder) en zonder stofomslag 37 (De held van Temesa, € 10,00).

De heer J.H. van Dartel biedt aan de Vestdijkkronieken 17 t/m 109 en de zes delen Overzicht van de bijdragen van en over S. Vestdijk door Jean Brüll (Kolonel Wilsstraat 21, 5371 AG Ravenstein).