Vestdijkkroniek. Jaargang 2000

[p. 45]

Anton Wachterprijs 2000

[p. 46]

Nooit eerder stond de prijsuitreiking van de Anton Wachterprijs voor een debuut van een Nederlandse romanschrijver meer in de schijnwerpers dan dit jaar. Het begon met een bijdrage in NRC Handelsblad, waarin bekend werd gemaakt dat de prijswinnaar, Marek van der Jagt, niet zou bestaan. Het boek De geschiedenis van mijn Kaalheid zou zelfs zijn geschreven door een eerdere prijswinnaar van de Anton Wachterprijs, Arnold Grunberg, die de prijs in 1994 kreeg voor zijn debuut Blauwe maandagen. Commotie alom. Een debuut dat geen debuut is kan natuurlijk geen prijs krijgen was het standpunt van de Stichting ‘Centraal Comité '45’ Harlingen dat de prijs beschikbaar stelt: een beeldje van Anton Wachter plus een bedrag van f. 3000.
Uiteindelijk werd de prijs dan ook niet uitgereikt, want de prijswinnaar was tijdens de uitreiking op 21 oktober niet aanwezig. Ook diens uitgever Reinjan Mulder van Uitgeverij De Geus wenste de prijs niet namens de schrijver in ontvangst te nemen. De vice-voorzitter van het ‘Centraal Comité '45’ liet daarop weten de winnaar een maand de tijd te gunnen om alsnog de prijs - onder overleg van een bewijs dat hij werkelijk Marek van der Jagt is - in ontvangst te nemen.

Juryrapport Anton Wachterprijs
(voorgelezen door Martin Ros)

Zo leuk is het allemaal niet, dames en heren, jury te zijn in de Anton Wachterprijs. Je kunt de hele hete zomer al die dozen zitten uitvissen en telkens weer constateren hoe de uitgevers er in Nederland maar op los uitgeven.

Hoe is het in Godsherennaam mogelijk dat dit wordt geaccepteerd en geproduceerd? Hangt de hele bijna opgerolde literatuur dan enkel nog van die onzin aan elkaar? Maar verdorie, we hebben toch afgelopen jaren wat naar boven gehengeld, Tessa de Loo is er uitgekomen en zelfs Canaponi die volgend jaar keizer der letteren wordt. We hebben best genoten van de meeste bekroningen, ook die van Grunberg. We hebben het roer recht gehouden. Wat is dan steeds een curieus kenmerk van onze voorkeuren gebleven?

Een toon, een stijl, een geluid, een bijzondere knieval voor de lezer die zelfs van de diepste onzin zinvol verband maakt.

DE GESCHIEDENIS VAN MIJN KAALHEID overviel ons dit jaar in de moeizaamste laatste fase, toen er LICHT kwam in de duisternis.

Hier wordt de deur nog eens mild, wijs, nonchalant, secuur en cynisch op een kier gezet voor de cultuur die ons in de nieuwe eeuw voor altijd dreigt te ontgaan. Daarom moest dit boek wel de geschiedenis van een zonderlinge amour-fou zijn. Een hedendaagse ontwikkelingsroman uit het voorbije Oostenrijk waar men nog leeslinten waardeert in de oertekst.

Dit is de waarachtige geschiedenis van het ONTBREKEN van elk talent, dit is de geschiedenis van volstrekte middelmatigheid, dit is de geschiedenis van onze kaalheid. We leven -gelijk de doorgewinterde Oostenrijkers van het Europese middenrif wisten- ruimschoots boven de weke ondergrond die onze zwakte vormt en tevens de melodieuze stem is onzer seksualiteit.

We willen leven van boven en bewegen ons toch telkens in de diepte. Dat geeft ons zo'n vitaal stuk leven in uiterste gebondenheid, dat is onze AMOUR-FOU

[p. 47]

Het leven keert zich in dit boek in de geheimzinnigste mystiek precies naar de andere kant. We beleven de triomf der kaalheid in onze Magister Horn. De penis van onze nieuwe held is die van een dwerg, een stuk vlees dat vergeefs van voren woelt om van achteren niet geheel tekort te schieten.

Na de eerste vreugdevolle afgang bij een tante die er wel Weens van wil genieten zien we daar twee heerlijk ordinaire meisjes, zich desnoods wapenend met hun neukdoekje vergeefs op de trage grote teen storten.

De radicaalste scènes voeren ons naar de uren met juffrouw Oertel, die al drie maanden geleden net weer begonnen is met de pil.

Het hing in de lucht, het hing gewoon in de lucht!

Het geslachtsdeel heeft vele functies, we zijn er niet zomaar voor een of andere Beierse bobbel. De visgraat ter grote van een teen reikt de ons telkens weer meeslepende filosofiestudent uiteindelijk toch de hand. Wat een geweldige scepsis zegeviert in dit boek, dat als boek van leven en dood waardig toegang geeft tot de sleutel van het leven.

En DAT is de AMOUR-FOU.

De Mica-mevrouw die ooit het chemisch reinigen in Wenen groot heeft gemaakt, klakt de hand ineen met de student die in grote freudiaanse meerwaarde de moeder verdelgt en de vader overmeestert voor de grap en uit engte en minderwaardigheid niets deed dan zinloos op de kinderen inslaan. Uit deze onpeilbare pornografische poespas groeit de hoofdfiguur tussen de mispelende kelners en stoethaspelende zangeressen, die zo lekker vet het geheim van de wereld voor ons uitschuiven.

Marek van der Jacht opent zijn boek zo vertederend:

‘Ik ben vroeg kaal geworden. Dat het niet lang op zich zo heeft laten wachten heeft er altijd al in gezeten maar dat het zo vroeg zou gebeuren kwam toch als een verrassing. Dat is de geschiedenis van mijn kaalheid en ik ben niet van plan ooit nog een woord op papier te zetten’.

Oostenrijk, dit boek leert het al weer, is het uiterste gat van de wereld, juist en vooral voor hem die met een kitscherige kunstpenis moet leren leven.

Juffrouw Oertel voelde zich een mens en onze hoofdheld sluit niet uit dat zij genot beleefde. Hij oefent pas gerechtigheid als hij bij de Brecherspits aan de jas van de ribalde moeder trekt. ‘Houd op mijn leven kapot te maken, houd daarmee op voor eens en altijd. Hou daar mee op!’

Hij vind geluk bij Mica's lichaam, als bij een gebombardeerde stad.

Wat is kaalheid als je gelukkig bent geweest? Dit met een subtiliteit aan gratie, sarcasme door en door meeleven met de diepste mens, geschreven kleine meesterwerk, doet de opperste kaalheid als ziekte overwinnen.

Van de zomer gaan we naar Schliersee. In mijn eentje juicht de held van dit boek. Bayrischzell was het einde van de wereld, daarna komt er niets meer, enkel bergen en daarna Oostenrijk.

Dat is het einde van onze held.

We zijn thuis, het boek heeft alle andere boeken achter zich gelaten en overbodig gemaakt. Dit is het zoveelste gelukkig makende debuut dat leert dat hele kleine geschiedenissen zo belangrijk kunnen zijn

[p. 48]

Brief met uitleg van de prijswinnaar Marek van der Jagt
Wenen, 1 September 2000

LS

Ruim anderhalf jaar geleden stuurde ik een eerste versie van De geschiedenis van mijn Kaalheid op aan Reinjan Mulder.

Verleden jaar omstreeks deze tijd tekende ik het contract voor dit boek, en de heer Mulder en ik spraken, een tikkeltje voorbarig misschien, over een feestelijke presentatie, met allemaal kale mannen, met beroemde kale mannen misschien wel, en waarom niet, in een kapsalon. Wie debuteert moet er immers voor zorgen dat de wereld niet meer om hem heen kan, tenminste een klein gedeelte van die wereld.

Nu is het boek er, maar geen presentatie.

Dat ligt niet aan mijn uitgever, zij wilden wel, ook niet aan de kale mannen, die zijn niet eens gepolst, maar aan mij.

Naarmate de verschijningsdatum van mijn roman dichterbij kwam, leek mij een presentatie steeds minder gepast. Niet omdat het geen feestelijke gebeurtenis is, dat is het wel, maar niet alle feesten moeten in de openbaarheid gevierd worden. Niet omdat ik vergeten wil worden, nog voor men zich mij heeft kunnen herinneren. Het begon er al mee dat mijn uitgever aan mij vroeg, ‘op hoeveel vrienden en kennissen reken je eigenlijk?’

Ik besefte toen dat ik in Nederland geen vrienden of kennissen heb, mijn vrienden uit Wenen zullen zich de lange reis voor een boekpresentatie van een uur of twee niet kunnen permitteren.

Verder kwam ik erachter dat ik niet wilde praten, ik wilde wel schrijven, maar niet praten of voorlezen. Niet omdat ik dat onwaardig vind, maar omdat het idee alleen al mij lichte nachtmerries bezorgde. Nachtmerries zijn er als bekend in overvloed, dus waarom zou je ze eigenhandig vermenigvuldigen?

En verder, ook niet onbelangrijk, ik heb werk in Wenen dat ik niet in de steek kan laten. Sinds 7 augustus werk ik in een drogisterij. Dat klinkt erger dan het is. Ik verkoop tandenborstels, mondwater, nagelvijlen en zo en nu en dan een haarspeld. Een bezigheid die zich uitstekend laat combineren met welke andere activiteit dan ook inclusief schrijven. Aangezien ik pas net begonnen ben, deed de eigenaar van de drogisterij moeilijk over een paar dagen vrij Een standpunt waarvoor ik alle begrip heb.

Ik heb mij laten vertellen dat mijn boek een leeslint zal hebben en dat dat zeer uitzonderlijk is voor een debutant.

Soms zeg ik tegen mijzelf, 's ochtends vroeg in de drogisterij, ‘ik ben een debutant met een leeslint.’

Dat is voor mij boekpresentatie zat.

De geschiedenis van mijn Kaalheid ligt voor u, ik hoop dat het zal doen wat ik niet kan en wil: tot u spreken.

Hoogachtend,
Marek van der Jagt

[p. 49]

De uitreiking van de Anton Wachterprijs
Geplande maar door afwezigheid van de prijswinnaar niet uitgesproken toespraak van burgemeester Chris Arlman van Harlingen.

Anton Wachterprijs 21 oktober 2000

Aan de uitreiking van een literaire prijs gaat altijd een tijd van enige spanning vooraf. In het algemeen spanning in een kleine groep: auteurs, uitgevers, critici. Dit jaar is de spanning die voorafgaat aan de uitreiking van de Anton Wachterprijs bijzonder hoog opgelopen.

Rond de bijdrage van een burgemeester aan de uitreiking van een literaire prijs is de spanning niet hoog. U verwacht van mij dat ik aangeef dat de tweejaarlijkse uitreiking van de Anton Wachterprijs van grote waarde is en dat Harlingen er trots op is ook op deze wijze op de kaart te staan. Ik zal u niet teleurstellen.

De Anton Wachterprijs en de schrijver Simon Vestdijk zijn van waarde voor de promotie van onze stad. De vele activiteiten twee jaar geleden in het Vestdijkjaar waren daar een duidelijk bewijs van. En wij zijn nog steeds het Centraal Comité 1945 en vele anderen die daar aan meewerkten erkentelijk. Ook nu nog wandelen, ik mag wel zeggen dagelijks, mensen door onze havenstad aan de hand van de wandelroute Met Simon Vestdijk door Harlingen (Lahringen).

Maar Simon Vestdijk is meer voor Harlingen. Ik kan het begrijpen dat in het verleden sommigen in onze stad met gemengde gevoelens over Simon Vestdijk spraken. Zijn kritiek in de Anton Wachterromans op personen in Harlingen was duidelijk. Inmiddels is Anton Wachter niet meer weg te denken uit onze gemeenschap. Elke dag weer zie je hem met een trouwe club Ouwe Seunen in de Voorstraat staan terwijl alle wereldproblemen die zich binnen de grenzen van Harlingen afspelen worden besproken. Er wil wel eens een Ouwe Seun een dag missen, Anton Wachter is er altijd.

Er is echter een andere reden waarom ik het waardeer hier vandaag voor dit forum het woord te mogen voeren. Over de cultuur in Harlingen en het cultuurbeleid van ons gemeentebestuur wordt wel eens wat schamper gedaan. Natuurlijk is Harlingen - dat wel is bestempeld als eiland aan het water - geen eiland in het culturele landschap. Met de Harmonie op twintig minuten rijden en het grote scala aan voorzieningen op ruim een uur in onze hoofdstad aan het IJ hoeft Harlingen niet alles in huis te hebben. Toch hebben wij veel. Deze accommodatie waarin wij vandaag zijn bewijst dat wij allen in Harlingen een goede outillage willen voor actieve cultuurbelevems van onze inwoners. Maar ook de cultuuruitingen die aangeboden worden mogen er zijn. Ik noem slechts twee als voorbeeld: de stichting Koffieconcerten die nu tien jaar bestaat en de galerie Vis die al vele jaren landelijke bekendheid geniet.

Voor literatuur ligt het uiteraard anders. Wat kan een gemeente daarvoor bieden?

Belangrijker is nog de vraag: heeft het grote publiek nog behoefte aan literatuur, in het bijzonder literatuur met een hoofdletter. Men hangt voor de buis en beperkt het lezen tot de ondertiteling. Men surft over het wereldwijde net, waarbij het mij opvalt dat wij spreken over surfen en niet over lezen op Internet. Ik ben optimist. Naar mijn gevoel zal

[p. 50]

er blijvend behoefte zijn aan literatuur. Televisie en internet kunnen een rol spelen bij de verspreiding van literatuur maar het geschreven woord, het goede boek blijft van waarde. Ik weet dat dit ook bij de jeugd speelt. De bijdragen die twee jaar geleden zijn verzameld in het boekwerkje Onderweg naar school, de beste verhalen van scholieren uit het hedendaagse Lahringen bewijzen dat. - Voor de winnaars van de Anton Wachterprijs en de Ina Dammanprijs heb ik overigens een exemplaar van deze bundel bij mij. - Het verheugt mij dat de Cultuurpas die deze week in Harlingen en Franeker is uitgegeven door onze scholengemeenschap Simon Vestdijk ook de deur naar de bibliotheken opent.

Het gemeentebestuur van Harlingen hecht er bijzondere waarde aan dat beginnende schrijvers worden gestimuleerd. Wij werken dan ook graag mee aan de Anton Wachterprijs waarmee debuterende schrijvers worden aangemoedigd.

Het bestuur van het Centraal Comité 1945 en het bestuur van de Vestdijkkring hebben de eer u hierbij uit te nodigen voor de uitreiking van de twaalfde

Anton Wachterprijs

en de eerste

Ina Dammanprijs

Deze prijsuitreikingen vinden plaats op zaterdag 21 oktober in Studio Trebol, Zuidoostersingel 1 te Harlingen.

Aanvang 14.30 uur.

De middag wordt opgeluisterd door Henk van Ulsen, met voordracht van poëzie en proza van Simon Vestdijk.

Harlingen, oktober 2000

Centraal Comité 1945

Vestdijkcommissie

Gerrit Schuilstraat 21

8861 VJ Harlingen

Henk van Ulzen