Vestdijkkroniek. Jaargang 1984

[p. 1]

[Nummer 42]

A.C.M. Vestdijk-van der Hoeven
De Vestdijk-biografie

Zoals vele lezers bekend zal zijn is er twee jaar lang aan een Vestdijk-biografie gewerkt, die bij De Bezige Bij zou worden uitgegeven. Nu De Bezige Bij afgezien heeft van een uitgave en ikzelf iedere medewerking aan de biografie heb gestaakt, wil ik de Vestdijkkring-leden graag uitleggen wat de redenen daarvoor zijn. Voor alle duidelijkheid: ik ben ervan overtuigd dat er een goede biografie moet komen, maar aan een slechte zal ik mijn medewerking onthouden.

Mede omdat de Heer Dr.Ir. H.J. Visser te Maassluis reeds vele jaren bezig was om alle persoonlijke gangen en gebeurtenissen uit het leven van mijn man na te gaan en gepoogd moest worden om dit zoeken in betere en minder private banen te leiden, is op 11 december 1981 een Biografie Begeleidings Commissie geïnstalleerd met het doel de vervaardiging van een Vestdijk-biografie te begeleiden.

Leden van deze commissie zijn:

De Heer G. Lubberhuizen, voorzitter;

Prof. Dr. G. Borgers;

Jean Brüll

en ikzelf.

De biografie zou tezijnertijd worden uitgegeven bij de Bezige Bij te Amsterdam.

Naast de Heer Visser als ‘documentalist’ en ‘onderzoeker’ werd de auteur Anne Wadman gevraagd om de biografie te schrijven.

Eveneens op die vergadering op 11 december 1981 werd afgesproken dat de Heren Wadman en Visser een proefhoofdstuk zouden schrijven op grond waarvan de commissie een oordeel kon vellen over de opzet en de aard van de biografie.

In april 1983 ontvingen de commissieleden na herhaald uitstel een proefhoofdstuk van een veertigtal bladzijden over de periode 1929-1932.

Deze proeve nu was naar mijn overtuiging van zo'n inferieure kwaliteit dat ik besloten heb geen verdere medewerking te verlenen aan een

[p. 2]

biografie die door de Heren Wadman en Visser wordt samengesteld, bij welke uitgeverij deze ook zal worden uitgegeven.

Het staken van mijn medewerking houdt o.m. in dat niets van het documentatiemateriaal, dat zich in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum bevindt, en waarvan ik de eigenaresse en/of auteursrechthebbende ben, meer voor deze ‘biografen’ toegankelijk is.

Hieronder vindt U mijn gedocumenteerd en beredeneerd oordeel over het proefhoofdstuk, zoals ik dit ook deed toekomen aan de leden van de commissie en aan de Heren Wadman en Visser.

Het proefhoofdstuk van de Vestdijk-biografie, door Visser en Wadman

I. Om een gefundeerde critiek te kunnen geven op het proefhoofdstuk van Wadman en Visser, ging ik na aan welke eisen een goede biografie moet voldoen, - of anders geformuleerd, - wat de taken zijn van de goede biograaf. Ik ging hiervoor te rade bij bekende theoretici van het biografisch handwerk, en vooral bij hen die zich speciaal bezig hielden met de levensbeschrijving van de literaire kunstenaar, zoals Ellman en Edel.

Tevens werd in gedachten gehouden wat Wadman en Visser zelf gezegd hebben over de opzet van de biografie (notulen Commissievergadering van 11 dec 1981, blz. 4 onder 3 III):

De opzet zou zijn:

-	chronologisch
-	exact, concreet, esthetisch verantwoord, ‘leesbaar’
-	scheiding van levensverhaal en zijsporen (d.m.v. noten, aanhangsels).

II. De biografie van een schrijver, de ‘literary biography’, beoogt het levensverhaal te schetsen van ‘de man achter het werk’. Het verband tussen het werk en de geest die het schiep moet erin beschreven worden. De ‘literary biographer’ dient daarom het oeuvre van de schrijver door en door te kennen. Kennisname door het werk steeds weer te lezen is een eerste vereiste, maar op zich onvoldoende. Het gaat om het verkrijgen van inzicht, - alle ideeën, alle bedoelingen van de auteur moeten door de biograaf volkomen begrepen worden. Hij moet zich, om met Edel te spreken, onderdompelen in het werk, tot hij uitleg kan geven van iedere tekst. Dit is zijn eerste opdracht, voordat hij aan een biografie mag beginnen.

[p. 3]

Het is volstrekt duidelijk dat Wadman en Visser niet opgewassen zijn tegen deze taak. Uit hetgeen Wadman over Vestdijk gepubliceerd heeft blijkt zonneklaar dat hij weinig of niets van hem begrijpt. En men kan zich afvragen of Visser wel ooit op de gedachte gekomen is dat een biograaf inzicht moet hebben in het werk van zijn auteur.

Trouwens, nog niemand kent en begrijpt op het ogenblik het oeuvre van Vestdijk, en er zullen zeker nog decennia verstrijken voor men diens werk volledig heeft doorvorst.

III. De tweede taak van de biograaf is het verzamelen van biografische gegevens. Dit documentaire materiaal moet zo volledig mogelijk zijn. Een begrijpelijke eis, die dan ook door verschillende theoretici van de biografie - o.m. Lee en Romein - uitdrukkelijk geformuleerd wordt.

Aan de eis van volledigheid kunnen Wadman en Visser nog lang niet voldoen. Visser mag dan een indrukwekkende hoeveelheid materiaal bijeengebracht hebben, zeer veel gegevens zijn, zoals mij bekend is, nog steeds onbereikbaar. Een deel daarvan, en zeker niet het minst belangrijke, zal nog tientallen jaren voor de biografen verborgen blijven, omdat vrees voor het kwetsen van personen en een inbreuk op de privacy zich tegen openbaar maken verzet.

IV. De derde taak is het selecteren en interpreteren van het verzamelde materiaal. Er is voor dit werk een scherp critisch vermogen vereist. De biograaf moet in staat zijn te bepalen welk document van belang is voor de biografie en welk niet; hij moet bovendien kunnen oordelen over de bewijskracht van zijn bronnen: hij moet ze juist weten te interpreteren.

Het selecteren en interpreteren van hun materiaal gaat boven Wadmans en Vissers krachten, - het proefhoofdstuk is er één doorlopend bewijs van.

Over de bewijskracht van hun bronnen schijnen zij zich weinig het hoofd gebroken te hebben. Het begint al direct met de eerste paragraaf: ‘Hoestende en niezende Hadji's’. Dit deel berust zo goed als helemaal op een verslag op rijm van Vestdijk senior, dat Simons reiservaringen als scheepsarts op de ‘Kota Inten’ beschrijft; het draagt als titel ‘Epos’. De biografen nemen al te gemakkelijk aan dat de woorden van vader Vestdijk de mening van Vestdijk junior vertolken. In een noot vermelden zij:

‘De volledige titel van het rijmstuk luidt: Epos door Drs. S. Vestdijk beschrijvende de reis van het Motorschip “Kota Inten” van Rotterdam naar Oost-Indië v.v. 1929-1930.’ De berijming is ouderwets retorisch, gebrekkig en vaak kreupel, maar juist daardoor rijst het vermoeden dat de tekst heel dicht staat bij de niet-bewaarde brieven, zodat vaak niet valt uit te maken waar Junior ophoudt en Senior begint.’

[p. 4]

Op grond van niet-bewaarde brieven doen Wadman en Visser uiterst verwarde uitspraken, die duidelijk aantonen dat zij niet kunnen oordelen over de bewijskracht van hun bronnen.

Nog een voorbeeld van de manier waarop de biografen met hun bronnen omspringen: Vestdijk sr. heeft met zijn ‘Epos’ de schijn gewekt dat de reis met de ‘Kota Inten’ een diepe indruk op Vestdijk jr. heeft gemaakt, zeggen zij. Maar de uitspraak van de laatste tegenover Theun de Vries - in Hernomen konfrontatie, blz. 47 - is hiermee in flagrante tegenspraak. Op de vraag naar de invloed van de reis op zijn vorming antwoordde hij:

‘Als je bedoelt of die periode nog enige invloed gehad heeft op mijn “vorming”, kun je je vraag gerust terugnemen en die hele periode beter vergeten. Ten eerste was het maar een zaak van enkele maanden. Ten tweede werd ik, door een horde van hoestende en niezende Hadji's aan boord, snipverkouden en kwam ik terug met de griep. Nee, de romantische betrekkingen die er tussen Slauerhoff, de zee en de verten bestonden, zijn er voor mij niet geweest.’
‘Nee, ik vond de zee vervelend, Indië lag mij niet, en de zeeziekte dreef mij naar de veilige wal terug. Dat is de hele roman van mijn scheepsartsenperiode!’

In plaats van voor Simon zelf, wat men zou verwachten, kiezen Visser en Wadman voor het ‘Epos’. Zij bagatelliseren Vestdijks mening, en vermelden die slechts in een voetnoot.

Ook in de overige delen van het proefhoofdstuk springen zij weinig critisch met hun bronnen om. Ik laat het echter bij de eerste paragraaf; dit moge als voorbeeld volstaan.

Nog verwerpelijker dan de uiterst vage en slordige interpretatie van hun bronnen is de manier waarop zij die selecteren. Bij hun selectie laten zij zich zo sterk leiden door de sexuele kanten van het materiaal, en hun eigen voorkeur daarvoor, dat Vestdijk uit hun proefhoofdstuk naar voren komt als de hoofdpersoon uit een chronique scandaleuse: op de helft van het totale aantal bladzijden van hun proeve vindt men erotiek of een zinspeling daarop. Dit alles bovendien in het merendeel berustend op mededelingen van derden, waarvan de bewijskracht twijfelachtig is.

Twee van de zeven paragrafen, namelijk over Simone Sechez (‘Twee ondeugende kinderen’ en ‘Een Brussels Interieur’) danken hun ontstaan aan de scandaleuze interesse van Visser en Wadman. Een zakelijke biografie zou aan Simone Sechez maar een paar alinea's gewijd hebben, gezien de geringe betekenis die zij voor Vestdijk en diens werk gehad heeft. Een goede biografie zou trouwens weinig hebben kúnnen zeggen

[p. 5]

over de histoire intime tussen Simone Sechez en Vestdijk, gezien het ontbreken van feitelijke gegevens. Het toont intussen tevens aan dat Wadman en Visser weinig respect hebben tegenover nog levende personen, die hun toestemming onthielden voor het inzien van brieven en andere documenten.

V. Ik kom nu tot de vierde en laatste werkzaamheid: het schrijven van een goede biografie. Bestond er, wat de vorige drie taken betreft, een redelijke communis opinio onder de theoretici, - over hoe een goede biografie geschreven moet worden is men het niet eens. Gelukkig hoef ik hier de verschillende meningen niet samen te vatten. Voor het doel: becritisering van het proefhoofdstuk, is het namelijk niet zozeer nodig te weten wat een goede, maar juist wat een slechte biografie is. Wat dat laatste betreft vindt men weer wel veel overeenstemming bij de experts. Als voorbeeld van de mislukte biografie wordt bijna steeds het werk aangewezen dat niet is uitgegroeid boven de kaartenbak: ‘A card index flung in the face of the public, instead of being molded in the semblance of a life’ noemt Edel het. En Romein beschrijft de onbekwame biograaf als: de man die zijn kladpapiertjes publiceert in plaats van het boek dat hij niet schrijven kan.

Dit is geheel van toepassing op Visser en Wadman: hun proefhoofdstuk is niet meer dan een verzameling kladpapiertjes. Een uitgetypte kaartenbak, die bovendien nog niet geordend is, want vrijwel iedere zin is voorzien van een voetnoot die dikwijls belangrijker informatie behelst dan de eigenlijke tekst. Door hun proefhoofdstuk hebben Wadman en Visser bewezen niet verder te kunnen komen dan gepubliceerde kladblaadjes.

Ook hun eigen ideeën omtrent de opzet zijn in dit proefhoofdstuk niet waargemaakt. Men kan immers moeilijk staande houden, dat dit hoofdstuk ook maar in de verste verte exact, concreet, esthetisch verantwoord en ‘leesbaar’ is.

Wadman en Visser zullen de biografie niet kunnen schrijven.

Literatuur

L. Edel, Literary biography, 1973.

R. Ellman, Literary biography, 1971.

P.M. Kendall, The Art of biography, 1967.

S. Lee, Principles of biography, 1911.

J. Romein, De Biografie, 1946, uitwerking van colleges voor candidaten in de geschiedenis aan de U.v.A.