Vestdijkkroniek. Jaargang 1994

[p. 63]

Max Nord
‘Het geroofde lam’ van Willem Brakman

Willem Brakman is het die deze prent, geïnspireerd op Vestdijks gedicht (I van Fabels met kleurkrijt, 1938; eerder hetzelfde jaar gepubliceerd in Groot Nederland), vervaardigde. Het is geen schilderij, maar een kleurenpastelkrijttekening, en het is Hans Visser die ze terugvond in Canada. Brakman kon zich in 1992 niet herinneren, bijna 50 jaar na dato, dat Beatrix de Groot een dergelijk schilderij ooit van hem gekregen had. Maar toen hij de foto zag, schreef hij Hans Visser het jaar daarop, wist hij het weer. Beatrix de Groot is de weduwe van Brakmans vriend Joop de Groot, aan wie hij zijn verbeelding van ‘Het geroofde lam’ had geschonken. De Groot kwam bij een verkeersongeluk in 1950 om het leven en toen zijn weduwe met hun zoon zeven jaar later naar Canada emigreerde, nam zij de krijttekening mee naar Toronto. Het moet, vertelt zij, een eerste poging op dit terrein van Brakman zijn geweest, vermoedelijk gemaakt in de direct op de bevrijding volgende jaren. De afmetingen zijn 26 bij 37 cm, het materiaal is papier.

Joop de Groot was, zoals dat heet, een boezemvriend van Willem Brakman. In de tijd van diens huwelijk hoorde hij bij hun leven als Van Gend bij Loos, schreef hij in '92 aan Visser. Hij ging er iedere avond heen, en dat hoorde zo, een soort familie. Het verlies van zijn vriend ondervindt hij nog altijd als hard. Dit thema heeft hij tot twee maal toe in zijn werk gebruikt, in Debielen en demomen en De ene mens. Brakman heeft de liefde voor de (beoefening van) schilderkunst gemeen met Vestdijk, getuige niet alleen zijn recente roman Vincent, maar tevens de tentoonstellingen van zijn werk op dit gebied in Nijmegen en Amsterdam, die daaraan grote bekendheid hebben gegeven.

Het gedicht, schreef hij Hans Visser, trof hem om de eerste twee regels,

waar geluk en katastrophe blijkbaar met een ‘natuurlijk’ verloop op elkaar volgen. In deze suggestie zit al een venijnig protest maar in het

[p. 64]

eind is dit protest ook weer serener door het niet opgeven van de droom van geluk, getuige het spel met restanten.

Van de ontstaansgeschiedenis herinnert hij zich niet veel. Zijn vriend was een practicus, schrijft hij, en hij ‘(net als nu) probeerde te overtuigen van diepte en schoonheid van het nutteloze, of in ieder geval van het niet direct practische, dat werd dan wel eens zwaar aangezet.’ Ruim een jaar later spreekt hij in een andere brief van ‘de wondere schoonheid van het Evangelie onder de kinderblik - de caesuur, en de restanten.’ Het gedicht moet hem gefascineerd hebben, want hij vertelt dat Tom van Deel een krijttekening van hem bezit over hetzelfde onderwerp. Die tekening vindt hij veel beter.

De voorkeur voor dit gedicht deelt hij met de graficus J.M.Prange, die in de serie rijmprenten Orpheus (no 15, de laatste) van A.A.Stols in 1941 eveneens ‘Het geroofde lam’ uitbeeldde. Wie de keuze maakte, Vestdijk zelf, Stols of Prange, weten we niet, maar het ligt voor de hand dat de graficus zelf, eventueel op een suggestie, die heeft gedaan. En wat een verschil met de prent van Brakman! De barse man die het kind het lam ontneemt en bij Brakman in expressionistisch geweld van kleur en gestalte wordt uitgebeeld, ziet er bij Prange uit als een goedaardige herder, de redder van het lam, die het zal thuisbrengen omdat het al zo laat is. Het schreiende kind blijft uitdrukkingsloos op de achtergrond, waar het wolkje zichtbaar is dat zich losgemaakt heeft van de vervaagde bergenrij. Bij Brakman ontbreekt het kind, hij heeft gekozen voor de wreedheid van de ‘man’, zoals Prange voor de vrede van de slotregels: het kind spelend met strengen wol.

Bij beiden ontbreekt het evenwicht dat Vestdijk in de tegenstelling tussen de rauwheid van de man en de onbevangenheid van het kind in zijn vers heeft verwezenlijkt.

[p. 65]

Het geroofde lam

Een kind was met een lam aan 't spelen.
Een man kwam aan en greep het vast.
Het was zoo wit als berkenbast
Of als het dons op duivenkelen.

De man zei barsch: ‘Zoo laat op 't pad?
Te lang loopt het hier al te blaten.
Ik breng het thuis’. - Maar 't kind dat had
Het nog geen oogwenk losgelaten.

Zij trokken beiden her en der,
En plukken wol in karrensporen
Bewezen, dat voor doov'mansooren
Of voor de eerste avondster

Het schreien van het kind vervloog.
De man, die sterker was, verdween
Met 't lam dat hem zoo wit bescheen,
Zoó wit, dat nog heel laat, omhoog,

Een wolkje zich scheen los te maken
Van een vervaagde bergenrij,
Waar donk're rotsen zij aan zij
Zoo macht'loos in de hemel staken.

Dit was een troost op 't schapenpad,
Waar 't kind, óok laat nog, ongehinderd,
Slechts om dat witte licht verminderd,
Met strengen wol te spelen zat.

[p. 66]

J.M. Prange, Het geroofde Lam

[p. 67]