Vestdijkkroniek. Jaargang 1990

[p. 3]

Gerrit Jan Zwier en Martin Hartkamp
Waarom De aeolusharp niet werd voltooid^1.

Vind je het een goede zaak dat het romanfragment De aeolusharp nu is verschenen?

Wat dat romanfragment betreft, niet lang na Vestdijks dood heeft Nijgh & Van Ditmar mij gevraagd of het interessant zou zijn om uit te geven. Ik heb het toen uitgetypt en bekeken en ik vond toen eigenlijk van niet. Ik heb me wel afgevraagd of het niet leuk zou zijn als iemand dat af zou maken, zoals ook met die laatste roman van Anna Blaman is gebeurd, maar het leek mij toen interessanter om Kind tussen vier vrouwen uit te geven en De persconferentie. Dus op dat moment heb ik geadviseerd het niet te doen.

Op dit moment ligt dat natuurlijk anders. Het moet doorgaan met dat werk van Vestdijk, en we hebben nu zo ongeveer alles, behalve de essays. Ik vind dat ook de ongebundelde en de ongepubliceerd gebleven essays moeten worden uitgegeven, en dat geldt dus ook voor dit romanfragment.

Het boek is opgezet als een leeseditie voor een algemeen publiek. Wat dan opvalt is dat de bezorgers het in de oude spelling hebben laten staan.

Het boek is bezorgd door T. van Deel en H.T.M. van Vliet, die samen met Guus Middag ook de Nagelaten gedichten in de oude spelling hebben uitgegeven. Zelf heb ik dat ook gedaan met de Verzamelde gedichten, op uitdrukkelijk verzoek van Vestdijk. Hij heeft daar in een essay (in De leugen is onze moeder; Den Haag, 1965, p. 167) over opgemerkt: ‘Zelf schrijf ik, zowel principieel als instinctief, oude spelling. Zo hebben ze mij dat in Harlingen op school geleerd, en ik vind lopen en hijsen alleen maar de debiele tekenen van een volk in verval, en van een regering die haar tijd niet beter weet te gebruiken. Te denken dat men nu van mij zal lezen: debyle, régering, gebruike! Dat kan allemaal, want o, er zijn zoveel nieuwe spellingen.’ Daar hing hij erg aan, en je kunt natuurlijk zeggen: een leeseditie, dan doeje dat niet, maar uit egards jegens de auteur, vind ik dat zeer goed te verdedigen.

1. Interview van Gerrit Jan Zwier met Martin Hartkamp in het TROS-radioprogramma Finale, uitgezonden op 7 januari 1990.

[p. 4]

Je noemde zojuist De persconferentie, dat onvoltooid gebleven is, en deze Aeolusharp is ook een zeldzaam voorbeeld van een werk dat hij niet afgemaakt heeft. Heb jij enig idee waarom niet?

Ik heb wel een hypothese. De bezorgers delen mee dat Vestdijk een half jaar na zijn eerste poging nog eens geprobeerd heeft om het af te maken, en ze zeggen dan dat hij niet meer achter zijn eerste opzet stond. Maar de vraag is, lijkt mij: waarom was die eerste opzet dan niet goed. Ik denk dat dat te maken heeft met het feit dat hij toen in het gijzelaarskamp St. Michielsgestel zat.

Je leefde daar natuurlijk toch van dag tot dag. Je zat voortdurend met de vraag of je eruit zou kunnen, met de angst of je zou worden opgehaald. Er zíjn ook gijzelaars doodgeschoten - daar heeft Vestdijk prachtige poëzie over geschreven: eigenlijk heeft Vestdijk daar alleen maar poëzie geschreven, erg veel poëzie, en essays. En ik denk dus, ook al wilde hij wel net doen of hij thuis was, dat die angst, en ook die drukte om hem heen natuurlijk van z'n mede-gijzelaars, zijn concentratie toch nadelig heeft beïnvloed. De lange adem was er niet. Hij zette die roman dus niet goed op en heeft hem daarom, denk ik, ook daarna nooit goed meer kunnen krijgen.

Zelf zegt hij in een essay uit 1959 (‘Van lompen gemaakt’ in De leugen is onze moeder, p. 186) dat het verhaal ‘zo schaapachtig’ werd, dat er misschien wel een heilige tegenwerking was, die hem het schrijven van deze roman onmogelijk maakte.

Schaapachtig, dat vind ik niet. Ik vind het echt nog wel een Vestdijk op zijn best. Van sommige latere romans kun je wel zeggen: dat verslapt wat, maar hier zit toch in principe alle kracht nog in. Als ik dit lees, dan wil ik toch graag weten hoe het afloopt. Wat er staat, is goed. Het is alleen niet veel.

Wat de inhoud van het boek betreft, je kunt zeggen dat het speelt in de achttiende eeuw, in een klooster. Er treedt een geheimzinnige graaf in op, die zich voordoet als een monnik. Dat sluit wel aan bij Vestdijks fascinatie in het algemeen voor magiërs en occultisten en zo.

Ja, hij heeft met Marsman die brievenroman geschreven, Heden ik, morgen gij, waarin ook dat occulte voorkomt. Je ziet bij Vestdijk steeds dat hij gefascineerd bleef door dezelfde dingen. Ik heb ook het gevoel... Je zegt:

[p. 5]

‘achttiende eeuw’, maar het heeft ook iets middeleeuws, wat terug zal komen in Het proces van meester Eckhart, de laatste roman die Vestdijk heeft voltooid, en wat al eerder is te vinden in ‘De oubliette’ en ‘Het veer’. Die twee verhalen hebben ook die sombere, demonische sfeer van dit romanfragment. Wat dat betreft, is het dus zeker interessant. We hadden daar al een laat voorbeeld van en enkele vroege voorbeelden, en deze Aeolusharp zit daar dus tussenin.

Een aeolusharp is een harp waar de wind doorheen speelt, een windharp. Dat heeft een beetje een orakelfunctie, zeggen de bezorgers.

Maar die orakelen dan ook, want uit wat we hebben, kunnen we de titel niet verklaren. Ook niet uit het vers ‘Aeolusharp’, dat Vestdijk in 1931 schreef (door de bezorgers geciteerd op p. 82-85).

Toch blijkt uit het fragment wel dat het iets demonisch is, dat vioolspel van die koningszoon; dat heeft een demonische lading.

Ja, en je ziet er ook dat dubbele in. Het gaat over een vreemde indringer, die over wonderbaarlijke krachten beschikt, en je krijgt het gevoel: dat is de duivel. Die zweeft door dat klooster, ook op andere manieren. Maar uit Vestdijks schema blijkt dat hij een heilige op 't oog had. Precies het omgekeerde dus van wat je eigenlijk verwacht.

Wat opvalt is dat de inhoud van dit boek sterk overeenkomt met het werk van Umberto Eco. Ze hebben dezelfde belangstelling voor het occulte en ook voor het kloosterleven.

Zeker, en er zijn wel meer auteurs die dat ook hebben, maar Eco is op het moment natuurlijk erg bekend en erg in trek, en dus is het misschien ook daarom leuk om juist op dit moment met dit romanfragment te komen.