Vestdijkkroniek. Jaargang 1982

[p. 41]

Vragen over Simon Vestdijk

1.	Op een Vestdijk-leeskringavond maakte een der aanwezigen de opmerking dat Vestdijk geen verstand van vrouwen had en niet in staat was geweest ooit een vrouw te beschrijven zoals ze was. Wat is uw mening over het beeld van de vrouw in de romans van Vestdijk?
2.	Vestdijk heeft veel autobiografisch materiaal in zijn romans verwerkt, zowel uit zijn jeugd en studententijd als uit het Doornse domicilie en omgeving. Acht u de meest uitgebreide inventarisering van het feitelijke biografische materiaal in de vorm van een grote Vestdijk-monografie van meer of minder essentieel belang tot het begrijpen en genieten van Vestdijks romans?
3.	Vindt u dat Vestdijk als romancier en novellist ‘met zijn tijd is meegegaan’, dat wil zeggen is de invloed vanuit de tijdgeest stilistisch of thematisch te volgen of terug te vinden?
4.	Welke zijn uw persoonlijke ervaringen bij het lezen van Vestdijk. Wanneer, waar en onder welke omstandigheden las u de eerste Vestdijk?
5.	Het werk van Vestdijk is vaak cerebraal en bedacht genoemd, anderen ondergaan het vaak juist als romantisch en gevoelig. Welke mening bent u toegedaan en waarom?
6.	‘Hij (Vestdijk) was op een heel droge manier waanzinnig geestig’, is een uitspraak van Henriëtte van Eyk. Hebt u een bepaalde mening over aard en rang van humor en ironie bij Vestdijk, ook in verband met wat weleens de dialectiek in Vestdijks stijl is genoemd (d.w.z. in één verband of zinsnede twee of meer dingen stellen of beweren die in feite elkaars tegendelen of met elkaar in tegenspraak zijn, hetgeen een tegelijk vervreemdende en afstandelijke spanning oproept).
7.	Leest of herleest u Vestdijk nog graag, welke titels en waarom?
8.	Welke andere schrijvers leest u bij voorkeur en is er in de keuze van uw lectuur invloed uitgegaan van de meningen van Vestdijk?
9.	Hebt u Vestdijk gekend, in welk verband, welke zijn uw herinneringen of welke indruk hebt u uit zijn uiterlijk optreden?
10.	Is er voor u een rode draad in het oeuvre te bespeuren? Welke?
11.	Ziet u verbanden tussen Vestdijks essayistisch werk en bepaalde romans met name in verband met de periodes waarin ze spelen?
12.	Vindt u Vestdijk gedateerd en zo ja in hoeverre en wat is dan voor u

[p. 42]

	ongeveer Vestdijks plaats op de Nederlandse en internationale literaire ranglijst door alle tijden?
13.	Welke zijn voor u de slechte boeken van Vestdijk en waarom?
14.	Wat is voor u de betekenis van Vestdijk als dichter?
15.	Heeft u enige opinie over Vestdijk als muziekrecensent?
16.	Hoe ziet u de toekomst van de Vestdijk-waardering of invloed vooral i.v.m. wat weleens de geringe interesse van jongeren wordt genoemd en welke romans dienen er naar uw mening nog verfilmd?

Dr. C.A. Koopman

4. Omdat mijn belangstelling voor Vestdijk werd gewekt door het lezen van zijn gedichten is het wellicht de moeite waard mijn vroege Vestdijkervaringen op te schrijven.

Dat gedichten bij de eerste literaire verkenningen van enkele vrienden en mij een grote rol speelden was weliswaar een gevolg van onze belangstelling voor die kunstvorm, maar werd toch mede bepaald door de twee volgende omstandigheden. Omdat wij veel huiswerk moesten maken en omdat het lezen van verplichte nummers voor de examenlijst nogal wat tijd vergde bleef er voor het lezen naar eigen behoefte en smaak niet zo veel gelegenheid over. In die omstandigheden bieden gedichten het voordeel dat ze in kort bestek heel wat te zeggen hebben. Daar kwam nog bij dat onze financiële omstandigheden zodanig waren dat je het kopen van romans en gedichtenbundels uit je zakgeld wel kon vergeten. Omdat we wel literaire bezitsinstincten kenden schreven we in de openbare leeszaal gedichten over in schoolschriften. In een schrift uit 1933 staan de eerste gedichten van Vestdijk: de ‘Jeugdvrienden’ en ‘De wals van Glazounoff’. Dit laatste gedicht heb ik eens voorgedragen tijdens de literatuurles op school. Het eerste boek van Vestdijk dat in mijn bezit kwam was dan ook de bundel ‘Berijmd Palet’, waarin genoemde gedichten voorkomen. Deze bundel kreeg ik in 1934 op mijn zeventiende verjaardag ten geschenke.

De volgende kennismaking met Vestdijks werk was er een met zijn novellen, nadat ik op 5 december 1935 door St. Nicolaas was verrast met ‘De dood betrapt’.

Met mijn leraar Nederlands heb ik weinig leeservaringen omtrent Vestdijk uitgewisseld. Hij had weinig waardering voor zijn werk en besprak

[p. 43]

het ook niet in de les. Wel wisselde ik ervaringen en lectuur uit met mijn geschiedenisleraar dr. Jef Suys, die naar ik mij herinner van mij ‘De dood betrapt’ leende, terwijl ik van hem ‘Meneer Visser's hellevaart’ ter lezing ontving. Dat moet dan ook de eerste roman van Vestdijk zijn die ik heb gelezen.

De eerste roman van Vestdijk die in mijn bezit kwam was ‘Terug tot Ina Damman’. Door de gewoonte de aankoopdata vòòr in mijn boeken te noteren kan ik de exacte datum van verwerving vaststellen: het is 7 mei 1940, drie dagen voor wij in de oorlog werden betrokken. Ik kocht het boek voor f 1, - op een uitverkoop in Amersfoort waar ik toen in militaire dienst was. Hoe het boek de oorlogsdagen is doorgekomen weet ik niet meer. Het heeft in ieder geval de chaotische terugtocht achter de Hollandse waterlinie overleefd want het prijkt nog altijd in mijn boekenkast.

Tijdens de oorlog waren er geen boeken van Vestdijk verkrijgbaar en hadden we andere dingen aan ons hoofd.

Het eerste werk van Vestdijk dat ik na de oorlog aanschafte was ‘De nadagen van Pilatus’. Aangezien ik het op 29 oktober 1945, alweer op een uitverkoop, verwierf zal het wel een vooroorlogse winkeldochter zijn geweest. Mijn belangstelling ging niet alleen naar Vestdijk uit. Want toen ik als jurylid bij een declamatiewedstrijd voor scholieren een boekenbon kreeg - het was denk ik in 1950 - kocht ik geen Vestdijk maar een roman van de mij toen volslagen onbekende auteur W.F. Hermans, getiteld ‘De tranen der acacia's’.

Tot 1955 bestonden verjaardags- en St. Nicolaasgeschenken wel heel dikwijls uit werken van Vestdijk - ‘Heden ik, morgen gij’ en ‘De dokter en het lichte meisje’ behoren er toe - en pas na die datum heb ik zijn boeken onmiddellijk na het verschijnen zelf gekocht, al heb ik ook na 1955 zijn essaybundels vrijwel alle op uitverkopen en bij De Slegte aangeschaft.

In 1971 kwamen de verzamelde gedichten uit en in mijn bezit, die wegens grote drukte tot 1978 ongelezen bleven. Toen ik in dat jaar plotseling in het ziekenhuis belandde was dat aanleiding de kennismaking met Vestdijk als dichter te hernieuwen. Wat ik als 16- à 17-jarige aanvoelde heb ik mij toen in volle omvang gerealiseerd, namelijk dat Vestdijk een groot en diepzinnig dichter is, vooral ook in zijn episch werk.

[p. 44]

5/6. Natuurlijk stel je jezelf de vraag: Hoe komt het dat Vestdijk mij in mijn jeugd wist te ontroeren, mij mijn hele leven bleef boeien en mij nu nog altijd fascineert?

Bovendien heb ik bij het lezen van Vestdijk een ervaring die mij slechts bij hem en bij Gerard Reve overkomt. Meestal lees ik romans vrij snel, maar bij boeken van Vestdijk en Reve ga ik er echt ‘voor zitten’ en gebeurt het herhaaldelijk dat ik, alvorens verder te lezen, een zin herlees uit puur leesplezier.

Ik meen dat dit een gevolg is van een zekere tegenstrijdigheid tussen inhoud en vorm. Beide auteurs houden zich, ieder op geheel eigen wijze, bezig met existentiële vragen en trachten gedachten en emoties uit te beelden tot aan de grens van wat in woorden kan worden uitgedrukt. Maar ze drukken het uit in een grondig doordachte, dikwijls gecompliceerde en soms zelfs gekunsteld aandoende vorm. De spanning die wordt opgeroepen door het gieten van fundamentele emoties in een uiterst beheerste vorm is voor mij de grote aantrekkelijkheid van Vestdijks oeuvre.

Ik meen dat wat men bij hem cerebraal noemt ook berust op deze beheerste vorm en dat het tevens een belangrijk element van zijn humor is.

Thans volgt een korte reactie op de overige vragen.

1. Het is mijns inziens niet belangrijk of Vestdijk meer of minder verstand van vrouwen heeft dan andere mannen. Wel belangrijk is dat hij de zeer verschillende emoties die vrouwen bij hem oproepen zo weet te verwoorden dat ze bij de lezers door het element van de herkenning iets teweegbrengen.

2. Om van Vestdijks werk te genieten is geen biografie nodig. Maar omdat hij het culturele gebeuren in Nederland in belangrijke mate heeft beïnvloed zal ik een goede studie over hem van harte toejuichen.

3/12. Vestdijk beschrijft altijd min of meer fundamentele menselijke emoties en drijfveren waardoor zijn werk in sterke mate tijdloos is. Hoe zijn stijl de tand des tijds zal weerstaan is moeilijker te voorspellen. Wel viel mij op dat de pas verschenen negen jeugdverhalen op mij geen verouderde indruk maakten. Het zou interessant zijn te weten hoe de

[p. 45]

jonge generaties op dit proza reageren.

5/6. Deze vragen zijn al bij 4 aan de orde gekomen.

7. Herlezen heb ik: veel gedichten, alle novellen, de Anton Wachter serie en kort geleden De vuuraanbidders. De toekomst der religie staat op het programma van de komende weken.

8. Naarmate ik ouder wordt lees ik minder romans, al houd ik de Nederlandse en de Franse literatuur aardig bij. Mijn belangstelling gaat thans sterk uit naar biografisch materiaal dat het begin van deze eeuw betreft zoals:

Gold & Fizdale: The Life of Misia Sert; Peggy Guggenheim: Out of this century; Meryle Secrest: Being Bernard Berenson.

9. Ik heb Vestdijk niet gekend. In 1951 heeft mijn gezin een maand gelogeerd in het huis van de heer Van Kol, wiens tuin tegenover het huis van Vestdijk was gelegen, zodat we hem regelmatig zagen. Hij wekte de indruk van een sterk in zichzelf gekeerd mens met een ijzeren zelfdiscipline: vaste werktijden, vaste wandeltijden enz. Blijkbaar had ik niet de moed hem aan te spreken als ik hem in het bos ontmoette, hetgeen ik achteraf betreur.

10. Zie de beantwoording van 4.

11. Wellicht zal ik mij na mijn pensionering wagen aan een vergelijkende studie die mij in staat zal stellen deze vraag te beantwoorden. Nu waag ik mij er niet aan.

12. Zie het antwoord op vraag 3.

13. Slechte boeken van Vestdijk ken ik niet. Natuurlijk boeit of interesseert het ene mij meer dan het andere, maar elk boek dat ik las kreeg de volle aandacht, zonder dat ik mij daartoe hoefde te forceren. En elk boek heeft mij ook wel iets ‘gedaan’.

14. Zie het antwoord op 4.

[p. 46]

15. Neen.

16. In de periode dat ik docent en schoolleider was bij het voortgezet onderwijs heb ik geleerd dat deskundige, maar vooral ook enthousiaste docenten in staat zijn de leerlingen te brengen tot het lezen van hetgeen wij als moeilijk werk beschouwen en dat de leerlingen het dan nog mooi vinden ook. Ik meen dan ook dat de waardering voor Vestdijk in de toekomst sterk afhangt van de wijze waarop het literatuuronderwijs wordt verzorgd en door wie dat wordt gedaan.

Overigens ben ik zo optimistisch te denken dat er altijd mensen zullen blijven die hem zelf ontdekken zoals wij dat eens hebben gedaan.

De tot nu toe vervaardigde films doen mij niet reikhalzend uitzien naar de volgende.