Vestdijkkroniek. Jaargang 1978

[p. 2]

Juryrapport | Ko Pop, Martin Ros, Nico Scheepmaker
bij gelegenheid van uitreiking Anton Wachterprijs - 1977 voor Frans Kellendonk's verhalenbundel Bouwval (Meulenhoff 1977)

Nol Gregoor heeft destijds een mooie nostalgische inleiding geschreven bij zijn boek over de eerste Anton Wachter-romans en geaccentueerd dat het denken en praten daarover zo gestimuleerd wordt door invallende nazomer. Het leek ons alleen daarom al aantrekkelijk om in deze zomers aanvangende herfst een boek dat Bouwval heet te bekronen met de Anton Wachter-prijs, die dan bovendien nog ingerekend wordt door een schrijver die zelf nadrukkelijk heeft laten weten, dat hij Vestdijk al op de schoolbanken verslonden heeft. Soms gaat de wereld dus toch vooruit zeggen wij dan als eenvoudige vestdijkianen.

In ernst: we hebben Bouwval bekroond omdat we niet wisten wat we het meest moesten bewonderen aan dit zonder enige voorpublicatie in tijdschriften dit voorjaar als manna uit de hemel gevallen en dus nog kakelverse debuut: de subtiele opbouw van de verhalen die moeiteloos naar hun climax worden geleid; de zekerheid waarmee de karakters en figuren in deze verhalen worden geprofileerd, zodat ze onvergetelijk blijven; het vakmanschap waarmee elk van de drie verhalen een eenmaal gekozen thema consequent doorvoert en uitwerkt. Kellendonk biedt als een bouwheer overzichtelijkheid en doelmatigheid waardoor hij de lezer in alle onderdelen van zijn schriftuur gerieft. Hij is als schrijver een echte architect van een verhalenhuis waarin de lezer zich thuis kan voelen omdat er ouderwetse schrijfmacht in terug te vinden is. Dat wil zeggen: onvoorspelbaarheid in verloop en intriges, oorspronkelijkheid van personen en situaties, geheel op zichzelf staande verrassende beeldkracht.

De verhalen in Bouwval staan los van elkaar en vertonen toch een sprekende samenhang. De titel Bouwval drukt die samenhang al enigszins uit. Bouwval staat in dit boek voor de ineenstorting van het bouwsel aan illusies die in ons bestaan bij al hun gedoemdheid tot verval een onontbeerlijke rol blijven spelen. In alle drie verhalen

[p. 3]

worden de hoofdpersonen geconfronteerd met een doorbraak van de waarheid die nu een keer weinig heel laat aan illusies die we over ons bestaan menen te mogen koesteren.

Het tweede motto dat Kellendonk bij zijn laatste verhaal heeft geplaatst dunkt ons typerend voor deze hele tegelijk van scherpte en mildheid of om een uitspraak van de schrijver zelf te citeren van het vitalistische principe doortrokken bundel: ‘Human kind can not bear very much reality.’

Een indirect bewijs van de kracht en individualiteit van elk van de drie verhalen is de neiging die de lezer voelt opkomen ze onderling tegen elkaar af te wegen, een neiging die ook de jury niet heeft kunnen weerstaan en die tot uiteenlopende voorkeuren voerde zonder dat dit gepaard ging van de wens tot enige rangorde.

Kellendonk heeft zelf eens gezegd deze drie verhalen als een veelvormige staalkaart van zijn kunnen te hebben willen presenteren. We dachten dat juist tegen de achtergrond van deze inderdaad overtuigende veelvormigheid een vestdijkiaanse aanmoedigingsprijs bij uitstek tot z'n recht kon komen. Ook de relatie tussen autobiografie en schrijverij die hoe complex ook zo'n prominente rol speelde in de Anton Wachtercyclus van Vestdijk heeft in het werk van Kellendonk kennelijk een zeer stimulerende functie.

In aansluiting op de gerezen discussie over de al dan niet typische aard of het tot een school behoren van het werk van Kellendonk willen wij in alle onschuld stipuleren dat wij deze schrijver in hoge mate als een meester van de anecdote hebben genoten en gewaardeerd en dat we dat blijven doen ook al wordt ons van bepaalde zijde ingehamerd dat de man en zijn werk tot het academisme behoren. Een zin als ‘De dagen liepen nog krom onder de winter toen uit het duister van de buitenwereld de heer Cranckx de stationsrestauratie binnenwandelde’, zo'n zin die zich met gemak met tal van andere voorbeeldige citaten laat vermeerderen, vinden wij helemaal geen weinig effect sorterende woordkunst maar gewoon pakkende, persoonlijke stijl. Zoals we Kellendonks in een der verhalen gehanteerde virtuoos verzonnen dialect bij een der optredende figuren juist zo geslaagd, zo typerend, zo anecdotisch vinden omdat dit dialect zo vlak tegen het bestaand dialect aanligt maar het net niet helemáál is. Is het zo niet met sterke literatuur?

[p. 4]

Behoort die niet over de werkelijkheid te gaan zonder daar in uitdrukkelijke zin mee te maken te hebben? Kellendonk concentreert en verscherpt de wekelijkheid in een schoksgewijze afwisseling van opdikken en weglaten. Dit heeft naar ons gevoel niets te maken met een atmosfeer van anti-intellectualisme zoals hem aan de ene kant of met onvruchtbaar intellectualisme zoals hem aan de andere kant verweten wordt. Een kriticus die zijn naam niet meer mag laten noemen vergeleek eerst Kellendonk's prestaties met die van Thomas Mann en merkt vervolgens op dat we aan een nieuwe Thomas Mann geen behoefte hebben.

We hebben in ongeveer hetzelfde schuitje gezeten als Maarten 't Hart die eerst liet weten nooit in de Revisor te willen schrijven en vervolgens stelde dat Kellendonk, de toekomstige Revisorredacteur, voor hem een der grote leeservaringen van dit jaar was. En zo is het en zo reiken we elkaar allemaal via het Harlingen van de zowel door Kellendonk als Hart bewonderde Vestdijk en via dit afscheid voorgoed meteen maar van heilloze navelstaarderij over anecdotisme en academisme, feestelijk de hand bij dit auteurschap dat nog wel enige zondige, maar onvermijdelijke en toch wel vrolijke literaire prijzen beschoren zal zijn.