Vestdijkkroniek. Jaargang 1993

[p. 117]

Lopende receptie 15
Over Simon, S. Vestdijk, de kring en de kroniek

Mieke Vestdijk-van der Hoeven, Afscheid van Simon. Meulenhoff, Amsterdam 1993, 207 pp., f 34,50

Het boek van Mieke Vestdijk-van der Hoeven bevat, naast een ‘Voorwoord’, twee opstellen: ‘Afscheid van Simon’ en ‘Leven met een nalatenschap’. De typografie van de titelpagina suggereert dat ‘Leven met een nalatenschap’ de ondertitel is van het gehele boek. Maar ik vraag me af of dat de bedoeling is. In het eerste, verreweg het grootste, stuk vertelt de schrijfster over haar ontmoeting met Vestdijk, over hun huwelijk en over zijn laatste ziekte en dood. In het tweede opstel deelt ze mee hoe ze de nalatenschap van Vestdijk beheerd heeft. Ze onderscheidt daarbij vier aspecten: vertegenwoordiging, het onderhandelen over en sluiten van contracten, bewaking en bevordering. Onder ‘bewaking’ verstaat zij de zorg dat bij heruitgaven de teksten compleet en gaaf blijven. Uit het stuk wordt duidelijk dat het beheer van een nalatenschap als die van Vestdijk geen sinecure is. Mevrouw Vestdijk heeft dat met veel inzet gedaan. Misschien ook met te veel bemoeizucht. Als ik haar versie van de biografie-kwestie lees, kan ik de gedachte niet van me afzetten dat ze er te veel opzat, dat het allemaal moest zoals zij het wilde. Maar aan de andere kant: zij had die nalatenschap aanvaard, zij had daarvoor de verantwoording, en het is te prijzen als iemand dat serieus neemt. Ook al ben je het met de beslissingen niet altijd eens.

Bij het lezen van het eerste opstel dringt zich de vergelijking op met het boek van Clara Eggink Leven met J.C. Bloem. Beiden trouwden met een groot dichter/schrijver die veel ouder was dan zij waren. Alle twee beschrijven ze hun relatie met die man. Het boek van Eggink ‘staat’. Ze was iemand met een mening over alles en iedereen en ze stak die niet onder stoelen of banken. Ze wist ook uitstekend haar complexe liefdes-

[p. 118]

gevoel voor Bloem te suggereren: aangetrokken-zijn, bewondering, weerzin, gehechtheid. In vergelijking daarmee is het opstel van Mieke Vestdijk wat pietepeuterig, het heeft te veel de geur van het Hollandse binnenkamertje. Het spannendste wat erin gebeurt is zo ongeveer dat Vestdijk een keer zijn hoofd stoot tegen een verkeersbord en de wond gehecht moet worden. Nu kan de schrijfster er natuurlijk niets aan doen dat er weinig spectaculairs plaatsvond. Maar het gaat om de beschrijving van de relatie, om de creatie van een sfeer. Details uit het dagelijks leven moeten die sfeer van omgang met elkaar voor de lezer oproepen. Dat is een kwestie van dosering. Naar mijn smaak is de schrijfster wat te gul met allerlei huiselijkheden geweest. Heel goed daarentegen vond ik de beschrijving van de vakanties, kort en trefzeker. Indringend en openhartig vertelt de auteur over Vestdijks laatste ziekte, waarvan het begin in mei 1969 ligt en die bijna twee jaar geduurd heeft.

Omdat het Mieke Vestdijk om de beschrijving van de relatie met haar man te doen was, en niet om een biografische schets, zien we maar weinig van de auteur Vestdijk. Dat is jammer maar begrijpelijk. De schrijfster deelt wel een en ander over het ontstaan van sommige romans mee, maar alleen in zoverre zij er zelf op enigerlei wijze bij betrokken was. Daar is interessant materiaal bij. Zo blijkt Vestdijk in een aantekenboekje een synopsis van de roman De hôtelier doet niet meer mee genoteerd te hebben. Alle wezenlijke trekken van de roman staan daar al; de aantekening is van voor 31 oktober 1965. In april 1966 bezocht hij Grenoble, de plaats waar de roman zich afspeelt, ‘omdat hij meer wilde weten over de ligging van die stad en de bergen eromheen’ (p. 68). Pas daarna heeft hij zich gedocumenteerd en een romanschema gemaakt. In april 1967 schreef hij het boek. Die aantekenboekjes (de schrijfster citeert er op andere plaatsen nog meer uit) moeten een goudmijn zijn voor de Vestdijk-onderzoeker die geïnteresseerd is in Vestdijks werkwijze. Overigens maakt Mieke Vestdijk een keer een vergissing. Op pagina 85 heeft ze het over Goethe die een rol speelt in De hôtelier doet niet meer mee. Ze schrijft: ‘In al zijn andere historische romans komen geen bestaande figuren voor, in elk geval geen historische figuren.’ Maar in Het vijfde zegel (1937) draait het om de schilder El Greco en in De nadagen van Pilatus (1938) heeft keizer Caligula een hoofdrol, om slechts twee voorbeelden van het tegendeel te noemen.

De vraag waaraan niemand voorbij kan, is die naar de waarheid. In het Voorwoord zegt Mieke Vestdijk dat ze dit boek o.a. geschreven heeft, omdat de biografie van Hans Visser ‘grove onjuistheden’ bevat, juist over

[p. 119]

de periode dat zij en Vestdijk getrouwd waren. Voor een buitenstaander is het onmogelijk uit te maken wie gelijk heeft. Ik zou er hooguit van kunnen zeggen, dat Mieke Vestdijk háar waarheid heeft geschreven. Ze was natuurlijk in alle opzichten partij: ze was getrouwd met Vestdijk en ze heeft een conflict met Visser. Afstandelijke objectiviteit lijkt in zo'n geval uitgesloten. Bovendien gaat het om herinneringen aan gebeurtenissen van zo'n twintig jaar geleden, en het geheugen vertekent, dat weet iedereen. In een interview met Bibeb in Vrij Nederland van 7 april 1990 zegt mevrouw Vestdijk over haar man die in het ziekenhuis lag: ‘Ik gaf opdracht geen bezoek bij hem toe te laten. [...] ik wilde niet dat hij door anderen gefotografeerd en bekeken werd, dat is mensonterend’. In haar boek schrijft zij: ‘Simon had mij [...] duidelijk gemaakt dat hij geen enkel ander bezoek op prijs stelde dan het mijne, [...]. Hij wenste eenvoudig geen anderen te zien’ (p. 131). Ik citeer die twee uitspraken niet om ze tegen elkaar uit te spelen. De één hoeft de ander niet eens tegen te spreken. Maar ze tonen wel aan hoe moeilijk het is de precieze toedracht te reconstrueren. Dit alles sluit echter niet uit dat het verslag in alle oprechtheid en eerlijkheid geschreven kan zijn. En dat is, naar mijn overtuiging, het geval.

De schrijfster maakt ook een enkele opmerking over de Vestdijkkring en de Vestdijkkroniek. Ze draagt de kring geen goed hart toe, dat is bekend. Ene mijnheer Veenstra heeft ooit een lezing gehouden die haar niet aanstond en sindsdien is het mis. Zij is nog wel erevoorzitter, maar, schrijft ze, ze heeft weinig bemoeienis met de kring, ‘mede omdat ik in de loop der jaren merkte dat men zich van mijn aanwezigheid niets aantrok. Zij eigenden zich Simons werk en persoon toe als bestonden de kinderen en ik niet.’ (p. 160). Ik snap niet waarom het lezen en bestuderen van het werk van de auteur S. Vestdijk ‘toeëigenen’ moet heten. Ik snap ook niet waarom je bij die bestudering per se mevrouw Vestdijk en haar kinderen moet betrekken. En ik snap helemaal niet waarom iemand ze denigrerend schrijft over een club waarvan ze erevoorzitter is.

Ook de kroniek krijgt ervan langs. ‘Te zeer hebben de schrijvers die de kolommen in de Vestdijkkroniek vullen de neiging om zich over Simons rug heen naar boven te werken. Dat Simon daarbij nogal eens een onterechte trap krijgt, zal niemand verbazen. De mensen die echt iets over zijn werk te zeggen hebben kunnen dat bovendien doen in de gerenommeerde literaire tijdschriften, en dat doen zij ook, door sommigen van hen wordt zijn werk zelfs gedoceerd aan de universiteiten.’ (p. 161). Grotere dwaasheid heb ik zelden gelezen. Wie klimt er en waar-

[p. 120]

heen? De laatste jaren hebben o.a. in de kroniek geschreven: W.Bronswaer, Rico Bulthuis, T.van Deel, Kees Fens, Marcel F. Fresco, Jaap Goedegebuure, Hella S.Haasse, Maarten 't Hart, Martin Hartkamp, Wiel Kusters, Guus Middag, Adriaan Morriën, Adriaan van der Veen, Ger Verrips. Allemaal over de rug van Vestdijk naar hun hoge posten? Wat een onzin. En dan die ‘onterechte trap’. Ik daag de schrijfster uit één passage te noemen die als zodanig te kwalificeren is. Ten slotte de ‘gerenommeerde literaire tijdschriften’. Jarenlang is de Vestdijkkroniek één van de twee aan één auteur gewijd tijdschrift geweest dat gesubsidieerd werd. In de beoordeling van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds kreeg het dezelfde waardering als, bijvoorbeeld, Maatstaf en De Revisor. Het bestuur van het fonds noemt de kroniek een ‘kwalitatief goed tijdschrift’. Alleen omdat de thematiek te smal is (één auteur) zal de subsidie t.z.t. beëindigd worden. Wie heeft er nu gelijk? Mieke Vestdijk of de mensen van het Produktie en Vertalingenfonds? Ik houd het op de laatsten. Ze lijken me meer bevoegd tot oordelen en minder geïnvolveerd.

P. Kralt