Vestdijkkroniek. Jaargang 1985

[p. 48]

J.H.W. Veenstra
Nog eens Simone Sechez

In de Vestdijkkroniek nr. 46 van maart '85 zet de heer L.F. Abell mij in het strafbankje vanwege twee voor hem onverteerbare stukken in mijn voor de Vestdijkkring in '83 gehouden lezing over de vriendschap van Du Perron en Vestdijk, die daarna in Maatstaf van januari '84 werd afgedrukt. De onverteerbaarheden slaan op de verhouding van meer intieme aard die Vestdijk enige tijd onderhield met Du Perrons eerste vrouw Simone Sechez en op mijn van haar gegeven karakterisering.

Allereerst probeert de heer Abell mijn veronderstelling te ontkrachten dat Vestdijk en Simone eind 1931 tijdens een van haar verblijven in Nederland zouden hebben kennisgemaakt, wat dan algauw op een meer amoureuze relatie zou zijn uitgelopen. De heer Abell voert ‘insiders’ ten tonele, bij wie het bekend is dat de relatie in kwestie eerst begin april '32 is ontstaan tijdens het eerste verblijf van Vestdijk bij de Du Perrons in Gistoux. Daarnaast onthult hij dat brief 1066 van Du Perron aan Vestdijk uit Brieven III blz. 258-260 niet de daar afgedrukte datum van 14 februari '32 had moeten voeren maar die van 8 mei '32, wat zou blijken uit een brief van Simone aan Vestdijk met dezelfde datum en overeenkomstige gegevens over een terugkeer van Du Perron uit Nederland naar Gistoux. De bewijsvoering is plausibel en dient vermeld in het nog te publiceren deel IX van de Brieven. Ook aannemelijk is dat de in de brief gesinjaleerde meer intieme aard van de relatie tijdens het genoemde verblijf is ontstaan. Maar waarom verschuilt zich de heer Abell, die zegt dat het hem om een juiste literaire geschiedschrijving gaat, nu achter anonieme insiders als het afdoende bewijzen voor die stelling betreft!

Dit laatste is voor mij weer onverteerbaar. Uit wat de heer Abell verder onthult mag ik aannemen dat die insiders tenminste mevrouw Vestdijk en hijzelf zijn. Wat ik vreemd en nadelig voor de literaire geschiedschrijving vind, is dat mevrouw Vestdijk nu over de band brieven van Simone Sechez en ook van Du Perrons moeder uitspeelt en niet heeft gedaan wat zoveel andere geadresseerden van Du Perrons brieven, of soms hun erfgenamen, wel hebben gedaan, nl. behalve die dokumen-

[p. 49]

ten ook de brieven van Du Perrons naaste verwanten al dan niet in fotokopie afstaan aan de tekstverzorgers van de brievenuitgave. Vestdijk heeft de aan hem gerichte brieven vrijgegeven voor publikatie na zijn dood. Dat zijn brieven van Du Perron bestemd waren voor een wetenschappelijk opgezette editie van een onmiskenbaar literair-historisch belang, was mevrouw Vestdijk bekend. Had zij dan de genoemde tekstverzorgers niet op de hoogte kunnen stellen van tenminste het bestaan van brieven van Du Perrons eerste vrouw en moeder? Had zij hen na het verschijnen van Brieven III in 1978 er niet van op de hoogte kunnen stellen dat zij het bewijs van een foutieve datering kon leveren? En had zij dan mij niet op dit alles kunnen wijzen toen zij mij eens telefonisch nadere inlichtingen over Simone Sechez vroeg?

Het lijkt mij ook overbodig dat de heer Abell mij met opgeheven vinger wijst op mijn verantwoordelijkheid voor de door hem gesinjaleerde foutieve datering gezien mijn eigen tekstverzorgersfunktie. Natuurlijk is het kollektief van tekstverzorgers en redakteuren verantwoordelijk voor alles wat er in de 9 delen brieven staat en dat zij er hun namen aan hebben toegevoegd bewijst dat zij zich daaraan niet onttrekken. Maar het heeft geen zin om één van hen als boosdoener aan te wijzen als het gaat om een misgreep bij dat vaak hersenbrekende werk van het dateren van voor een deel summier in de tijd gesitueerde brieven. Ik zou willen dat de heer Abell eens één dag had meegemaakt van de honderden dagen die ikzelf aan dit monnikenwerk heb besteed. Dit laatste hebben op hun beurt ook mijn medetekstverzorgers gedaan. Juist omdat wij er ons van bewust waren dat misslagen in dit opzicht onvermijdelijk zijn, hebben wij elke aanwijzing van buitenaf te meer welkom geheten.

De heer Abell konstateert ook dat ik op grond van die foutieve datering ‘het Else Böhler-effect in het leven’ heb geroepen ter verklaring van de mogelijk al eind '31 ontstane intieme relatie tussen Vestdijk en Simone. Dat ik die uitdrukking heb gebruikt had niets te maken met het tijdstip van ontstaan der relatie, maar was een karakteristiek van de intieme relatie op zichzelf, die nu eenmaal heeft bestaan en mogelijk eerst in Gistoux is ontstaan. Ik bedoel daar niets denigrerends mee; beseffend dat dit algauw zo kan worden opgevat heb ik zelfs in een tweede artikel over de betrekkingen van Du Perron en Vestdijk dat mij werd gevraagd, aan de uitdrukking dienstbodenkompleks toegevoegd die ‘in alle neutraliteit’ te gebruiken en ik raad de heer Abell aan om Francis Bulhof te vragen eens wat meer te schrijven over wat hij in de Vestdijkkroniek nr. 21 terloops onthulde betreffende de ‘indringende

[p. 50]

maar onhandige wijze’ waarop buurman Vestdijk in de jaren dertig het Duitse dienstmeisje van zijn ouders het hof maakte.

De erotische aantrekkingskracht van maatschappelijk lager geplaatsten die intellektueel niets te bieden hebben, is nu eenmaal een veelvuldig te konstateren verschijnsel. Nu veel taboe-sluiers zijn weggevallen wordt het ook meer en meer in de literatuur aan het licht gebracht. De homo-erotische variant wemelt zelfs van de hupse soldaten, matrozen, kellners, diensters, kapsters enzovoort. Het is hier niet de plaats het nader te analiseren. Het bestaat op alle nivo's van ontwikkeling en in alle graden van hevigheid. Ik heb het van dichtbij meegemaakt, soms met dramatische gevolgen en soms als vluchtig doorlopen stadia bij een passagieren dat uitliep op een doorsnee huisvader- of huismoederschap. En Vestdijk zelf heeft het immers uitgelokt om van een Else Böhlereffekt te spreken.

Dan nog iets over Simone, wier beeld volgens de heer Abell door mij ‘zó eenzijdig geschetst, zó negatief en grof denigrerend neergezet’ is, dat hij via Aty Greshoff en de dominerende moeder Du Perron een positiever beeld oproept. Een beeld dat door zieligheid, beklagenswaardigheid, slachtofferschap en een grote gevoeligheid wordt gekenmerkt. Dit laatste wordt dan geïllustreerd door uitdrukkingen in een van haar brieven als ‘âmes soeurs’ en een ziel die ‘peut s'envoler’ uit het lichaam. Wie achter die platgetrapte cliché's gevoeligheid bespeurt mag van mij zijn gang gaan, maar mijn beeld van Simone en mijn kennis van haar gedragingen berust dan toch op een fond van heel wat meer harde feiten.

Ik heb in de jaren dat ik in Brussel woonde en er nog geen idee van had dat ik ooit over Du Perrons leven zou schrijven, heel wat gesprekken gehad met vrienden van hem die zijn omgang met Simone en ook haarzelf van dichtbij hadden meegemaakt. Ik heb later, bij het werken aan mijn Du Perron-biografie, ter aanscherping van het eerder ontstane beeld nog een reeks gesprekken over haar gehad met nog weer andere vrienden, met Du Perrons achterneef die de kontakten met haar en de zoon onderhield toen hij in Nederlands-Indië verbleef, met een destijds in Brussel wonende en de omstandigheden goed kennende nicht en, niet de minst belangrijke getuige, de zoon zelf. Deze laatste, die met zijn moeder volledig had gebroken, vertelde over haar dingen die ik zolang zij leeft niet zal onthullen. Natuurlijk is zij slachtoffer geweest van een oud-Indisch levenspatroon, waarbij het niet ongewoon is dat de baboe van het gezin de njai of bedgenote van een zoon en de zo geboren vrucht de anak mas, letterlijk gouden kind, van de vrouw des huizes wordt,

[p. 51]

waarbij de natuurlijke moeder naar de achtergrond der dienstbaren verwezen blijft. Dit is en blijft in een Europese situatie zielig, zonder meer, maar het is niet de enige faktor waardoor Simone's leven na de scheiding van du Perron ‘kapot’ was. Ik citeer voor alle duidelijkheid nog maar weer eens Du Perron zelf uit een brief aan Franz Hellens van 11 juli '33, waarin hij deze Belgische vriend vraagt Simone te willen helpen bij het vinden van een nieuw bestaan. ‘Ze moet weer gaan leven volgens haar eigen stand; want al is ze in een andere sociale klasse terechtgekomen, in zoverre dat ze geen “dienstmeisje” meer is, ze is daarentegen ook nooit in staat geweest zich op te werken, ondanks de met mij doorgebrachte 8 jaar. Van die kant bekeken is ze zelfs haast imbeciel. Ze heeft Franse les gehad en lessen gevolgd voor modiste, - met als resultaat: absoluut niets.’ (Volgens de Nederlandse vertaling van Brieven IV blz. 532.)

Dit harde oordeel klopt met een getuigenis van een van Du Perrons familieleden, die de direkteur kende van een van de grote Brusselse warenhuizen en een poging had gedaan Simone daar als verkoopster te plaatsen. Ze moest de gebruikelijke sollicitatieprocedure doorlopen, werd op aanleg en kapaciteiten gekeurd en tenslotte afgewezen. Toen het familielid de direkteur in kwestie naar het waarom vroeg was het antwoord: ze bleek alleen geschikt om als toiletbewaakster te worden aangesteld en dat wilde ik de familie toch niet aandoen.

Ik laat het hierbij en handhaaf elk woord van mijn typering van Simone's persoon. Alleen protesteer ik nog tegen de uitspraak van de heer Abell dat ‘hij’ (= Du Perron) ‘Simone's leven kapotgemaakt heeft’ door de scheiding. De tragedie is veel gekompliceerder dan dat deze zwart-witstelling geoorloofd is. En een feit is ook dat Du Perron, hoe berooid hij later ook was, het uiterste heeft gedaan om zijn eerste vrouw en zijn oudste zoon zowel financieel als met raadgevingen te steunen. Wie het interesseert kan het in de nu verschenen acht delen van zijn Brieven alsook in zijn eerder gepubliceerde briefwisseling met Ter Braak van stap tot stap volgen.

Reactie van L.F. Abell

Op een paar punten in Veenstra's artikel wil ik reageren.

Zijn verwijt aan mevrouw Vestdijk raakt kant noch wal. Het ontgaat

[p. 52]

mij ten enen male waarom zij de tekstverzorgers van Du Perrons brieven achterna zou moeten lopen met aan Vestdijk gerichte epistels van Du Perrons moeder en Simone Sechez. En waarom zou zíj het bewijs van een foutieve datering moeten leveren? Dat bewijs is nu eenmaal door mij geleverd, nadat ik vertrouwelijk de brieven van Simone Sechez aan Vestdijk heb mogen inzien. Veenstra moet deze brieven trouwens al kennen; hoe zou hij anders in de Vestdijkkroniek van dec. '82 hebben kunnen spreken van de semi-analfabetische schrijfwijze en spelling waarin ze zijn gesteld en waar Vestdijk volgens hem van moet hebben gegruwd?

Overigens is dit punt van minder belang dan het negatieve en grof denigrerende portret van Simone Sechez dat hij in dit artikel niet alleen handhaaft, maar nog aanzienlijk vergrooft door de ontsierende vegen die hij er met zijn kennis van de z.g. harde feiten aan toevoegt. Deze harde feiten komen nergens boven het niveau uit van ‘...ze zéggen van haar...’

Waarom negeert Veenstra in bovenstaand artikel zo stelselmatig Vestdijks visie op Simone Sechez, terwijl deze haar, ná Du Perron, toch het meest intiem heeft gekend? In zijn artikel in Maatstaf noemt hij het beeld dat Vestdijk van haar schetst te mooi, te zeer opgepoetst door het dienstboden-complex, te verbaal versluierd, een vertekening van de werkelijkheid, er zelfs helemaal naast, enz. Vestdijks visie op Simone is voor Veenstra een onoverkomelijk obstakel bij zijn pogingen om Du Perron ongeschonden op een voetstuk te plaatsen, en daarom moet het door Vestdijk geschetste portret van haar genegeerd, ontkend of aan alle kanten verdacht gemaakt worden.

Veenstra's beeld van Simone bewijst overduidelijk hoe noodzakelijk het was dat ik een ánder licht over haar liet schijnen. Ik heb willen duidelijk maken dat zij een mens was, al was zij een dienstbode, of een njai, of een lijfbaboe. Het gaat niet aan dat een man als Veenstra, een oudere journalist van standing, een zo schandelijk oordeel velt over een vrouw wier enige misdaad was dat zij onontwikkeld was en trouw aan Du Perron, een vrouw bovendien die hij nooit gezien, laat staan gekend heeft, een vrouw tenslotte die nog leeft. Het is jammer dat Veenstra, die het leven van Du Perron zo boeiend uit het verleden te voorschijn weet te halen, een blinde vlek heeft voor diens tekortkomingen tegenover Simone Sechez. Ik blijf erbij: geen water van de zee kan wegwassen dat Du Perron het leven van Simone kapot heeft gemaakt.

[p. 53]

Slotwoord van J.H.W. Veenstra

Voortzetting van de polemiek zou neerkomen op een welles en nietesdispuut en heeft geen zin. Ik wil alleen opmerken dat ik de brieven van Simone Sechez aan Vestdijk nooit heb gezien, maar wel brieven die zij aan anderen heeft gericht. En ik ontken dat mijn visie op Simone met welke bijbedoeling ook heeft te maken, zoals de heer Abell beweert. Du Perron op een voetstuk plaatsen is voor mij nooit een punt van zorg geweest. Het was en is het nog altijd om een zowel literair-historisch als psychologisch verantwoord portret van hem en zijn omgeving te bezorgen.