Vestdijkkroniek. Jaargang 1999

[p. 10]

Vestdijk en Slauerhoff

De lezing over ‘Rusland's Letterkunde’ is door Slauerhoff op 13 november 1915 in de Klanderij voor de leden van ‘Eloquentia’ gehouden.

Slauerhoff herinner ik mij van het begin afaan als ongewoon fascinerend. Onder schooljongens is dat geen reden om vriendschap te zoeken, vooral niet wanneer ze een jaar verschillen, en in Friesland wonen; en dat hij iets bijzonders had, maakte ik mij ook eerst bewust, toen het gerucht ging, dat hij op een avond van Eloquentia, de schoolvereniging, spreken zou over de Russische literatuur. Dat was in 1916, dus een jaar voor de revolutie, waarvoor hij een tijdlang belangstelling schijnt te hebben gehad. Het lijkt mij het waarschijnlijkst, dat deze, in onze ogen zo zonderlinge keuze van onderwerp alleen maar een protest belichaamde tegen de sleur van Frans-Duits-Engels en niet anders. De lezing zelf, kennelijk uit een leerboek geput, zonder persoonlijke noot, viel mij tegen. Het was een zeer goede, zeer degelijke lezing over alles tussen Poesjkin en Gorki, en daarmee afgelopen. Een jonge geleerde!

Met de dichter Slauerhoff maakte ik bepaald niet kennis op een Eloquentia-avond van een half jaar later, toen hij een satirisch sonnet op de kosmografie ten beste gaf, met gebaren even schutterig als het sonnet zelf, Ik had niet de minste reden mij zijn mindere te voelen, want ik had de Mei geplunderd, en dat leek heel wat, al vertrouwde de scheikundeleraar mij na af loop toe, dat hij het niet zo best had kunnen volgen. De foto van die avond geeft Slauerhoff als vijfdeklasser bijzonder goed weer: eenzelvig, wat korzelig, erg gesloten, en met iets onmiskenbaars mongools in zijn gezicht, waarvan het hoekig asymmetrische nog niet opvalt, evenmin als de ‘negativistische’ mond, die mij ook altijd eerder gevoelig den negativistisch heeft geleken. Uit die tijd, maar dat kunnen ook latere indrukken zijn, herinner ik mij vooral zijn sierlijke loop, die men toch niet ‘elegant’ kon noemen, laat staan verwijfd, en waaraan de gewoonte om zijn voeten voor elkaar te plaatsen niet vreemd kan zijn geweest. Hij liep als op een boomstam over een riviertje. Maar zonder onze ontmoetingen in Amsterdam zou ik zeker nooit meer aan hem hebben gedacht. Hij was daar een jaar, toen ik aankwam. Wij weren beiden lid van de Amsterdamsche Studentenbond (USA).

(Simon Vestdijk: Gestalten tegenover mij)

[p. 11]

Foto van een schoolavond van de Rijks-HBS op 2 februari 1916. Op de foto van de toneelavond van de vierde en de vijfde klasse zijn zowel Vestdijk als Slauerhoff te herkennen. Vestdijk op de achterste rij als tweede van links en Slauerhoff vooraan geheel rechts.

Voor het volgen van het vierde en vijfde leerjaar reisde Vestdijk naar de Rijks-HBS in Leeuwarden, eerst als spoorstudent, later vond hij een kosthuis aan de Leeuwarder Willemskade. Op de foto een groepje leerlingen uit Harlingen, die met de trein op en neer naar Leeuwarden reisden. De jongen vooraan is Dirk van der Meer, later bekend als de schlagerschrijver Dico van der Meer (‘Hup Holland, hup’).

[p. 12]

[p. 13]

Aspecten die [...] met de stad Leeuwarden te maken hebben, vinden we al in de eerste regels van het boek: ‘Het eerst wat ik [...] mij van W... herinner, waar even na mijn vijfde verjaardag mijn vader tot rechter was benoemd, is de warme voorzomermiddag, toen de bal van mijn broer over de ijzeren krullen van het balconhek vloog, de verlaten huiskamer in. Met de bal in de hand stond ik op de blauwstenen balcondrempel [...] en onderwijl luisterde ik naar de rij olmen, die zachtjes ritselden in de warmte, en naar een tufbootje in het aan het uiteinde van onze korte straat zich openende kanaal. Verder naar rechts was een onafzienbaar plein om hun spelen op te nemen.’

In dit citaat kan men voor W. net als in de Anton Wachterromans Weulnerdam lezen. Daarnaast herkennen we het huis van de familie Wiersma aan de Willemskade, hoek Zuiderstraat, bij wie Vestdijk voor zijn eindexamen zes maanden in de kost was.

Voor Mr. Vellinga in De koperen tuin stond Mr. M.E. Hepkema model die van 1895 tot 1918 rechts-back was in het eerste elftal van de Leeuwarder voetbalclub L.A.C. Op de foto staat hij links. In het boek heeft Vestdijk hem keeper gemaakt.

[p. 14]

[p. 15]

[p. 16]

 

‘Aan de overkant van de vijver zaten mensen op onafzienbare rijen stoelen, hier en daar met tafeltjes ertussen. [...] Volgde men de brug naar links, [...] dan kwam men aan de voet van iets, dat wel het “hoofdgebouw” moest zijn. Ook dit bestond grotendeels uit hout, blinkend geel geverfd, daar waar de tent in een sonoor bruin was gehouden, met een zwarte, enigszins vuile overkapping. [...]’

 

 

 

Helemaal links stond een rij tafels op een hooggelegen weggetje onder linden, vlak voor een lage muur met kleine ronde raampjes, zoals ouderwetse stallen die hebben. Deze muur zond het hoofdgebouw uit als een beschermende arm, die eigenlijk nergens eindigde. [...]

 

 

 

Vrijwel onmiddellijk hierop barstte de muziek los. Van de plaats waar ik stond liet zich de muziektent overzien tot in zijn diepste binnenste [...]

 

 

 

Dan liep ik langs de kooien met de gouden vogels en de waggelende gans, klom met grote omwegen [...] tot op de rotskam, en keek met een vleug van die allereerste verwondering over de daltrechter uit, met de vijver en de muziektent en het handjevol mensen op stoelen.

 

 

 

(Simon Vestdijk: De koperen tuin)

Een ander hoogtepunt van de roman is de opvoering van de opera Carmen, onder leiding van Cuperus, waarin ook Trix een rol speelt. Vestdijk verwijst naar de uitvoering van deze opera in de Harmonie te Leeuwarden, onder leiding van zijn vader in 1928 met als medewerkers Alice Plato en Jos M. Orelio, in de roman geportretteerd onder de namen Alice de Rato en Ordelio.
(Hans Visser: Vestdijk en Leeuwarden.)

[p. 17]